Działające w Polsce poradnictwo zawodowe przypada pod dwa resorty:

  • resort edukacji, a więc Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, któremu podlega poradnictwo dla uczącej się młodzieży
  • resort pracy, czyli Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, któremu przyporządkowane jest poradnictwo dla osób dorosłych

Jak dotąd nie odnotowano jeszcze prywatnych firm, specjalizujących się w zakresie poradnictwa zawodowego, natomiast istnieją komercyjne firmy, zajmujące się doradztwem personalnym, czyli usługami związanymi z selekcją odpowiednio wysoko kwalifikowanych kadr na potrzeby pracodawców.

Podstawowy akt prawny, ukazujący konieczność organizacji oraz regulujący działanie poradnictwa zawodowego w sektorze publicznym w Polsce stanowi Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku. W ujęciu W. Trzeciaka, poradnictwo zawodowe to proces, w którym doradca zawodowy pomaga danemu człowiekowi w osiągnięciu lepszego zrozumienia samego siebie w odniesieniu do środowiska pracy tak, by umożliwić mu realistyczny wybór lub możliwość zatrudnienia oraz osiągnięcie właściwego dostosowania zawodowego. Definicja ta przybliża podstawowe problemy wiążące się z procesem realizacji doradztwa oraz prawidłowym funkcjonowaniem człowieka w społeczeństwie, z czego wyprowadzone zostały pewne postulaty regulujące właściwe funkcjonowanie tego sektora. Wprowadzono dwie podstawowe zasady, kierujące procesem doradztwa zawodowego:

  • zasada dostępności usług dla wszystkich bezrobotnych
  • zasada dobrowolnego korzystania z usług poradnictwa

W ramach działalności doradców, udzielane są porady zarówno indywidualne jak i grupowe (porady indywidualne bywają poprzedzone specjalistycznymi badaniami lekarskimi i psychologicznymi). K. Durczak rozumie poradnictwo zawodowe jako formę udzielania pomocy w wyborze szkoły lub zawodu; tak ujmowane poradnictwo jest utożsamiane z "indywidualnym poradnictwem zawodowym", traktowanym jako ostatnia faza długotrwałych działań związanych z tzw. "orientacją zawodową". W szerszym znaczeniu, poradnictwo zawodowe oznaczać będzie celową, systematyczną i długofalową działalność wychowywania do wyboru zawodu.

Współczesny, profesjonalny doradca, jest znakiem dzisiejszego, nowoczesnego ładu społecznego; "doradca XX wieku" był wprawdzie osobą godną zaufania i szacunku, niosącą pomoc bezradnym i biednym, jednak w jego przypadku, najlepiej było, gdy jego profesjonalizm wynikał z prawdziwego powołania do tego zawodu a nie z przypadkowego wyboru. Współczesna rzeczywistość nie stanowi już tak klarownej i przejrzystej jak z minionego wieku; nie jest modyfikowana przez odkrycia naukowe czy gwałtowny rozwój technologiczny, lecz jest światem wielu kryzysów, a przede wszystkim właśnie kryzysów związanych z pracą i wzrostem bezrobocia (sytuacji tej nie poprawia również kryzys współczesnej rodziny). Wymienione cechy współczesnego życia społecznego ukazują, jak błędne i nieskuteczne były zabiegi organizatorów ładu społecznego w minionym wieku. Równie ciężkiej próbie poddawana jest wiedza doradcy zawodowego, która zdaje się nie nadążać za wielością zmian społecznych, będąc nieadekwatną do potrzeb współczesnego rynku a nieraz i moralnie wątpliwą. Dzisiejszy doradca ma świadomość, iż w zależności od jakości wykonywanej przez siebie pracy - wzbudza on zainteresowanie swoimi usługami, lub wręcz przeciwnie - traci potencjalnych klientów; jest więc to świadomość utowarowienia świadczonych przez niego usług.

Wszystkie nowoczesne społeczeństwa funkcjonują w oparciu o różnorodne mechanizmy instytucjonalne. M. Malewski, w swoim artykule pt. "Poradnictwo wobec zmieniających się wzorów ludzkiego życia" zaznacza, iż życie każdej jednostki składa się z poszczególnych zdarzeń, a schemat przebiegu życia stanowiący składnik kultury i będący instytucją społeczną ulegają - wraz z przemianami społecznymi, politycznymi i ekonomicznymi - ciągłym zmianom. Początki nowoczesnego społeczeństwa stanowił okres Oświecenia. Istniejące modele poradnictwa, dzielone są na nowoczesność, późną nowoczesność i ponowoczesność.

