Prawo międzynarodowe

Prawo międzynarodowe - obejmuje uregulowania międzypaństwowe oraz zależności pomiędzy organizmami państwowymi a pozostałymi podmiotami; również zależności pomiędzy tymi poza- lub ponad- państwowymi organizacjami.

Podstawowym zadaniem prawa międzynarodowego jest regulacja stosunków między państwami.

Prawo międzynarodowe publiczne - jest zespołem norm ustalający zasady wzajemnego funkcjonowania pomiędzy państwami, organizacjami poza- lub ponadpaństwowymi i innymi podmiotami funkcjonującymi na arenie międzynarodowej. Prawo międzynarodowe publiczne jest spójne z prawodawstwem wewnątrzpaństwowym każdego państwa i stanowi integralną część ich ustawodawstwa.

Ius inter gentes -prawo międzynarodowe

Rola prawa międzynarodowego:

• unormowanie zewnętrznopaństwowych relacji:

1. definiuje status kraju na arenie międzynarodowej

2. formułuje całokształt reguł normujących stosunki międzypaństwowe

3. ustala zakres indywidualnych i konkretnych zależności: zobowiązania, sojusze itd.

4. określa formę tych zależności

5. ma zastosowanie na terytoriach nie znajdujących się pod inną jurysdykcją

• prawo międzynarodowe pozostaje w korelacji z prawem wewnętrznym poszczególnych państw i wpływa na kształt tego prawa

Stosunki międzynarodowe - relacja na arenie ponadpaństwowej, których uczestnikami są wyłącznie organizmy państwowe bądź inni uczestnicy posiadający osobowość fizyczna lub prawną, nie będące pod jurysdykcją poszczególnych państw.

Cechy prawa międzynarodowego

• prawo międzynarodowe powstaje z inicjatywy państw i ich bezpośrednio dotyczy. By dane państwo podlegało takiemu prawu musi wyrazić na to zgodę w jakikolwiek sposób.

• w prawie międzynarodowym nie ma instytucji, która w sposób zorganizowany sankcjonowałaby przypadki naruszenia i łamania norm międzynarodowych. Prawo międzynarodowe określa sposoby sankcjonowania, z których mogą korzystać państwa (każde z osobna lub w koalicji kilku państw). Są to:

1. sankcje psychologiczne - polegają na upublicznieniu faktu naruszania prawa na arenie międzynarodowej, krytyka ze strony odpowiednich międzynarodowych instytucji ujęta w odpowiedni dokument

2. sankcje odwetowe - może z tej formy skorzystać każde państwo z osobna, któremu została wyrządzona krzywda, lub w koalicji kilku państw

3. sankcje o charakterze zorganizowanym - wymierzaniem ich zajmują się nie dane państwa, lecz odpowiednie instytucje międzynarodowe.

• nie jest koniecznością istnienie sądów międzynarodowych. Jurysdykcja międzynarodowego wymiaru sprawiedliwości nie jest powszechna. Każde państwo musi wyrazić zgodę i określić zasady podległości

• prawodawstwo o charakterze międzynarodowym, jego zastosowanie i moc są zobowiązujące

Istnienie norm prawa międzynarodowego jest powszechnie uznawane i akceptowane.

BUDOWA I CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DZISIEJSZYCH PRZEPISÓW PRAWNOMIĘDZYNARODOWYCH

Wyróżniamy różne rodzaje przepisów obecnego prawa międzynarodowego:

1.

1. przepisy powszechne - dotyczące ogółu państw

2. przepisy partykularne - o charakterze wielostronnym - mające charakter indywidualny, dotyczący kilku określonych państw połączonych na płaszczyźnie ustrojowej oraz ideologicznej

3. przepisy o charakterze bilateralnym - dotyczą tylko dwóch krajów i ich wzajemnych powiązań

2. Normy bezwzględnie obowiązujące (ius cogens)

3. W odniesieniu do ważności norm prawa międzynarodowego obowiązują ogólne zasady hierarchiczności:

• przepisy prawa szczegółowego anulują przepisy prawa ogólnego (lex specialis derogat legi generali)

• przepisy prawa późniejszego anulują przepisy prawa wcześniejszego (lex posterior derogat priori)

JEDNORODNOŚĆ I DWOISTOŚĆ W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

1. zwolennicy teorii dualistycznych zakładają całkowitą odmienność i niezależność prawa międzynarodowego i ustawodawstwa wewnętrznego, brak miejsc wspólnych

2. zwolennicy teorii monistycznych sądzą, iż zarówno normy międzynarodowe jak i normy ustawodawcze poszczególnych krajów są elementami spójnego układu.

Istnieje zasada zgodności ustawodawstwa wewnątrzpaństwowego z normami międzynarodowymi.

Obowiązuje również przymus wywiązywania się z umów (pacta sunt servanda).

Źródła prawa międzynarodowego

1. źródła materialne - ogół przyczyn skutkujących powstaniem określonych uregulowań międzynarodowych. Zaliczane są do nich: współdziałanie, rywalizacja i konfrontacja pomiędzy krajami, które w określonej sytuacji, w efekcie interakcji różnych, często przeciwstawnych celów konkretnych ugrupowań sprawujących władzę skutkowały powstaniem przepisów prawodawstwa o charakterze międzynarodowym.

2. formalne - zaliczamy tutaj umowy międzynarodowe oraz prawodawstwo oparte na zwyczajach, jako podstawowe źródła akcentowania chęci i zamierzeń krajów prawotwórczych

3. poznawcze - całość dokumentacji zawierającej przepisy dotyczące uregulowań międzynarodowych

• umowa
• zwyczaj
• orzecznictwo (judykatura)
• nauka prawa międzynarodowego (doktryna)

UMOWA MIĘDZYNARODOWA

1. Źródła, z których wywodzą się przepisy prawne umów międzynarodowych (prawo traktatowe)

Przepisy odnoszące się do umów, ich rodzajów i zakresu mają rodowód tradycyjny, historyczny.

Umowa międzynarodowa - jest to wyrażenie woli dokonane razem przez strony prawa międzynarodowego. Takie wyrażenie woli jest podstawą powstania praw i zobowiązań

Problematykę tę poszerza Konwencja Genewska, według której umowa międzynarodowa to międzypaństwowe pisemne porozumienie regulowane prawem uznawanym przez społeczność międzynarodową. Nie jest to ujęcie wyczerpujące, gdyż umowy międzynarodowe mają charakter nie tylko pisemny. To traktatów międzypaństwowych nie zalicza się umów kupna-sprzedaży.

Rodzaje umów międzynarodowych:

• traktaty

• konwencje

• umowy

• układy

• porozumienia

• deklaracje

• protokoły

• karty

• statuty

Biorąc pod uwagę sposób zawierania umów istnieje podział:

1. z uwzględnieniem trybu zawierania:

• umowy nie wymagające przyjęcia (ratyfikacji) - przyjmowane w trybie prostym

• wymagające przyjęcia (ratyfikacji) - przyjmowane w trybie złożonym

2. Jeśli jako kryterium weźmiemy instytucję państwową, która reprezentuje państwo przy zawieraniu umowy, to umowy dzielimy na:

• państwowe - gdy reprezentantem kraju jest pierwsza osoba w państwie. Zawiera ona umowy o pokoju, zobowiązania sojusznicze

• rządowe - zawierane przez rząd, czasami wymagają zatwierdzenia przez głowę państwa, jeśli są najwyższej rangi lub jeżeli zatwierdzenie jest przewidziane lub dopuszczalne

• ministerialne - zawierane przez zwierzchnika danego resortu, ratyfikowane przez rząd

3. kryterium liczby stron:

• bilateralne, kiedy są dwie strony

• multilateralne - kiedy stron jest wiele

4. kryterium otwartości:

• zamknięte - liczba uczestników (stron) takiej umowy jest z góry określona i nierozszerzalna, dotyczy głównie umów dwustronnych regulują takie sprawy jak wytyczenie linii granicznych, wymianę handlową, itd.

