I. Wstęp

Na początku niniejszej pracy zastanowimy się nad znaczeniem słowa jazz.

Według encyklopedii termin jazz określa rodzaj muzyki improwizowanej, która powstała pod koniec XIX wieku w Nowym Orleanie (południe Stanów Zjednoczonych). Źródła muzyki jazzowej tkwią w popularnych pieśniach i tańcach muzyki europejskiej, afrykańskich rytmach, tzw. negro spirituals (pieśni murzyńskich niewolników

o charakterze religijnym). Encyklopedia wyjaśnia również, iż jazz tradycyjny odznacza się specjalną artykulacją, specyficzną pulsacją rytmiczną (zastosowanie swingu oraz synkop) jak i wariacyjnym przetwarzaniem tematu.

Tak wygląda encyklopedyczne spojrzenie na termin jazz. W swojej pracy przedstawię ten rodzaj muzyki nieco szerzej, skupiając się na jego początkach, rozwoju na przestrzeni lat, a kończąc na charakterystyce jazzu współczesnego.

II. Pochodzenie i początki jazzu

Wybitny amerykański aktor Clint Eastwood powiedział, że:

  • "Świat zawdzięcza Ameryce powstanie dwóch wielkich form sztuki : westernu i jazzu".

Niewielu fanów Eastwood'a wie, iż aktor ten znany głównie z westernów, jest również wielbicielem muzyki jazzowej. Gatunku, który od lat 40 - tych stał się jednym z głównych filarów muzycznych XX wieku.

Dość problematyczne jest natomiast samo powstanie jazzu. Wiadomo, iż wiąże się go głównie z Nowym Orleanem jednak sprawą do ustalenia pozostają korzenie tej muzyki oraz ich wpływ na kształtowanie się tego gatunku.

Muzyka jazzowa przypisywana jest głównie czarnym wykonawcom, jednak należy wiedzieć, iż pierwsze nagrania muzyki jazzowej nagrane zostały przez białych muzyków. Pierwotne nagrania prawie w ogóle nie zawierały fragmentów improwizowanych w przeciwieństwie do jazzu współczesnego, który charakteryzuje się dość pokaźnymi tego rodzaju partiami.

Chociaż za kolebkę jazzu uważa się Nowy Orlean to pamiętać należy o jednym dość istotnym fakcie, iż to

w Chicago nagrano pierwsze, wielkie płyty tego gatunku.

Zastanowić się można dlaczego jazz nie powstał lub nie rozwinął się z jednego, konkretnego stylu muzycznego. Tutaj z odpowiedzią przyjdzie nam wspominana kolebka tej muzyki czyli Nowy Orlean. To właśnie w tym mieście pod koniec XIX wieku nastąpiła fuzja różnych tradycji muzycznych. Wymienić należy kilka z nich:

  • francuską muzykę taneczną, którą miasto odziedziczyło po swoich założycielach
  • europejską muzykę folkową, charakterystyczną po dziś dzień dla południowych stanów Ameryki
  • muzykę w wykonaniu orkiestr dętych, występujących przy okazji różnych uroczystości, np. pogrzebów

Te wszystkie elementy w istotny sposób wpłynęły na muzykę czarnych pomimo wyraźnej segregacji rasowej. Niewiele dzisiaj możemy powiedzieć o spuściźnie muzycznej czarnej społeczności sprzed wojny secesyjnej. Tak jak i niewiele wiadomo o ich kulturze muzycznej w okresie od zniesienia niewolnictwa, aż do pierwszych dziesięcioleci XX wieku.

III. Jazz i jego afrykańskie korzenie

Zastanówmy się nad charakterem muzyki amerykańskich murzynów. Co sprawiło, iż była ona na tyle specyficzna, że jej wpływ tak dobitnie odcisnął swoje piętno na muzyce jazzowej? W pierwszej kolejności należy wymienić negro spirituals. Pieśni przepojone religijnym charakterem odzwierciedlały pragnienie lepszego życia po śmierci. Intensywny, duchowy charakter stanowił przeciwwagę do życia teraźniejszego

w skrajnie rasistowskim społeczeństwie.