Okres nowoczesności charakteryzuje podstawowe pytanie, na jakiego stara się odpowiedzieć doradca: "jak działać?", a model ten określany jest jako model technologiczno - edukacyjny. Zasadniczym pytaniem w okresie późnej nowoczesności było: "jak żyć?" i był to model poradnictwa życiowego. Ostatni model, związany z ponowoczesnością, zadawał pytanie o to "kim być?" na które nie ma jednak jednej dobrej odpowiedzi, gdyż człowiek ponowoczesny może być niemal wszystkim; jest to model określany modelem poradnictwa biograficznego.

Do 1989 roku, poradnictwo zawodowe w naszym kraju oznaczało pomoc młodzieży w wyborze szkoły i zawodu, a więc jego kres przypadał na moment ukończenia przez klienta 18 lat. Okres transformacji ustrojowej przyniósł ze sobą falę wzrastającego bezrobocia jednocześnie zwiększając grupę klientów poradnictwa zawodowego. Dzisiejsze poradnictwo obejmuje niemal całą drogę życia zawodowego, a więc nie tylko młodzież, a również i osoby dorosłe. Zawód ten uległ znacznym zmianom, które zrodziły w doradcach pytanie, czy potrafią oni zrozumieć nowe pokolenia? Doradcom trudno przystać do tej nowej rzeczywistości, przez co stojąc w miejscu - oddalają się od niej. Współczesna młodzież żyje dniem dzisiejszym - na zachodzie coraz mniej młodych ludzi myśli o stałej pracy i stabilnej karierze, nie chcą wiązać całego życia z jednym miejscem pracy. Młodzież polska natomiast ma świadomość konieczności (kilkakrotnej nawet) zmiany zawodu i podejmowania prac dorywczych, przez co wizja stałej pracy na czas nieokreślony, jest niejako niedoścignionym ideałem. Towarzysząca młodym ludziom niepewność oraz konieczność dokonywania wielu wyborów, zmusza ich do szukania pomocy właśnie u doradców zawodowych.

Chroniczne napięcie i niepewność oraz brak oparcia w bliskich powoduje, iż potencjalni klienci doradców zawodowych szukać u nich będą terapii, będącej najczęściej procesem długotrwałym, dlatego też współcześni doradcy powinni być bardziej spolegliwi i opiekuńczy, a ich rola będzie polegać nie tyle na doradzaniu, co na pomaganiu klientom w dokonywanych przez nich życiowych wyborach. Dzisiejszy doradca nie dąży już do zmian swojego klienta, lecz do tego, by go jak najlepiej zrozumieć, co wymaga od niego bliskich kontaktów osobowych oraz prowadzenie z klientem prawdziwej rozmowy i dialogu. Doradca taki powinien w taki sposób oddziaływać na klienta, by próbować znaleźć i rozwinąć w nim te cechy, które sam w sobie uznał za odpowiednie i słuszne.

Zatem, rezultatem wielu zmian i obecnych realiów ponowoczesnego świata jest brak możliwości istnienia typowego poradnictwa zawodowego, gdyż nikt nie może przewidzieć, jak będzie wyglądał sytuacja zawodowa i praca za klika lat. Ten niezmiernie skomplikowany i trudny świat stwarza nowe konteksty działań dla wielu grup zawodowych, a działalność współczesnego doradcy zawodowego nabrała (według K. Durczak) zupełnie nowego wymiaru, przez co trudno określić, iż udziela on (poprzez niesienie pomocy w znalezieniu odpowiedzi na pytania na temat wyboru zawodu czy szkoły) jedynie porad zawodowych, ponieważ praca jego, obecnie polega przede wszystkim na wspieraniu człowieka szukującego pomocy.

Porady zawodowe udzielane są przez specjalne placówki - poradnie psychologiczno-pedagogiczne, które są odpowiedzialne za szeroko rozumianą pomoc psychologiczno-pedagogiczną, w tym właśnie za usługi w zakresie poradnictwa zawodowego dzieciom i młodzieży oraz pomoc rodzicom i nauczycielom w pracy związanej z kształceniem oraz wychowywaniem dzieci i młodzieży.

Na obszarze naszego kraju, w 2000 roku działało ponad 590 poradni psychologiczno-pedagogicznych, w czym sześć specjalistycznych placówek, zajmujących się głównie (bądź też wyłącznie) poradnictwem zawodowym. Taka pedagogiczna pomoc zakłada udzielanie dzieciom oraz młodzieży pomocy w wyborze dalszej drogi kształcenia lub zawodu, jak również planowanie samej kariery zawodowej. Prowadzone przez doradców zawodowych praca diagnostyczna, zakłada głównie przeprowadzanie testów psychologicznych; najczęściej są to testy określające poziom sprawności intelektualnej, badające osobowość, różnego rodzaju testy zainteresowań i specjalnych uzdolnień oraz testy pedagogiczne. Mimo tej różnorodności, wyposażenie doradców w tym zakresie wymagało by poprawy, a przede wszystkim nowych narzędzi, a przynajmniej - opracowania bardziej aktualnych norm.