• otwarte - możliwe jest akcesu, rozszerzenia liczby uczestników.

5. kryterium równoprawności:

Generalną zasadą jest zasada równoprawności stron. Strony są rozłożone jednostronnie, i nie są równe wobec prawa.

Części składowe umów międzynarodowych:

1. tytuł - zawiera nazwę dokumentu, określa uczestników (strony) oraz czego umowa dotyczy

2. wstęp - wymienia, w czyim imieniu jest podpisywany traktat, jakie przyświecają jej cele, z jakich powodów jest zawierana i okoliczności, w jakich została sporządzona i podpisana

3. dyspozycja - najważniejsza część umowy; zawiera główne zapisy, wzajemne zobowiązania stron

4. postanowienia końcowe - jest to część formalna, w której zawarte są zagadnienia dotyczące sposobu zawarcia umowy, określenie terminu od kiedy umowa jest wiążąca, itp.

5. zakończenie - określa czas i miejsce podpisu dokumentu, ilość kopii, ilość języków, w jakich została sporządzona.

O tym w jakiej kolejności podpisywane są umowy decyduje tak zwana reguła alternatu. Przy umowach podpisywanych przez dwie strony na wersji dokumentu przeznaczonej dla jednej strony, podpisy reprezentanta (reprezentantów) są na pierwszym miejscu, natomiast na kopii dokumentu przeznaczonej dla drugiej strony to jej reprezentanci składają podpisy jako pierwsi.

Strony umów międzynarodowych - umowy międzynarodowe zawierają zwykle państwa. Umowy bilateralne, które podpisuje z poszczególnymi państwami Stolica Apostolska określane są mianem konkordatów.

SPOSÓB ZAWIERANIA UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH

1. rokowania - postanowienia umowy ustalane są w wyniku rozmów (w formie ustnej) lub poprzez wymianę korespondencji

2. parafowanie - wstępne zatwierdzenie; przedstawiciele stron, którzy uczestniczyli w negocjacjach, wstępnie zatwierdzają tekst umowy

3. podpisanie umowy

4. ratyfikacja - przyjęcie postanowień umowy przez odpowiednią reprezentację państwa. Rodzaje ratyfikacji

• duża ratyfikacja - w przypadkach dotyczących:

• • wojny i pokoju, zawiązywania przymierzy, traktatów politycznych, sojuszów wojskowych

• • swobód obywatelskich, uprawnień i obowiązków wynikających z zapisów konstytucyjnych

• • przynależności państw do stowarzyszeń o charakterze międzynarodowym

• • mających związek z wydatkami państwa

• • odnośnie zagadnień podlegających regulacji ustawowej bądź zagadnień, co do których konstytucja wymaga takiej regulacji

• ratyfikacja zgodnie z artykułem 90 konstytucji - jest to szczególny rodzaj zatwierdzania umów, w których Rzeczpospolita Polska zrzeka się części kompetencji na rzecz instytucji międzynarodowych lub ciała ponadnarodowego

• mała ratyfikacja - premier ma obowiązek poinformować Sejm, iż przedłoży głowie państwa umowę międzynarodową do zatwierdzenia

• zatwierdzenie w trybie prostym - państwo składa deklarację - oświadczenie woli. Taka forma zatwierdzenia odnosi się do umów w formie uproszczonej, ograniczających się do złożenia podpisu, wymianę depesz, i tak dalej.

• Zwyczajowo nie podlegają ratyfikacji:

• • oświadczenia będące efektem spotkań polityków

• • umowy zawierane przez szefów ministerstw i dotyczące materii danego resortu

• • porozumienia wojskowe zawierane przez dowodzących w wojsku w czasie trwających działań wojennych

5. przekazanie aktów ratyfikacyjnych - zatwierdzanie jest sprawą wewnętrzną danego państwa i na ogół nie powoduje reperkusji na arenie międzynarodowej. Dopiero przekazanie dokumentów drugiej stronie przy umowach bilateralnych lub depozytariuszowi, przy umowach wielostronnych. Dzięki przekazaniu aktów ratyfikacyjnych strony sygnalizują ostateczną chęć sfinalizowania umowy

6. zgłoszenie w Sekretariacie Organizacji Narodów Zjednoczonych

7. publikacja wewnętrzna

ZASTRZEŻENIA - w trakcie podpisywania umowy (ratyfikacji, zatwierdzenia, przyjęcia czy przystąpienia) dane państwo, chcąc ograniczyć lub zmienić skutek pewnych ustaleń w odniesieniu do siebie, może złożyć jednostronne oświadczenie woli - zastrzeżenie - wyrażone w jakiejkolwiek formie.

Pełnomocnictw do rozmów i zaaprobowania umowy udziela w Polsce szef Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Natomiast wydawanie upoważnień do podpisywania umowy leży w gestii premiera.

W prawie międzynarodowym obowiązuje zasada nienaruszalności (świętości) umów - pacta sunt servanda. Oznacza to, że państwo nie może przystąpić do umowy pod przymusem, jeśli jednak umowa została zawiązana, a państwo stało się jej sygnatariuszem z zachowaniem wszystkich wymogów formalno-prawnych, wówczas ma obowiązek dołożenia wszelkich starań by dotrzymać jej postanowień.

OBOWIĄZYWANIE UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH

1. w sensie podmiotowym umowy są wiążące wyłącznie dla państw będących stronami. Jednak w wyjątkowych przypadkach umowy mogą stwarzać pewne skutki (zarówno negatywne jak i pozytywne) dla państw nie będących stronami tych umów. Przyjmuje się również, że zapisy umów generalnie dotyczą całego obszaru państw - stron, chyba że w umowie ustalono inaczej

2. w sensie przedmiotowym wiążące są zapisy wynikające z ustaleń umowy

Nieważność umów międzynarodowych (przyczyny)

1. nieważność umowy międzynarodowej może wynikać z kolizji z przepisami danego państwa dotyczącymi podpisywania umów

2. istotną przyczyną nieważności mogą być różnorakiego rodzaju defekty wypowiedzi wyrażających wolę. Zaliczamy do nich przekroczenie granic upoważnienia przez osobę reprezentującą państwo (negocjatora), działanie w stanie błędu, pod przymusem, łapownictwo i tym podobne.

3. z oczywistych względów nieważność umowy międzynarodowej powoduje również niezgodność postanowień umowy z ogólnymi (generalnymi) zasadami unormowań międzynarodowych bezwzględnie obowiązującymi (ius cogens)

Zakresy (terminy) obowiązywania umów międzynarodowych

Umowa wchodzi w życie w momencie, kiedy strony zdecydowały ostatecznie co do jej wszystkich postanowień oraz dokonały niezbędnych działań, by weszła w życie z punktu formalno - prawnego (uprawomocniła się). Postanowienia umowy prawomocnej mogą wejść w życie w terminie późniejszym.