Chociaż nie posiadamy dowodów na wpływ muzyki afrykańskiej na muzykę czarnej społeczności amerykańskiej to jej wpływ wydaje się oczywisty. A mianowicie:

  • wykorzystanie skali pięciostopniowej (pentatonika), gdzie melodia ,,porusza się'' w obrębie pięciu dźwięków, odległych od siebie o sekundy wielkie i tercje małe
  • swobodniejsze podejście do rytmu i pulsu o ,,transowym'' charakterze, co powodowało iż muzyka ta wciągała bardziej niż jakakolwiek inna

IV. Ragtime

W literaturze muzycznej natknąć się możemy na dość skąpe informacje na temat XIX- wiecznych ,,murzyńskich bardów''. Pomimo tego, iż istnieją informacje na ten temat to nie wiadomo jak brzmiała ich muzyka.

Pierwszą muzyczną formą dobrze udokumentowaną po dziś dzień jest ragtime, szczególnie popularny na przełomie XIX/XX wieku. To forma charakteryzująca się występowaniem silnie synkopowanego rytmu (przesunięcie akcentu na słabą część taktu) przeznaczona do wykonania na fortepianie.

Najbardziej popularnym kompozytorem ragtim'ów był Scott Joplin (ur.1868, zm.1917), którego utwory po dziś dzień cieszą się ogromną popularnością. Charakterystyczny rytm i melodyka jego utworów wskazywać by mogły na to, iż kompozytor ten pochodził z Nowego Orleanu i w sposób oczywisty czerpał z muzycznego źródła jazzu. Jednak kompozytor ten urodził się w Texarkana w stanie Teksas co świadczyć może o tym, że pewne charakterystyczne cechy muzyki jazzowej ,,promieniowały'' daleko poza granice Nowego Orleanu.

V. Jazz a zapotrzebowanie społeczne

Nowy Orlean stwarzał czarnym muzykom wiele okazji do zaprezentowania swojej twórczości. Służył temu corocznie odbywający się festiwal muzyki ludowej jak i otwarcie w 1898 roku dzielnicy rozrywki Storyville, gdzie czarni zatrudniani byli jako muzycy. Po dziś dzień podziwiać możemy nowoorleańskie grupy jazzowe z lat 90-tych XIX wieku zachowane na wielu fotografiach.

Częstokroć goście przybywający do nowoorleańskiego portu zabawiani byli muzyką przy okazji licznie organizowanych potańcówek. Również w życiu codziennym przy okazji obrzędów czy uroczystości często towarzyszył zespół muzyczny. W trakcie procesji pogrzebowej na cmentarz, orkiestra wykonywała żałobną muzykę, która stopniowo zmieniała swój charakter na bardziej pogodny marsz.

Przy okazji warto wspomnieć o dużym wewnętrznym zróżnicowaniu murzyńskiej społeczności. Niektóre rodziny istniały od początku panowania francuskiego, jak i dużą część rodzin tworzyły również związki mieszane ludzi czarnych i białych.

  1. Kształtowanie się gatunku

Wszelkie dyskusje na temat okoliczności powstania jazzu, wpływów innych stylów czy cech charakterystycznych ustąpić muszą faktom, które wskazują na licznych utalentowanych muzyków, dzięki którym ów styl muzyczny był tak ciekawy i różnorodny. Wymieńmy chociażby dwóch z nich: Buddy'ego Bolden'a oraz Freddie'go Keppar'a. Pierwszy z nich był znakomitym kornecistą, zaś drugi trębaczem. Sławę osiągnęli dzięki niesamowitemu brzmieniu wydobywanemu z instrumentów. Do zespołów, które wykonywały ,,nową'' muzykę wprowadzono trąbkę, puzon i klarnet. Instrumenty te swobodnie niejako ,,oplatały'' główną linię melodyczną wykonywaną najczęściej przez trąbkę. Puzon i klarnet stanowiły uzupełnienie melodii i wzbogacały główną partię trąbki.

Nowe brzmienie było na tyle atrakcyjne, iż bardzo szybko zyskało ogromną rzeszę zwolenników. Również zastosowanie tej muzyki miało ogromne znaczenie. Można jej było słuchać, można było przy niej wypoczywać, a także z powodzeniem tańczyć. Prosta, nieskomplikowana harmonia, a także zastosowanie małej tercji

w miejscu gdzie spodziewano się wielkiej (chwilowa zamiana trybu dur na moll, czyli wesoły na smutny) nadawało tej muzyce specyficznego charakteru.

