OPERA

Definicja:

Jest to nazwa większego dzieła muzycznego, formy wokalno-instrumentalnej, w którym muzyka współdziała z akcją dramatyczną. Podobnie jak inne utwory dramatyczne opera dzieli się na akty, czasem w obrębie nich na odsłony. Rozpoczyna się wstępem instrumentalnym - uwerturą - która wprowadza w klimat dzieła i często wykorzystuje materiał melodyczny, który później pojawia się w utworze. Fragmenty wokalno-instrumentalne można podzielić na chóry oraz arie - solowe wystąpienia solistów, w których mówią oni o targających nimi emocjach. Obok nich występują recytatywy - deklamacje mówione lub śpiewane z akompaniamentem najczęściej klawesynu, które posuwają naprzód akcję dramatyczną. Na zakończenie każdego aktu mamy do czynienia z finałem, który ma charakter sceny zbiorowej. W operach często możemy spotkać również fragmenty baletowe oraz czysto instrumentalne, które służą zbudowaniu odpowiedniego nastroju.

Pod względem treści możemy podzielić operę na dwa podstawowe gatunki:

1. opera seria (opera poważna) - np. "Nabucco" G. Verdi'ego, "Madame Butterfly" G. Puccini'ego

2. opera bufa (opera komiczna) - np. "Wesele Figara" W. A. Mozarta, "Cyrulik sewilski" G. Rossini'ego

Historia:

Opera powstała na przełomie renesansu i baroku - ok. 1600 r. i była wynikiem dążenia kompozytorów do odrodzenia dramatu antycznego. Kompozytorzy ci zrzeszeni byli w tzw. "Cameracie florenckiej" razem z pisarzami, którzy tworzyli libretta do pierwszych tego typu dzieł. Pierwsze opery bardzo różniły się od dzisiejszej formy - była to zazwyczaj melorecytacja tekstu na tle akompaniamentu kilku instrumentów. Dopiero Claudio Monteverdi skierował rozwój tej formy na drogę, która doprowadziła do ogromnego rozkwitu opery. Zaczął on wprowadzać do swoich dzieł ceny chóralne, popisowe arie solistów, sceny zespołowe oraz powiększył akompaniujący zespół instrumentalny. Najsłynniejszym jego utworem jest "Orfeo".

W baroku największą rolę pełniła opera włoska. Kompozytorzy przywiązywali wielką wagę do popisowego charakteru dzieła, wszystkie występy solistów były niezwykle wirtuozowskie. Doprowadziło to do tego, że tekst dzieła był zamazany i słuchaczom trudno było się połapać w akcji utworu. W XVIII wieku zwrócił na to uwagę Christoph Willibald Gluck i postanowił zreformować operę tak, by przywrócić jej walory dramatyczne. Najsłynniejszymi jego dziełami są "Alceste" oraz "Orfeusz i Eurydyka".

W drugiej połowie XVIII wieku, w okresie klasycyzmu, na czoło wybijają się dwaj wybitni twórcy operowi - Wolfgang Amadeus Mozart (twórca m.in. "Wesela Figara" i "Don Giovanni'ego") oraz Gioacchino Rossini (twórca popularnego "Cyrulika sewilskiego").

Epoka romantyzmu przyniosła dalszy rozwój opery. Dla twórców zaczęły się liczyć ludowe podania, elementy baśniowości i fantastyki, które chętnie zaczęli wprowadzać do swych dzieł. Za twórcę opery romantycznej uznaje się Carla Marię Webera, którego najsłynniejszym dziełem jest "Wolny strzelec". We Francji powstała weka opera francuska, której przedstawicielami byli V. Bellini i G. Meyerbeer. Powstały wtedy szkoły narodowe, m.in. rosyjska - tutaj tworzyli Modest Mussorgski, Michaił Glinka - i polska - reprezentują ją utwory Stanisława Moniuszki. Również w romantyzmie Richard Wagner na gruncie opery stworzył pierwsze dramaty muzyczne.

W XX wieku kompozytorzy nadal tworzyli opery, dzieła te nie mają jednak wspólnych cech stylistycznych. Najbardziej znanym utworem jest "Wozzeck" Albana Berga. Również w Polsce powstały w tym czasie utwory operowe - należą do nich przede wszystkim dzieło Karola Szymanowskiego, "Król Roger" oraz opery Krzysztofa Pendereckiego", takie jak "Diabły z Loudun", "Raj utracony", "Czarna maska", "Król Ubu".

BALET

Definicja:

1. Rodzaj widowiska teatralnego, w którym głównym środkiem wyrazu jest taniec, wykonywany przez zawodowych tancerzy według scenariusza, z towarzyszeniem muzyki, w odpowiedniej oprawie plastycznej.

2. Utwór muzyczny, stanowiący jeden z głównych elementów widowiska baletowego.

3. Zespół taneczny.

4. Całokształt sztuki baletowej danego kraju (np. balet rosyjski, balet polski).

Historia:

Początki baletu sięgają włoskich renesansowych widowisk dworskich, na które składały się recytacja, śpiew, muzyka, pantomima, taniec oraz oprawa plastyczna. Z tych widowisk w wieku XVI i XVII rozwinął się we Francji balet de ciur - balet dworski, który składał się z odrębnych scen. Wiek XVIII i XIX to czas ukształtowania się baletu klasycznego. Najwybitniejszym dziełem tego okresu jest "Giselle" Adolphe Adama. W drugiej połowie XIX w. centrum sztuki baletowej przeniosło się z Francji do Rosji, gdzie działał przede wszystkim Piotr Czajkowski. Powstały wtedy odmiany baletu takie jak balet-divertissement, który składał się z numerów, posiadał własną fabułę, która była pretekstem do ukazania efektownych tańców - przykładem może być "Jezioro łabędzie" P. Czajkowskiego; suita baletowa, która była zestawem tańców napisanych przez jednego kompozytora, połączonych pewnym układem choreograficznym, np. "Sylfidy" F. Chopina. XX wiek to czas eksperymentów, których podejmowała się przede wszystkim I. Duncan oraz M. M. Fokin. W tym czasie powstały nowe rodzaje widowisk baletowych, takie jak balet dramatyczny, który reprezentują takie dzieła jak "Romeo i Julia" S. Prokofiewa, "Spartakus" A. Chaczaturiana; balet fabularny, posiadające precyzyjną konstrukcję dramaturgiczną - np. "Sen" F. Mendelssohna; balet interpretujący tańcem muzykę symfoniczną, np. "Symfonia C-dur" G. Bizeta; oryginalne balety wykorzystujące słowo i śpiew, do których należy m.in. "Romeo i Julia" H. Berloza.

"Balet XX Wieku"

Jednym z najważniejszych współczesnych zespołów baletowych jest "Ballet du XX e siècle était" założony w roku 1960 przez wybitnego choreografa, Maurice Béjarta. Jest to zespół reprezentujący najwyższy poziom sztuki baletowej, który skupia wybitnych tancerzy i tancerki z całego świata. Do najbardziej znanych baletów w choreografii Maurice Béjarta należą "Święto wiosny" I. Strawińskiego i "Romeo i Julia" H. Berlioza.

Tekst na podstawie "Encyklopedii muzyki", PWN 2001.