Jeżeli umowa nie wymaga zatwierdzenia (ratyfikacji), to na ogół zaczyna ona obowiązywać w momencie podpisania lub w określonym terminie po tym wydarzeniu. Zdarza się, że dokładny termin (włącznie z podaniem godziny) obowiązywania umowy wynika z jej postanowień. Natomiast umowy wymagające zatwierdzenia zaczynają obowiązywać w momencie przekazania aktów ratyfikacyjnych drugiej stronie (przy umowach dwustronnych) lub przekazaniu depozytariuszowi określonej ilości tych aktów przy umowach wielostronnych.

Wygaśnięcia umów międzynarodowych przewidziane w tych umowach:

• Umowa międzynarodowa wygasa wraz z zakończeniem okresu, na jaki została podpisana. Niekiedy jednak umowa ulega automatycznie przedłużeniu, jeśli w czasie jej obowiązywania żadne państwo jej nie wypowie (tak zwana klauzula prolongacyjna).

• Wygaśnięcie umowy może być również spowodowane wypełnieniem się warunków - a więc zdarzenia przyszłego niepewnego. Jeśli umowa zawiera warunek, jego spełnienie się wygasza umowę.

• Umowa może również zawierać postanowienie co do sposobu wypowiedzenia jej przez każdą ze stron.

Każda ze stron ma również możliwość wycofania się:

1. złamanie postanowień umowy przez jednego z sygnatariuszy i nie respektowanie jej zapisów, powoduje możliwość wycofania się drugiej strony. Gdy nie udaje się nakłonić sygnatariusza do respektowania umowy, wówczas powstaje możliwość uznania ją za nieobowiązującą (wygasłą).

2. Konwencja Wiedeńska w artykule 61 przewiduje sytuację, w której sygnatariusz umowy może domagać się wygaśnięcia umowy lub wycofać się z niej, w przypadku zaistnienia okoliczności uniemożliwiającej realizację jej postanowień, na przykład w przypadku, gdy rzecz konieczna do dotrzymania umowy przestaje istnieć.

3. Również w razie istotnej zmiany sytuacji, która była ważna w momencie przystąpienia do umowy, a przewidzenie tej zmiany nie było możliwe - stwarza możliwość jednostronnego wycofania się z umowy.

Zasięg terytorialny, na którym obowiązuje, i do którego stosuje się postanowienia umowy międzynarodowej

Generalnie postanowienia umów międzynarodowych dotyczą całego obszaru państw, będących stronami umowy. Z wyjątkiem sytuacji, gdy zapisy umowy wyraźnie określają zakres terytorialny obowiązywania.

Jeżeli stroną umowy jest kraj posiadający kolonie, to generalną zasadą jest, że umowa nie obowiązuje na terenie kolonii czy terytoriów zależnych - jest to tak zwana klauzula kolonialna.

Zastrzeżenia co do zakresowości podmiotowej umów międzynarodowych

Główną regułą jest, że umowy są pewną całością i ich postanowienia obowiązują jako całość. Od tej zasady istnieją jednak wyjątki. Na przykład chcąc uniknąć pewnych skutków umowy lub zmienić ich zakres, strona może poprzez oświadczenie woli złożone w momencie przystąpienia do umowy (podpisania, ratyfikacji) złoży zastrzeżenie. Zastrzeżenia dotyczą wyłącznie umów multilateralnych i pozwalają uchylić (złagodzić, zminimalizować) zakres wpływu niektórych zapisów umowy na dane państwo.

Zgłaszanie zastrzeżeń jest możliwe, chyba że z treści umowy wynika inaczej, bądź są one w opozycji z istotą umowy.

Zgłaszanie zastrzeżeń powoduje szereg implikacji. Pozostałe strony mają możliwość zgłoszenia sprzeciwu do zastrzeżenia Tak zwany zwykły sprzeciw sprawia, że pomiędzy państwami zgłaszającymi zastrzeżenie, a państwem składającym sprzeciw w stosunku do zastrzeżeni to te ustalenia nie dotyczą tych drugich państw.

Natomiast tak zwany sprzeciw kwalifikowany (przy umowach wielostronnych) sprawia, że kraj, który złożył zastrzeżenie jest całkowicie wyłączony z umowy (umowa nie wchodzi w życie względem niego).

Obowiązywanie umów międzynarodowych:

Jeśli chodzi o obowiązywanie umów międzynarodowych wyróżniamy również takie, które rodzą skutki dla państw nie będących stroną umowy. Skutki te mogą być zarówno korzystne jak i niekorzystne.

Umowy międzynarodowe - wykładnia:

a. doktrynalna - interpretacją tekstów umów międzynarodowych zajmują się doktrynerzy, uczeni specjaliści w dziedzinie stosunków międzynarodowych

b. urzędowa - wykładnia może być prowadzona przez państwa i inne podmioty będące stronami umów, także trybunały i organizacje o charakterze międzynarodowym

c. autentyczna - rzeczywistej wykładni dokonują wspólnie uczestnicy - strony umów

Zasady wykładni:

Dokonywanie wykładni podlega określonym rygorom:

• wykładnia musi być przeprowadzona w sposób mający na celu wydobycie faktycznego sensu zapisu umowy i zgodnie z intencjami stron

• sformułowania zawarte w umowie należy rozumieć w ich znaczeniu zwykłym, potocznym, pozostającym jednak w związku z treścią i przedmiotem umowy

PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Podmiotowość prawna w rozumieniu prawa międzynarodowego to zdolność do posiadania praw i zaciągania zobowiązań oraz możliwość podejmowania działań przynoszących określony efekt prawny.

Takim podmiotem w powyższym rozumieniu jest państwo - podmiotem niezależnym, całkowitym, każde państwo od momentu powstania.

Berezowski wyróżnia następujące podmioty prawa międzynarodowego:

a. zorganizowane - w tej kategorii wyróżnia jeszcze:

• posiadające terytorium (obszar), a wśród nich:

• • niezależne (suwerenne) i

• • pozbawione suwerenności (zależne)

• nie posiadające terytorium

b. niezorganizowane

Państwo jest niezależną organizacją o charakterze terytorialnym

Wyznacznikiem państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego są:

• zaludnienie, a więc posiadanie ludności, obywateli

• zajmowanie określonej przestrzeni (terytorium)

• posiadanie własnej organizacji rządowej (administracji)

• posiadanie zdolności do wchodzenia w relacje z innymi krajami

Niezależność państwa (suwerenność) - jest to możliwość samostanowienia organów władzy danego państwa. Państwo jest suwerenne, gdy nie ma nad sobą żadnej władzy zwierzchniej, a władza danego państwa nie pochodzi z żadnego źródła zewnętrznego. Organy państwowe sprawują całkowitą i jedyną władzę na obszarze danego kraju.

Wszystkim państwom przynależą uprawnienia o charakterze podstawowym, zasadniczym. Prawa te przysługują od zarania istnienia państwa przez cały okres jego trwania.

Podmiotami prawa międzynarodowego są również twory pozapaństwowe. Przykładem są organizacje międzynarodowe. Działają one na zasadzie porozumienia między rządami. Posiadają swego rodzaju osobowość prawną na arenie międzynarodowej. Są czymś różnym od tworów państwowych, posiadają jednak pewne uprawnienia, mogą zaciągać zobowiązania oraz chronić swoje interesy, to znaczy zgłaszać określone żądania. Mogą wchodzić w różnorakie układy międzynarodowe, być stroną umów z krajami bądź innymi tworami posiadającymi osobowość prawną. Istotną różnicą jest brak posiadania przez nie suwerenności.

