MARSZ - to gatunek muzyczny, w którym najważniejszą rolę pełni rytm, co wpływa na jego taneczny charakter. Do cech charakterystycznych należą stale powtarzane formuły rytmiczne, które odpowiadać mają krokom maszerujących. Marsz może wchodzić w skład większych form (np. opera, symfonia, sonata, balet) lub może występować zupełnie samodzielnie. Już w antycznej Grecji występowały marsze wojskowe, towarzyszące uroczystościom i różnorodnym ceremoniom. Muzyka klasyczna (poważna) wykorzystuje marsze stylizowane, czyli przeznaczone do słuchania wykorzystujące charakterystyczne taneczne formuły. Ze względu na tempo wyróżnić możemy dwa rodzaje marszów stylizowanych:
- szybkie
- wolne (żałobne)
W zależności od kraju, w jakim występowały, przyjęły następujące nazwy:
- Niemcy - marsch
- Francja - marche
- Włochy - marcia
- Anglia - march
Barok to epoka, w której francuscy kompozytorzy pisali specyficzny rodzaj marszu, a mianowicie: heroiczno-patetyczny. Występuje on szczególnie w dziełach operowych i baletowych Jean-Baptiste Lully'ego. Również do tego typu marszów nawiązał w swych oratoriach G.F. Handel. Kres tego typu marszów ustanowił Ch.W. Gluck, który wprowadził dużą prostotę.
Klasycyzm rozwija formę repryzową, a co się z tym wiąże marsz często występował w części trio nie wykazuje cech rytmu marszowego. Jest to forma prosta (w zakresie struktury) i szczególnie intensywnie występuje
w duvertimentach czy serenadach. Bardziej skomplikowane formy marsów występowały w sonatach wykorzystując rozbudowane środki formalne. Przykładem może być III Symfonia L.van Beethovena, gdzie występuje fugato w części Marcia funebre, lub przykład marszu wykorzystującym technikę imitacyjną w Sonacie fortepianowej A-dur op.101 L. van Beethovena. Wolną część formy cyklicznej w formie marsza spotkać można w Sonacie fortepianowej As-dur op.26 Beethovena w części Marcia funebre. Marsz jako finał pojawia się
w Sonacie fortepianowe A-dur W.A. Mozarta, a jako wariacje w Wariacjach na temat Diabellego L. van Beethovena w części Alla Marcia.
Romantyzm wprowadza do muzyki pojęcie: muzyki programowej oraz liryki instrumentalnej. Również marsze wykorzystywały program zawierając go chociażby w tytule. I tak spotkać możemy Marsz Związku Dawida
w Karnawale Roberta Schumanna lub Marsz na miejsce stracenia w Symfonii fantastycznej Hectora Berlioza.
Marsz prezentujący bardziej liryczny charakter występuje w Marszu żałobnym z Sonaty b-moll F. Chopina.
W okresie romantyzmu następuje również intensywny rozwój stylu wirtuozowskiego. Wiele marszów z tego okresu wykazuje właśnie wirtuozowskie cechy np.: XV Rapsodia węgierska F. Liszta opiera się na Marszu Rakoczego.
Mistrzem w zakresie kunsztownego-impresjonistycznego stylizowania marsza był C. Debussy w Świątecznym poranku z Iberii oraz M. Ravel w trzeciej części Ma mere.
W muzyce XX wieku marsz w swoim utworach wykorzystywali m.in.:
- I. Strawiński - Suita nr 2
- A. Berg - Drei Orchesterstucke
- B. Bartok - Marcia delle bestie
- B. Blacher - Kleine Marschmusik op.2
- S. Prokofiew - Miłość do trzech pomarańczy
Marsze spotkać możemy również w operze, gdzie w zależności od sytuacji otrzymują różne nazwy:
- marsz triumfalny - Aida G. Verdiego, Iwan Susanin M. Glinki
- marsz weselny - Sen nocy letniej F. Mendelsohnna, Lohengrin R. Wagnera
- marsz koronacyjny - Prorok G. Meyerbeera
- marsz żałobny - Zmierzch bogów R. Wagnera, Turandot G. Pucciniego
Marsz występować może również w operetkach (J. Strauss, F. Lehar) lub w muzyce filmowej (Most na rzece Kwai).
PRELUDIUM
Preludium był początkowo krótkim, improwizowanym utworem z licznie występującymi fragmentach akordowymi i figuracyjnymi z przeznaczeniem na lutnię. Utwory tego typu ułatwiały śpiewakom intonację. Dlatego też z czasem przyjęły nazwę intonazioni. Tego typu utwory spotkać możemy w tabulaturach organowych (np. A.Ileborgh 1448, C.Paumann 1452, L.Kleber 1520, Jan z Lublina 1537-48) i lutniowych (F.Spinacino 1507, H.Judenkünig 1523, H.Newsiedler 1536, H.Gerle 1552).
Preludia o bardziej rozbudowanej formie i popisowym charakterze powstawały na przełomie XVI/XVII wieku zwłaszcza w twórczości wirginalistów angielskich (W.Byrd, J.Bull) i w muzyce lutniowej (J.B.Bésard Thesaurus harmonicus, 1603). Około roku 1650 preludium wchodzi do suity i sonaty da camera, bywa łączone również
z fugą (D.Buxtehude, J.S.Bach). Uporządkowanie preludiów ,w ramach cyklu, często odbywało się poprzez zastosowanie modi (skali, tonacji) lub w chromatycznym następstwie tonacji durowych i molowych, a także
w porządku kwintowym. Samodzielne preludia spotkać możemy w twórczości np. F. Chopina. Preludium mogło być wykorzystane w większym dziele symfonicznym np. F.Liszt w poemacie symfonicznym Les Préludes.