VII. Jazz formą rozrywki

Od roku 1914 obserwujemy rozwój jazzu jako w pełni ukształtowanego stylu, wykonywanego

z powodzeniem zarówno przez czarnych jak i białych muzyków. Instrumentaliści wykorzystują pełną gamę różnych instrumentów wzbogacając przy tym paletę brzmień. Termin ,,jazz'' od tej pory funkcjonuje już jako oficjalne określenie stylu muzycznego. Warto dodać, iż w slangu Murzynów wywodzących się z południa Ameryki słowo ,,jazz'' miało znaczenie seksualne. Prawdopodobnie spowodowane to było faktem, iż muzyka ta kojarzona była z muzykami nowoorleańskiej dzielnicy uciech - Storyville, jak i sam charakter muzyki miał dosyć proste przeznaczenie - rozrywkę. Mimo to, iż była to muzyka popularna, rozrywkowa to nie należy zapominać, iż niektórzy z muzyków prezentowali bardzo wysoki poziom wykonania. Na uwagę w tym okresie rozwoju muzyki jazzowej zasługuje Joe ,,King'' Oliver - trębacz, żyjący w latach 1865-1938.

  1. Szybki rozwój muzyki jazzowej

Muzyka jazzowa szybko zjednywała sobie nowe rzesze słuchaczy i wykonawców. Nagrania pierwszej jazzowej płyty podjęli się muzycy z zespołu Original Dixieland Jass Band, w której główną postacią był Nick Larocca żyjący w latach 1889-1961. Płyta tej grupy wyszła w roku 1917, a wśród nagrań na płycie znalazły się takie utwory jak: Livery Stable Blues oraz Dixieland Jass Band One-Step, które cieszyły ogromną popularnością w kraju i za granicą.

Na nową muzykę zwrócono uwagę również w Europie i co godne odnotowania, zaczęli się jazzem interesować również muzycy klasyczni. Dyrygent Ernst Ansermet w jednej ze swoich prac, zwrócił szczególną uwagę na grę saksofonisty i klarnecisty Sidneya Becheta (1897-1959), który zawitał do Europy z koncertami w 1919 roku.

  1. Praca Jazzman'a

Nie sposób pominąć pewnego wydarzenia z roku 1917, które w znaczący sposób wpłynęło na dalszy rozwój muzyki jazzowej. Pod rozkazem Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych zamknięto wszystkie lokale w dzielnicy Storyville. Spowodowane to było faktem, iż amerykańscy żołnierze spędzali w lokalach znaczną część swojego czasu, a barowe życie stopniowo osłabiało wojenny zapał amerykańskich żołnierzy.

Wszyscy muzycy zatrudnieni w Storyville zmuszeni byli do poszukania innej pracy. Rozwiązaniem była praca

w tym samym fachu, na statkach pływających w górę i w dół rzeki Mississipi. Jednak była to praca tylko dla najlepszych muzyków, którzy przemierzali szlak wodny do Chicago, które w niedługim czasie stało się głównym ośrodkiem muzyki jazzowej.

Lata dwudzieste to okres, w którym muzyka jazzowa dociera do najgłębszych zakątków Stanów Zjednoczonych, a okres ten przyjmuje nazwę epoka jazzu. Charakter muzyki, zwłaszcza kojarzony z pochodzeniem

z dzielnicy Storyville, często bywa kojarzony z ,,półświatkiem'' i słyszany jest niejednokrotnie w barach sprzedających nielegalnie napoje alkoholowe zwłaszcza w czasach prohibicji.

  1. Jazz staje się centrum zainteresowania

Okres ten charakteryzuje się szybkim rozwojem muzyki jazzowej o bardziej ekspresyjnym charakterze. Na uwagę zasługuje pianista jazzowy Jelly Roll Morton (1890-1941), którego styl muzyczny wywodził się

z tradycji nowoorleańskiej. Muzyk ten dbał o zwartą i solidną aranżację swoich utworów oraz o dokładne, zwarte i precyzyjne wykonanie muzyki przez zespół.

Cechą charakterystyczną jazzu lat dwudziestych jest postawienie przez muzyków na solowy popis czyli improwizację. Odtąd to właśnie improwizowanie staje się czynnikiem charakterystycznym dla tego stylu.

Ale to właśnie gra doskonałych muzyków zapoczątkowała tą ważną zmianę. Jako pierwszego należy wymienić w tym miejscu genialnego trębacza Louisa Armstronga (1900-1971), który przez wielu nazywany był królem jazzu. Na uwagę zasługują również wspomniany wcześniej Sidney Bechet, grający na saksofonie sopranowym oraz trębacz i kornecista Bix Beiderbecke (1903-1931), którego charakterystyczny łagodny styl gry wpłynął na melodyczną stronę rozwoju jazzu.