Przykłady umów zawieranych przez organizacje międzynarodowe:

• porozumienia dotyczące posiadania lokum oraz okresowego funkcjonowania przedstawicieli organizacji na terenie danego kraju

• porozumienie odnośnie świadczenia różnych form pomocy

• porozumienia dotyczące ustalenia zasad współpracy z państwami

• porozumienia mające na celu synchronizację działań pomiędzy organizacjami

Część instytucji o charakterze międzynarodowym ma uprawnienia do udzielania akredytacji przedstawicielom państw - analogicznie z korpusem dyplomatycznym. Posiadają też możliwość wysuwania określonych żąda, na przykład rekompensaty za poniesione szkody.

Na arenie międzynarodowej funkcjonują również twory posiadające lokalizację terytorialną, będącą jednak tworami zależnymi (niesuwerennymi), na przykład Andora, Monako.

Zbliżony status ma również Państwo Watykańskie, którego istnienie zostało sformalizowane na mocy traktatu, zwartego pomiędzy Republiką Włoską a Stolicą Apostolską w Lateranie 11 lutego 1929 roku.

Jeżeli jakiś kraj jest areną wewnętrznych walk, wówczas powstańcy zwalczający obecny rząd mogą na forum międzynarodowym uzyskać ograniczoną osobowość prawną. Oczywiście władze danego państwa z powodów politycznych nie zamierzają uznawać rebeliantów za równoprawnego partnera. Jeśli jednak spełnione są określone warunki grupa prowadząca walkę może uzyskać ograniczoną podmiotowość, dzięki której mogą lepiej zaprezentować swe cele społeczności międzynarodowej. By tak się stało walczący muszą: posiadać własną organizację, kontrolować pewien obszar, stosować się do reguł i norm prawa wojennego.

Posiadanie terytorium jest jednym z wyznaczników państwa. Terytorium jest rozumiane jako zaludniony obszar, posiadający określone granice. Na tym obszarze rozciąga się władza organów danego państwa. Oprócz części lądowej (w tym wyspy, rzeki i jeziora) do terytorium zaliczamy również obszar morski, a także wnętrze ziemi oraz obszar przestrzeni powietrznej nad lądem i morzem.

Wyróżniane są następujące typy terytoriów:

• podległe zwierzchności określonych krajów

• nie podlegające takiej zwierzchności, ale nie posiadające własnej reprezentacji w stosunkach międzynarodowych (reprezentowane są przez inne państwa)

• nie podlegają zwierzchności, lecz otwarte dla wszystkich państw

• nie należące do nikogo, mogące zostać poddane zwierzchności jakiegoś kraju

Będące wyznacznikiem niezależności państwowej (suwerenności) władztwo nad określonym obszarem (państwa) polega na sprawowaniu jedynej, wyłącznej władzy na danym terenie. Jakakolwiek inna zwierzchność może funkcjonować jedynie za zgodą władzy suwerennej. Władza suwerenna może podlegać ograniczeniom jedynie ze strony organizacji ponadnarodowych lub w wyjątkowych sytuacjach ze strony innych państw.

Na niektórych obszarach władza suwerenna podlega ograniczeniom ze względu na szczególny charakter tych obszarów. Chodzi tutaj o obszary stacjonowania obcych wojsk oraz tereny rozbrojone. Teren poddany demilitaryzacji oznacza, że jest to teren wolny od jakichkolwiek sił zbrojnych i obiektów militarnych. Obszar zneutralizowany jest to strefa, gdzie obowiązuje zakaz prowadzenia jakichkolwiek działań wojennych.

SPOSOBY OBEJMOWANIA TERENÓW WE WŁADANIE PRZEZ PAŃSTWO

a. nabycie pierwotne - pozyskać można terytorium niczyje, a więc takie, które wcześniej formalnie nikomu nie podlegało. Terytorium może również powiększyć się na skutek działania sił natury (na przykład zmiana przebiegu koryta rzeki) lub w efekcie działań człowieka

b. nabycie wtórne (pochodne) -państwo może zająć terytorium, które pozostawało już w czyimś władaniu. Wyróżnia się kilka rodzajów takiego nabycia:

• zrzeczenie się (cesja) - jeden kraj może przekazać fragment swojego terytorium innemu. Akt ten reguluje traktat o charakterze międzynarodowym, na mocy którego jedno państwo rezygnuje ze swoich uprawnień względem określonego terenu na rzecz drugiego kraju, który ten teren obejmuje we władanie.

• zrzeczenie się morze być wzajemne, to znaczy kraje wymieniają się określonymi terytoriami

• nabycie terytorium poprzez cesję może być również formą kupna - sprzedaży. Państwo nabywające płaci państwu zrzekającemu się za określony obszar, który jest przedmiotem transakcji

• nabycie terytorium może nastąpić również w wyniku referendum (plebiscytu) ludności zamieszkującej na danym terenie

Zmiana przynależności państwowej określonych obszarów rodzi również konsekwencje dla zamieszkujących je ludzi. Mieszkańcy takich terenów stają się obywatelami innego (nowego) państwa i podlegają jego zwierzchności. Czasem mieszkańcy zachowują możliwość wyboru, to znaczy mogą wybrać obywatelstwo kraju, który teren przejmuje lub pozostać przy dotychczasowym obywatelstwie. Niekiedy mieszkańcy takich obszarów są przesiedlani na inne tereny pozostające w granicach dotychczasowego państwa. Dzieje się tak wtedy, gdy istniałaby możliwość powstania sporów na tle narodowościowym, politycznym i tym podobne.

JAK POWSTAJĄ PAŃSTWA?

a. państwo może powstać na skutek secesji (oderwania się) i na oderwanym obszarze utworzyć nowe państwo, niezawisłe od władzy dotychczasowego

b. nowe państwa mogą też pojawić się na skutek rozpadu jakiegoś kraju i powstania w jego miejsce kilku nowych

c. zdarzyć się może również sytuacja odwrotna, czyli wytworzenie się nowego tworu państwowego z połączenia kilku państw

d. nowe państwo może także powstać na terytorium, które dotychczas nie podlegało niczyjej zwierzchności

ZASADY RELACJI MIĘDZYPAŃSTWOWYCH

Państwa w stosunkach międzynarodowych są równe wobec prawa.

Każdemu państwu przysługuje pełna niezależność (suwerenność).

W stosunkach międzypaństwowych obowiązuje zasada poszanowania dla odmienności innych krajów.

Obowiązuje nienaruszalność granic i niezależność ustrojowa.

Każdy kraj swobodnie decyduje o wyborze ustroju, systemu społecznego i ekonomicznego.

MODELE PAŃSTW

a. państwa zcentralizowane (jednolite) - posiadają jeden ośrodek władzy, który podejmuje działania i reprezentuje całe państwo

b. państwa federacyjne (złożone) - różne rodzaje tego typu państw, które funkcjonują w oparciu o wspólną unię zawiązaną celem prowadzenia określonych działań - na przykład wspólna polityka zagraniczna. Najczęściej kilka ośrodków władzy rządowej o jednakowych uprawnieniach

Ze względu na położenie geograficzne wyróżniamy:

• państwa kontynentalne (śródlądowe) - nie mające bezpośredniego dojścia do wód morskich. W przeszłości ograniczenia morskie, którym te państwa podlegały, były bardzo duże. Między innymi nie mogły posiadać statków pod własną banderą. Obecnie nie ma takich ograniczeń. Jednak nadal państwa takie nie posiadają stref przybrzeżnych i nie mogą z nich korzystać.