Pomoc zatrudnionych w powiatowych urzędach pracy doradców zawodowych (obecnie jest działających 460 doradców), polega przede wszystkim na rozwiązywaniu zainteresowanych poradnictwem klientów - ich problemów zawodowych, co odbywa się poprzez udostępnianie im rzeczywistych i obiektywnych danych o możliwościach kształcenia lub prowadzonych szkoleniach, oraz o możliwych zawodach i aktualnym rynku pracy. Doradcy zawodowi pomagają swoim klientom w określeniu i zrozumieniu przejawianych przez nich postaw wobec wielu złożonych sytuacji życiowych oraz w zapoznaniu się z możliwymi opcjami i ewentualnymi konsekwencjami ich wyborów. Pomoc doradców obejmuje również wspólne z klientem poszukiwanie pracy poprzez między innymi utrzymywanie kontaktów z potencjalnymi pracodawcami oraz przeprowadzanie treningów autoprezentacji. Dyplom z psychologii nadaje doradcom dodatkowych uprawnień, obejmujących świadczenie swoim klientom usług z zakresu psychologii, takich jak np. przeprowadzanie badań testowych oraz interpretacja wyników tych testów, jak również opracowywanie opinii psychologicznej służącej wykorzystaniu uzyskanych wyników badań w dalszym procesie doradczym. Doradcy mogą również przeprowadzać na rzecz pracodawców dobór kandydatów na stanowiska pracy wymagające określonych predyspozycji psychofizycznych.

W Polsce, od 1997 roku wprowadzono do szkolnictwa wyższego program, opracowany w ramach realizowanego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Projektu Banku Światowego, dający możliwość kształcenia na poziomie akademickim potencjalnych doradców zawodowych. Szkoły wyższe posiadające kierunek, na którym kształceni są przyszli doradcy, są zwykle uczelniami o różnych profilach, lecz najczęściej programy kształcenia doradców związane są z kierunkami pedagogicznymi lub psychologicznymi. Istnieją następujące formy kształcenia doradców zawodowych na poziomie akademickim:

  • kształcenie doradców zawodowych w ramach specjalizacji na dziennych licencjackich studiach pedagogicznych
  • kształcenie doradców zawodowych w ramach specjalizacji na dziennych magisterskich uzupełniających studiach pedagogicznych
  • kształcenie doradców zawodowych w ramach specjalizacji na zaocznych licencjackich studiach pedagogicznych
  • kształcenie doradców zawodowych w ramach specjalizacji na zaocznych magisterskich studiach pedagogicznych
  • kształcenie doradców zawodowych w ramach specjalizacji na dziennych magisterskich studiach psychologicznych
  • kształcenie doradców zawodowych w ramach specjalizacji na wieczorowych magisterskich studiach psychologicznych

Niektóre z uczelni oferują jednocześnie kilka form kształcenia doradców. Kwalifikacje doradcy zawodowego można zdobywać na następujących poziomach:

  • 3-letnie studia licencjackie w zakresie doradztwa zawodowego; absolwent jest licencjonowanym doradcą zawodowym i może podjąć uzupełniające studia magisterskie w zakresie specjalizacji z psychologii doradztwa zawodowego
  • 5-letnie studia magisterskie na kierunku psychologia, specjalność psychologia doradztwa zawodowego
  • roczne studia podyplomowe z zakresu doradztwa zawodowego, przeznaczone dla absolwentów studiów psychologicznych
  • dwuletnie studia podyplomowe z zakresu doradztwa zawodowego dla osób z wykształceniem wyższym nie psychologicznym

Do głównych uczelni zajmujących się kształceniem doradców zawodowych w Polsce zalicza się:

    • Akademię Bydgoską im. Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
    • Wyższą Szkołę Pedagogiczną w Częstochowie
    • Uniwersytet Łódzki

W ponowoczesnym świecie coraz trudniej o stabilne zatrudnienie oraz miarową karierę zawodową z licznymi awansami, wysługą lat oraz dostępem do określonych świadczeń. Czasy równorzędności karier, a więc gwarantujące taką samą karierę ludziom o tych samych zdolnościach - bezpowrotnie minęły. Obecnie nawet nie mówi się już o karierze zawodowej polegającej na wspinaniu się po poszczególnych szczeblach tej kariery, gdyż droga życia współczesnego człowieka jest zbyt niepewna i nie gromadzi ona zasług czy uprawnień, lecz ulega ciągłym zmianom. Ponowoczesność sprawiła, iż rynek pracy docenia przede wszystkim elastyczność, kreatywność i szybkość przestawiania się na nowy styl działania, jednak powyższe stwierdzenia z pewnością są trudne do zaakceptowania przez większość polskich doradców, prze co będą w nich budzić zrozumiały opór, jak również powodować kolejne dylematy, niepokoje i rozterki.