Muzycy jazzowi chcąc wyróżnić się spośród innych równie doskonałych jazz'manów postawili nie tylko na improwizacje solowe, ale również na wprowadzanie bardziej skomplikowanej harmonii tak różniącej się od prostych przebiegów akordowych jazzu nowoorleańskiego.Za przedstawiciela tych zmian uznaje się saksofonistę tenorowego Coleman'a Hawkins'a (1904-1969). Jest to muzyk, który wprowadził również nową technikę gry polegającą na pojedynczym wykonywaniu kolejnych dźwięków należących do tego samego akordu - arpeggio. Hawkins obok nowej techniki wprowadził również nową ideę - wprowadzania do muzyki jazzowej dowolnych instrumentów i różnorodnego zestawiania ich ze sobą, jeżeli tylko odpowiadało to koncepcji twórczej danego muzyka.

  1. Pojawienie się nowych instrumentów

Cechą charakterystyczną lat dwudziestych i trzydziestych była tendencja do odkrywania nowych, różnorodnych brzmień. Tak więc wielu muzyków poszukiwało nowych muzycznych rozwiązań w grze na instrumentach. Do gry wszedł zestaw perkusyjny składający się z wielu instrumentów rytmicznych, wykorzystywanych wcześniej przez orkiestry marszowe (werbel, talerze, kocioł).

W muzyce jazzowej zagościły również skrzypce (Joe Venuti, 1903-1978), ksylofon i wibrafon (Red Norvo ur.1908). Wielu muzyków doskonaliło swój warsztat na dobrze już znanych instrumentach z grupy dętych blaszanych czy dętych drewnianych. Ogromna popularność tych instrumentów doprowadziła do tendencji zwiększania obsady zespołów muzycznych. Na uwagę zasługują tu dwaj muzycy - kierownicy dużych zespołów muzycznych. Pierwszym z nich jest Fletcher Henderson (1897-1952), który jako jeden z pierwszych organizował duże zespołu muzyczne. Drugi to Edward Kennedy ,,Duke'' Ellington (1899-1974) lider licznych nowojorskich zespołów muzycznych, popularnych zwłaszcza w latach dwudziestych. Muzyk ten zwracał uwagę nie tylko na kunsztowne popisy solowe swoich instrumentalistów, ale też na łączenie grup instrumentów, dzięki czemu wzbogacone zostało brzmienie całego big-bandu. Do wybitnych muzyków z tego okresu należą: trębacz Bubber Miley (1903-1932) oraz puzonista Joe ,,Tricky Sam'' Nanton (1904-1946).

XI. Czas Orkiestr

Duże big-bandy stały się istotnym czynnikiem rozwoju muzyki jazzowej lat trzydziestych. Były, bowiem zdolne do wykonywania głośniejszej i bardziej dynamicznej muzyki. Najważniejszą orkiestrą po zespołach Ellingtona był band Count'a Basie'go. Różnica między zespołami ,,Duka'' i Basie'go polegała na sposobie wykonywania utworów. Styl Basie'go odznaczał się lekkim, swingującym sposobem grania. Stale powtarzające się riffy(melodyczno-rytmiczne fragmenty muzyczne) wykonywane były przez kolejne sekcje jego orkiestry stanowiąc doskonałe podłoże-akompaniament dla solistów. Jednak orkiestry prowadzone przez białych muzyków cieszyły lepszym powodzeniem. Wykorzystywały, bowiem łagodniejszą odmianę jazzu tzw. swing.

I tak na przykład zespół Benny'ego Goodmann'a (1909-1986) pozostawał bliższy idei tradycyjnego jazzu,

a grupa Glen'a Miller'a (1904-1944) wykorzystywała łagodniejsze brzmienia niż zespoły czarnych muzyków.

  1. O ,,królu'' muzyki jazzowej

Wielki Louis Armstrong przyszedł na świat 4 lipca 1900 roku. Za niedozwolone użycie broni w miejscu publicznym został osadzony w zakładzie poprawczym, gdzie spędził większą część swojej młodości. Tam też nauczył się grać na kornecie, co wkrótce znakomicie wykorzystywał w celach zarobkowych.

Niedługo później Armstrong zostaje muzykiem King Oliver's Group w Chicago, a następnie zakłada własne zespoły: Hot Five oraz Hot Seven, z którymi to grupami nagrał płyty w połowie lat dwudziestych.