• Niektóre państwa pomimo posiadania dostępu do morza, mają na tyle niekorzystnie ukształtowanie geograficzne ograniczające ich możliwości do korzystania z bogactw morskich, gdyż nie mogą ustanawiać dwustumilowych stref przybrzeżnych

• W przeciwnym położeniu znajdują się państwa wyspiarskie i archipelagowe. Cała ich granica to linia brzegowa, cała ich powierzchnia to obszar archipelagów i wysp

Neutralność państw

Istnieje kategoria państw, które podlegają pewnym ograniczeniom. Wyróżnia je pewna specyficzna cecha, mianowicie neutralność. Państwa takie nie mogą podejmować żadnych kroków, których efektem byłoby zaangażowanie się w teatr wojenny.

Państwa trwale neutralne - państwa takie nie mogą brać udziału w działaniach wojennych, nie mogą podejmować działań, w wyniku których mogłyby zostać zaangażowane w konflikt zbrojny, nie mogą przystępować do paktów wojskowych, ani zezwalać na stacjonowanie obcych wojsk na swoim terenie. Nie mogą uczestniczyć w blokadach politycznych. Posiadają wolny wybór co do podejmowanych działań politycznych. Mogą bronić swych granic przed każdym wrogim atakiem (przykładem może być Szwajcaria czy Austria).

Na arenie międzynarodowej funkcjonuje zasada nietykalności (immunitetu) władz państwa. Żaden kraj nie ma władzy sądowniczej nad innym krajem. Immunitet taki przysługuje władzom państwowym, agencjom rządowym, armii. Immunitet obejmuje też własność.

Schyłek państwa

Zdarza się, iż państwo przestaje istnieć. Zanika zwierzchność państwa nad określonym obszarem i jego ludnością. Sytuacja taka ma miejsce, gdy:

• w wyniku rozpadu powstaje kilka niezależnych organizmów państwowych

• państwo zostaje wchłonięte przez inny organizm państwowy (lub kilka państw - inkorporacja)

• państwa łączą się

Powstanie i upadek państw a zasada kontynuacji:

a. Przyjmuje się, iż powstałe wskutek przemian państwo nie jest zobligowane żadnymi wcześniejszymi zobowiązaniami. Nie jest więc sukcesorem praw i zobowiązań poprzednika (teoria czystej karty - tabula rasa).

b. Czasem nowy organizm państwowy może zdecydować, które ze zobowiązań swego poprzednika chce przejąć (teoria prawa wyboru).

c. Powstałe na skutek przemian państwo jest generalnie sukcesorem starego ładu, jednak zachowuje możliwość odstąpienia od zobowiązań, których nie chce kontynuować. Prawo wypowiedzenia posiadają również inne strony takich umów.

d. Nowo powstałe państwo z reguły posiada pewien okres czasu na podjęcie decyzji, czy chce być sukcesorem (spadkobiercą) starego porządku i w jakim zakresie.

Rodzaje zdolności prawnej państw w prawie międzynarodowym:

Podmiot prawa międzynarodowego posiada kompetencje do określonych czynności, między innymi są to:

• możliwość posiadania praw i obowiązków wraz z postanowieniem ich konsekwencji

• uprawnienie do delegowania i akredytacji swych reprezentantów

• uprawnienia sądownicze (władza sądzenia)

Ratyfikacji w myśl artykuły 89 konstytucji podlegają umowy:

• • w sprawie uczestnictwa w organizacjach o charakterze międzynarodowym

• • uczestnictwa w paktach zbrojnych (wojskowych)

• • dotyczące praw i swobód obywatelskich

• • których realizacja wiąże się z wydatkami finansowymi

• • które dotyczą spraw regulowanych ustawowo

W przypadku istnienia różnic pomiędzy zapisami ustawowymi a literą umowy międzynarodowej, państwo ma obowiązek dostosowania prawa krajowego.

TRAKTAT O UNII EUROPEJSKIEJ PODPISAMY W MAASTRICHT

Na mocy postanowień układu zawartego w holenderskim mieście Maastricht w 1992 roku nastąpiła intensyfikacja integracji europejskiej. Traktat przewidywał pogłębienie integracji politycznej, wspólne obywatelstwo i walutę, wspólną politykę zagraniczną i obronną.

KONSTYTUCJA EUROPEJSKA

1. W traktacie podpisanym w Amsterdamie 2 października 1997 roku została przewidziana procedura wzmocnionej współpracy

2. zasada sankcjonowania albo domeniczności

3. zasada solidarności, która nakładała na dany kraj obowiązki wcześniej nie miał, gdyż nie były konieczne

Dorobek układu z Schengen podpisanego 14 czerwca 1985 roku:

• porozumienie znosi kontrole osób, które przekraczają granice wewnętrzne Unii Europejskiej

• utworzono SIS - System Informacyjny Schengen, czyli komputerową bazę danych, do której mają dostęp policja i oddziały konsularne państw członkowskich, i w której sprawdzają czy osoby przekraczające granice nie są poszukiwane, lub czy ni maja zakazu wstępu na terytorium Unii

• nadawanie obywatelstwa jest przywilejem państwa. Obowiązują zasada krwi (dziedziczenie obywatelstwa po rodzicach) bądź ziemi (miejsca urodzenia determinuje posiadanie określonego obywatelstwa)

• żaden kraj nie ma prawa wywierać nacisku by dana osoba zrzekła się, zrezygnowała ze swojego obywatelstwa

Zasada efektywnego obywatelstwa - istnieje możliwość posiadania więcej niż jednego obywatelstwa. W takich przypadkach prymat posiada obywatelstwo kraju, gdzie prowadzona jest aktywna działalność społeczno-polityczna.

Zdarzają się przypadki nie posiadania statusu obywatelskiego żadnego państwa - bycie bezpaństwowcem (z greckiego apartydą).

CUDZOZIEMCY

Cudzoziemcy traktowani są w sposób odmienny od obywateli. Nie posiadają pełni praw - są one im przyznawane tylko w wyszczególnionych dziedzinach. Generalnie obowiązuje zasada równego traktowania, to znaczy cudzoziemcy z danego kraju maja tyle praw, ile obywatele tego kraju w kraju macierzystym cudzoziemca (zasada wzajemności). Nikt nie może być gorzej traktowany ze względu na kraj pochodzenia.

PRAWO ZWYCZAJOWE - jest jednym z podstawowych i najwcześniejszych źródeł prawa międzynarodowego. Jest to zbór reguł wypracowanych w drodze praktycznych działań, dokonywanych w przeświadczeniu o formalnym nakazie takich poczynań. Prawo zwyczajowe może być ogólne (powszechne) lub miejscowe).

Wszystkie istniejące i pozostające we wzajemnych relacjach państwa są równoprawne. Społeczność międzynarodowa jest układem zmiennym, dynamicznym. Relacje członków tej społeczności posiadają wymiar globalny. Jest wewnętrznie zorganizowana, lecz nie na takim poziomie jak państwo - w zdecydowanie mniejszym stopniu, choć to wciąż postępuje spowodowane internacjonalizacją dzisiejszych czasów.

Nie wszystkie działania podejmowane praktycznie mają charakter normy zwyczajowej. Działania takie muszą być podejmowane z głębokim przekonaniem, że posiadają ów normatywny charakter (Opinio iuris sive necessitatis).

Konsekwencje wynikające z przepisów zwyczajowych mają swoje odzwierciedlenie w aktach prawnych poszczególnych państw, deklaracjach i zobowiązaniach międzypaństwowych.

Istnienie norm zwyczajowych potwierdzają takie rzeczy, jak ustawy wewnątrzpaństwowe, oświadczenia, umowy o charakterze międzynarodowym.

Jednolite, ugruntowane zachowanie (praktyka) działań normatywnych państw nazywamy zwyczajem.

NORMY ZWYCZAJOWE A PRAWO MIĘDZYNARODOWE

a. tworzenie - umowy międzynarodowe mogą czerpać z ugruntowanej praktyki - zwyczaje, z kolei same mogą tę praktykę ugruntowywać czyniąc ją normą prawną (opinio iuris)

b. zakres obowiązywania i stosowania - umowy pomiędzy państwami mają charakter jednostkowy, natomiast zwyczaj, na którym są oparte, z którego czerpią, ma znaczenie uniwersalne

UCHWAŁY ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH JAKO ŹRÓDŁA PRAWA

Uchwały organizacji międzynarodowych mogą mięć charakter prawotwórczy o ile mają moc obligującą do pewnych prawnych zachowań oraz formułują nowe uregulowania legislacyjne.

SYSTEMATYKA PRZEPISÓW PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Usystematyzowany Zbiór norm prawnych nazywamy kodeksem. Ranga ujęcia kodeksowego zależna jest od charakteru w jakim zostało dokonane, oraz kto tego dokonał.

Zwykle taka systematyka dokonywana jest kolegialnie - komisyjnie. Po określeniu (założeniu) tematyki, wyznaczany jest referent, przygotowujący rzeczowy opis oraz proponowane szkice, które są poddawane analizie kolegialnej. Wspólnie wypracowany i zatwierdzony zapis trafia do zaopiniowania do państw.

PROBLEMATYKA GRANIC

Zakłada się, że granica jest powierzchnią (nie ma charakteru linearnego, lecz przestrzenny) rozciągającą się wokół obszarów danego państwa i rozgraniczającą to państwo od innych krajów lub ziem niczyich.

Wyróżnia się różne typy granic. Granice mogą mieć charakter neutralny - dostosowany do ukształtowania terenu (na przykład rzeki, góry) lub nienaturalny, to znaczy wyznaczony przez człowieka.

Wyznaczając granice najpierw dokonuje się ich charakterystyki ramowej i zaznacza główny przebieg na mapie o dużej skali. Następnie określa się drobiazgowy przebieg linii granicznej i odwzorowuje na szczegółowej mapie (delimitacja). Na koniec następuje wyznaczenie granicy w terenie (demarkacja).

RZEKI

Rzeki międzynarodowe - jest to rzeka przepływająca przez co najmniej dwa państwa (lub będąca granicą pomiędzy tymi państwami), dostępna dla żeglugi i bezpośrednio lub pośrednio mająca połączenie z morzem. Na rzece międzynarodowej na podstawie umowy o charakterze międzynarodowym orzekana jest swoboda żeglugi flot handlowych wszystkich państw.

Transport ludzi i towarów, żegluga pomiędzy portami jednego państwa określana jest mianem kotażu.

TERYTORIUM WOKŁ BIEGUNÓW

Tereny arktyczne, rozciągające się w pobliżu bieguna północnego oraz tereny Antarktyki rozciągające się wokół bieguna południowego do 60 stopnia szerokości geograficznej południowej. Najczęściej stosuje się do tych terytoriów tak zwaną teorię sektorów, oznaczającą, iż państwa sąsiadujące z tymi terenami zgłasza w stosunku do nich roszczenie, zarówno do terenów znanych, jak i mogących zostać dopiero odkrytymi.

UREGULOWANIA PRAWNE DOTYCZĄCE WÓD MORSKICH

Wyróżnia się następujące typy wód:

• wody wewnętrzne - w skład obszaru państwa wchodzą porty i zatoki; państwo sprawuje w tych obszarach niezależną władzę

• wody archipelagowe

• obszar morza należący do danego państwa to tak zwane wody terytorialne; są to wody od lądu bądź od zewnętrznej linii granicznej wód wewnętrznych lub archipelagowych; obszar ten podlega władzy danego państwa, lecz na tym obszarze jednostkom pływającym należącym do innych państw przysługuje prawo nieszkodliwego przepływu.

• określone przywileje posiada państwo na obszarze wód nie będących już częścią morza terytorialnego, lecz otwartego i jest to tak zwana strefa przyległa

• obszar dna morskiego oraz to, co pod ziemią w rejonie płytkich wód przybrzeżnych to tak zwany szelf kontynentalny

• na obszarach przybrzeżnych państwa nadbrzeżne mogą zakładać strefy ekonomiczne, które pozwalają im na niezależne poszukiwanie i wydobycie wszelkich bogactw morskich (wydobycie spod dna morskiego, odzysk z morskich wód, złóż zalegających dno)

UREGULOWANIA PRAWNE ODNOŚCIE MORSKICH JEDNOSTEK PŁYWAJĄCYCH

Normy prawno-międzynarodowe stawiają wymóg, by każda jednostka pływająca o rozmiarach statku pływała pod banderą określonego państwa. Dlatego państwa prowadzą rejestr jednostek pływających, wydając im dokumenty rejestracyjne poświadczające między innymi ich państwową przynależność.

Statek pływający pod banderą danego państwa podlega prawu tego państwa oraz jego władzy. Określane jest to mianem zwierzchności nad jednostkami pływającymi.

Statki wchodzące w skład Marynarki Wojennej to okręty wojenne. Muszą posiadać one oznakowania zewnętrzne marynarki wojennej danego państwa. Reguluje to konwencja genewska o morzu pełnym. Kapitanem okrętu wojennego musi być oficer danego państwa, którego nazwisko figuruje w spisie oficerów marynarki wojennej.

MORSKIE WODY WEWNĘTRZNE

Wody wewnętrzne są integralną częścią państwa i podlegają jego władzy. Pas wód wewnętrznych znajduje się pomiędzy linią brzegową a morzem terytorialnym. Zalicza się do nich porty i zatoki.

Według konwencji genewskiej wody zatok uznawane są za wody wewnętrzne, jeśli punkty będące naturalnymi wyznacznikami wejścia do zatoki - przy maksymalnym odpływie - są oddalone od siebie na odległość nie większą niż 10 mil morskich. Linia pomiędzy tymi punktami stanowi granicę wód wewnętrznych.

Miejsca leżące na granicy lądu i morza, posiadające wyposażenie umożliwiające statkom postój, a także załadunek i wyładunek (ludzi i towarów) nazywamy portami. Porty handlowe są otwarte dla wszystkich statków handlowych. Porty zamknięte są przeznaczone na przykład tylko dla floty rybackiej danego kraju. Zwyczajowo do portów zamkniętych mogą wpływać jednostki, którym grozi niebezpieczeństwo wskutek sztormu lub uszkodzenia.

Akwen wodny leżący u wejścia do portu, gdzie statki oczekują na zezwolenie wpłynięcia nazywamy redą.

Okręty wojenne muszą uzyskać zgodę państwa na wpłynięcie do jego portu

Okręty handlowe wpływające do portu podlegają władzy owego portu (na pełnym morzu podlegają władzy państwa, pod którego banderą pływają).