Armstrong w swojej grze wykorzystywał dobrze znaną swobodę rytmiczną tak charakterystyczną dla muzyki jazzowej jak i popisywał się swoimi niekończącymi się solówkami. Obok nagrywania płyt ze swoimi zespołami Armstrong nagrał w duecie z pianistą Earlem Hinesem (1903-1983) kilka niesamowitych utworów. Solo

w utworze West End Blues pozostaje po dziś dzień w kanonie doskonałej muzycznej wypowiedzi.

Louis Armstrong dał się poznać jako muzyk występujący z wieloma grupami nowoorleańskimi. Był nie tylko doskonałym trębaczem - improwizatorem, ale także i śpiewakiem o charakterystycznym głosie i stylu wykonawczym. Wiele utworów Armstronga zalicza się dziś do klasyki muzyki jazzowej, a nazywanie go Królem Jazzu nie wydaje się zbytnio przesadzone. A pomyśleć, że gdy sam szef Oliver's Group wysyłał do Armstrona telegram z zaproszeniem do swojego zespołu, Louis grywał na pogrzebach. Niedługo później grał już na całym świecie.

XV. Słów kilka o jazzie nowoczesnym

Na jazz nowoczesny składa się kilka kierunków muzycznych powstałych po II wojnie światowej. Należą do nich: bebop, cool-jazz, hard-bop, free-jazz, a także jazz-rock nazywany także fusion.

Wcześniej styl nowoorleański zawierał w sobie zbiorową improwizację oraz akcentowanie pierwszej i trzeciej ćwierćnuty w takcie. Na typowy zespół składały się następujące instrumenty:

  • sekcja rytmiczna - tuba basowa lub kontrabas, gitara lub banjo, zestaw perkusyjny (werbel, talerze, bęben wielki)
  • sekcja melodyczna - kornet lub trąbka, klarnet i puzon

Epoka swingu natomiast charakteryzuje się znacznie większymi składami instrumentalnymi, które nazywano big-bandami. Wymienić należy tu orkiestry Benny Goodmana, Duka Ellingtona czy Counta Basiego. Główną rolę uzyskują tu instrumenty solowe grające na tle orkiestry oraz jasny i klarowny podział na aranżację utworu na grupę saksofonów, klarnetów, trąbek, puzonów i sekcji rytmicznej.

Natomiast bebop, którego przedstawicielem może być Charlie Parker, charakteryzuje się wzmożeniem ekspresji wypowiedzi muzycznej, zastosowaniem bogatszej rytmiki oraz rozszerzeniem fragmentów improwizowanych.

Zaś cool-jazz to styl poszukujący inspiracji w muzyce klasycznej np. barokowej (posługiwanie się formami charakterystycznymi dla tej muzyki).

Hard-bop to bardziej żywiołowa odmiana bebop'u stawiająca na prymat improwizacji oraz urozmaicenia rytmiczne.

Lata sześćdziesiąte to rozkwit free-jazzu, czyli zastosowanie harmonii bardziej zaawansowanej wykraczającej poza system dur-moll, zastosowaniem nieregularności rytmicznych oraz korzystaniem z elementów muzyki dalekiego wschodu. Do przedstawicieli należą m.in.: John Coltrane czy Ornette Coleman.

Muzyka fusion powstaje z połączenia jazzu i rocka. Muzycy sięgają po bardziej zaawansowane innowacje techniki z instrumentarium elektronicznym włącznie. Do pionierskich nagrań tego stylu należy płyta Bitches Brew Milesa Davisa z 1970 roku.

XVI. Podsumowanie

Podsumowując niniejszy referat chciałbym zwrócić uwagę na fakt, iż jazz ciągle pozostaje gatunkiem alternatywnym dla koneserów znających się na zawiłościach muzycznych wypowiedzi. Ale rzesza fanów jazzu wcale nie jest mała, a postać Louisa Armstronga ciągle pozostaje ikoną muzyki jazzowej XX-wieku.

Wiele osób z pewnością zna i ceni przepiękną piosenkę Wonderful World tego genialnego trębacza i wokalisty.

Na początku XXI wieku ludzie szukają nowości, podążają za ciągle zmieniającymi się modami muzycznymi. Rynki muzyczne pełne są nowych stylów takich jak: techno, trans, dance, funk, hip-hop. Dokąd zmierza dziś muzyka? Nie wiadomo. Ale z pewnością warto znać korzenie sięgające aż po Nowy Orlean.