WODY ARCHIPELAGOWE - państwo leżące na archipelagu wysp poprzez wytyczenie linii łączących najbardziej wysunięte punkty wysp wyznacza tak zwane wody archipelagowe. Jednostkom pływającym przysługuje tak zwane prawo przejścia. Prawo to nie podlega zawieszeniu. Podwodne jednostki wojenne mogą pokonywać te wody w zanurzeniu. Z prawa przejścia mogą korzystać zarówno cywilne jak i wojskowe jednostki pływające.

Obszar morski położony pomiędzy linią brzegową lub wodami wewnętrznymi (albo archipelagowymi) z jednej strony a strefą ekonomiczną (lub pełnym morzem) z drugiej strony - to morze terytorialne. Pas morza terytorialnego ma szerokość dwunastu mil morskich. Jednostkom pływającym przez morze terytorialne przysługuje tak zwane prawo nieszkodliwego przepływu, to znaczy jednostki te przepływając nie mogą stanowić zagrożenia dla pokoju, ładu i bezpieczeństwa państwa, do którego należy morze terytorialne. Prawo to jest uznawane powszechnie. Pewne ograniczenia dotyczą wojskowych jednostek pływających. Niektóre kraje sądzą, że względy bezpieczeństwa wymagają zgody danego państwa na przepływanie okrętów wojennych, przy czym jednostki podwodne zobowiązane są do przepływania przy pełnym wynurzeniu.

Delimitacja morza terytorialnego - polega na szczegółowym wytyczeniu linii granicznej, od której dokonuje się pomiaru szerokości morza terytorialnego, jest ona nazywana linią podstawową

Wyróżniane formy przepływania:

• jednostka pływająca może przepłynąć przez pas morza terytorialnego nie wpływając na obszar wód wewnętrznych; jest to tak zwany przepływ boczny

• przepłynięcie przez morze terytorialne może mieć na celu dostanie się do obszaru wód wewnętrznych

• przepłynięcie przez morze terytorialne może mieć na celu dostanie się z wód wewnętrznych na morze pełne

Sytuacja prawna jednostek pływających należących do innych państw:

Statki wojenne, korzystając z prawa nieszkodliwego przepływu, posiadają pełną nietykalność, o ile stosują się do norm prawnych danego kraju, które dotyczą przepływania bądź zastosuje się do tych norm na wezwanie. W przeciwnym wypadku państwo nadbrzeżne może wystąpić z żądaniem opuszczenia przez jednostkę wojskową obszaru swojego morza terytorialnego.

Immunitet przysługuje jednostkom pływającym na obszarze morza terytorialnego i polega on na tym, iż państwo nadbrzeżne nie może aresztować osób lub prowadzić śledztwa w sprawie przestępstw popełnionych na tych jednostkach pływających podczas ich przepływu. Immunitet ten uchylany jest w następujących przypadkach:

a. jeśli popełnione przestępstwo wywiera skutek, który dotyczy również terenu państwa nadbrzeżnego

b. jeśli przekroczenie prawa burzy ustalony porządek państwa nadbrzeżnego lub ład morza terytorialnego

c. jeśli dowódca jednostki pływającej lub przedstawiciel dyplomatyczny państwa, pod którego banderą jednostka pływa, zwróci się do władz państwa nadbrzeżnego o interwencję i pomoc

d. jeśli podjęte działania są konieczne do walki z nielegalnym handlem narkotykami

Jednostka korzysta z prawa nieszkodliwego przepływu nie może zostać zatrzymana w celu przeprowadzenia czynności cywilnoprawnych wobec osób znajdujących się na tym statku. Jednostka taka nie może podlegać egzekucji ani zajęciu, o ile nie wynikają one ze zobowiązań powstałych w trakcie przepływania.

Pas wód przylegających do morza terytorialnego, nie będący już obszarem państwa nadbrzeżnego, jest tak zwaną morską strefą przyległą. W strefie tej państwo posiada określone uprawnienia i przywileje.

Może być także na przykład strefa wyłącznego rybołówstwa, czyli państwo odnośnie połowów ryb ma identyczne uprawnienia, jak na obszarze morza terytorialnego.

Obszar dna morskiego do głębokości 200 metrów to tak zwany szelf kontynentalny. Zgodnie z konwencją genewską państwo na tym obszarze ma niepodległą władzę i może poszukiwać oraz wydobywać bogactwa naturalne.

Na obszarze wód znajdującym się poza obszarem morza terytorialnego rozciąga się strefa ekonomiczna, gdzie dane państwo może podejmować poszukiwania i wydobycia wszelkich dóbr naturalnych (żywych lub, martwych) pozyskiwanych z morskiej wody, dna morza lub wydobywane spod dna.

Obszar morza pełnego - obszar swobodnego dostępu dla wszystkich krajów i zamieszkujących je osób. Obszar ten nie podlega władzy żadnego kraju. Obowiązuje zasada nieutrudniania korzystania z tych samych swobód. Na pełnym morzu obowiązuje swoboda żeglugi i przelotu, swoboda instalacji kabli podwodnych i rurociągów, swoboda tworzenia sztucznych wysp lub innych konstrukcji, swoboda połowu rybnego i swoboda prowadzenia badań naukowych.

Jeżeli jednostka pływająca, będąca na morzy terytorialnym lub na wodach przybrzeżnych, lub osoby znajdujące się na jej pokładzie popełniły przestępstwo ścigane prawem państwa nadbrzeżnego, wówczas państwo to może podjąć pościg za taką jednostką i kontynuować go również poza pasem wód terytorialnych i strefy przybrzeżnej. Ująwszy sprawcę na pełnym morzu ma prawo przetransportować go do portu i ukarać. Pościg musi być podjęty w chwili, gdy jednostka pływająca znajduje się na obszarze wód przybrzeżnych (wód wewnętrznych, morzu terytorialnym lub strefie przybrzeżnej). Pościg musi być nie przerwany. Wpłynięcie ściganego na morze terytorialne własne lub państwa trzeciego przerywa pościg. Pościg może być prowadzony wyłącznie przez okręty (lub samoloty) wojskowe lub inne okręty (samoloty) będące w służbie danego kraju i posiadające odpowiednie uprawnienia.

CIEŚNINY I KANAŁY MORSKIE

Wąskie połączenie pomiędzy dwoma rozległymi obszarami morskimi powstałe w sposób naturalny nazywamy cieśniną. Gdy szerokość cieśniny dwukrotnie przekracza szerokość pasa morza terytorialnego, wówczas na wodach cieśniny znajdujących się poza obszarem morza terytorialnego stosowana jest powszechna zasada pełnej swobody żeglowania.

Na obszarze cieśnin obowiązuje tak zwane prawo przejścia tranzytowego przez cieśniny. Oznacza ono swobodę przepływu lub przelotu dokonanego w sposób nieprzerwany i bez zwlekania. W trakcie przejścia nie może być prowadzona żadna inna działalność.

O ile cieśniny są połączeniem naturalnym, o tyle sztuczne połączenie dwóch otwartych obszarów morskich stanowią kanały morskie.

UREGULOWANIA DOTYCZĄCE MIĘDZYNARODOWEGO LOTNICTWA I KOSMONAUTYKI

Uregulowania prawne odnośnie przestrzeni powietrznej oraz jej wykorzystania dla celów lotniczych nazywamy prawem lotniczym. Do jego źródeł zaliczamy prawa zwyczajowe oraz bilateralne i multilateralne umowy międzynarodowe (w tym Konwencję z Chicago z 7 grudnia 1944 roku).

Statkiem powietrznym nazywamy każdy aparat posiadający zdolność utrzymania się w przestrzeni powietrznej dzięki oddziaływaniu powietrza.

Wszystkie statki powietrzne muszą być zarejestrowane w spisie statków powietrznych danego państwa. Zarejestrowany musi być każdy statek. Statek powietrzny może być zarejestrowany tylko raz i tylko w jednym państwie.

Ze względu na postępowanie karne państwo może przerwać lot statku powietrznego tylko w następujących sytuacjach:

• jeżeli skutki czynu niezgodnego z prawem rozciągają się na obszar tego kraju

• czyn karalny został popełniony przez osobę posiadającą obywatelstwo tego kraju bądź przez osobę przebywającą stale w tym kraju

• czyn niezgodny z prawem zagraża bezpieczeństwu tego kraju

• statek powietrzny łamie normy, dotyczące lotu lub manewru statkiem powietrznym, które to normy obowiązuję w danym kraju

• przerwanie lotu jest konieczne i wypływa ze zobowiązań tego państwa zawartych w wielostronnych umowach międzynarodowych

Aby żegluga powietrzna o charakterze międzynarodowym mogła mieć miejsce, konieczne jest korzystanie z przestrzeni powietrznej innych państw. Dlatego niezbędne jest wydawanie zezwoleń na przebywanie obcych jednostek latających w przestrzeni powietrznej danego państwa. Zezwolenia te zwane są wolnościami lotniczymi i obejmują:

• uprawnienia do przelatywania nad danym terytorium bez konieczności lądowania

• zgodę na lądowanie z przyczyn technicznych (bez lądowania handlowego)

Wolności lotnicze (techniczne) nie obejmują uprawnień handlu towarami i przewożenia pasażerów.

Wolności handlowe polegają na prawie do przewozu osób i towarów:

• z państwa, w którym jest zarejestrowany statek powietrzny

• do tego państwa

• z państw i do państw trzecich

Najważniejszym dokumentem regulującym zagadnienia cywilnego transportu lotniczego jest konwencja podpisana w Warszawie.

NORMY PRAWNE DOTYCZĄCE PRZESTRZENI KOSMICZNEJ

Przestrzeń kosmiczna (przestrzeń pozapowietrzna) rozpościera się w odległości od 90 do 100 kilometrów od Ziemi.

RADA EUROPY (Council of Europe, CE) jest organizacją powstałą w 1949 roku, której zadaniem jest integracja, ochrona wspólnych ideałów, szerzenie postępu ekonomicznego i społecznego swoich członków. Rada Europy liczy dziś 46 krajów członkowskich. Jej organy to Komitet Ministrów (egzekutywa) i Zgromadzenie Parlamentarne (legislatywa).

1957 rok - podpisano w Rzymie Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Traktat został podpisany przez 6 państw: Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Republikę Federalnych Niemiec oraz Włochy.

1993 rok - do Wspólnot Europejskich przyłączają się Wielka Brytania, Dania i Irlandia

1977 rok - swą działalność rozpoczyna Europejski Trybunał Obrachunkowy, zwany też Trybunałem Rewizyjnym, Audytorów lub Trybunałem Rewidentów Księgowych

1979 rok - utworzono EMS - wspólny dla zjednoczonych państw Europy System Monetarny

1981 rok - drugie rozszerzenie Wspólnot Europejskich o Grecję

1986 rok - w wyniku trzeciego rozszerzenia przyłączają się Hiszpania i Portugalia, podpisano Jednolity Akt Europejski

1990 rok - zjednoczenie Niemiec

1992 rok - podpisano w Maastricht Traktat o Unii Europejskiej, który w miejsce Wspólnot Europejskich utworzył Unię Europejską. Traktat wszedł w życie w 1993 roku

1995 - kolejne rozszerzenie Unii Europejskiej o Austrię, Szwecję i Finlandię

2 października 1997 roku podpisano Traktat Amsterdamski, którego postanowienia weszły w życie 1 maja 1999 roku. Postanowienia:

• ugruntowanie rangi Parlamentu Europejskiego dzięki rozszerzeniu uprawnień decyzyjnych w porozumieniu z Radą

• do traktatu został włączony Układ z Schengen o swobodzie poruszania się

• wyznaczono zasady prowadzenia polityki społecznej oraz wypracowano zasady większej integracji

Traktat Nicejski - podpisany 26 lutego 2001 roku, jego postanowienia weszły w życie 1 lutego 2003 roku. Przyznawał prymat (większa siła głosu) państwom o dużej liczbie mieszkańców w stosunku do krajów mniej liczebnych.

EFTA- Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu - unia celna państw europejskich, utworzona na mocy traktatu sztokholmskiego w 1960 roku. Należą do niej Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania, Finlandia, Liechtenstein oraz Islandia (trzy ostatnie przystąpiły w późniejszych terminach).

UNIA EUROPEJSKA

Unijnym organem sprawującym funkcje kierownicze jest Rada Europejska. W jej skład wchodzą głowy państw oraz szefie rządów państw członkowskich i Przewodniczący Komisji Europejskiej.

Traktat o Unii Europejskiej dla zapewnienia jednolitości i kontynuacji wysiłków podejmowanych przez Unię Europejską, przy zachowaniu i rozwijaniu dziedzictwa wspólnotowego - przewiduje dla Unii jednolite formy instytucjonalne. Rada Europejska i Komisja Europejska koordynują wszystkie posunięcia zewnętrzne Unii, zwłaszcza w sferze polityki zagranicznej, bezpieczeństwa wewnętrznego, gospodarki i rozwoju. Rada jest również najwyższą płaszczyzną wymiany poglądów i podejmowania decyzji w dziedzinie współpracy policyjnej oraz wymiarów sprawiedliwości.

Państwa członkowskie, które pragną większej współpracy międzynarodowej w ramach II i III filaru oraz dążą do pełniejszej integracji w ramach Wspólnoty Europejskiej mogą za pośrednictwem instytucji, poprzez wykorzystanie mechanizmów i procedur przewidzianych przez traktat realizować te cele w ramach upoważnienia udzielonego przez Radę. Odnośnie pełniejszej współpracy Traktat Nicejski doprecyzował terminologię przyjmując określenie wzmocniona współpraca. Podstawę tej współpracy wiąże z działaniami podjętymi przez minimum osiem krajów, będących członkami Unii. Równocześnie likwiduje prawo weta zgłaszanego przez jedno państwo.

PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Zarówno traktat założycielski Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, jak również traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej deklarują podmiotowość prawną tych Wspólnot. Przejawia się ona w dziedzinie umów zawieranych z krajami trzecimi oraz organizacjami międzynarodowymi. Relacje te zależne są od tego, czy kraje te i organizacje uznają istnienie Wspólnot. Reprezentantem Wspólnot na arenie międzynarodowej jest Komisja Europejska.

PONANDNARODOWY CHARAKTER WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

Wspólnoty Europejskie mają charakter ponadnarodowy. Dzieje się tak dlatego, że państwa członkowskie zrzekają się (przenoszą) część swoich praw na rzecz Wspólnoty.

Europejska Wspólnota Gospodarcza wypracowała własny system prawny, który wszedł na stałe do prawodawstwa krajów członkowskich i musi być uwzględniany przez systemy sądownicze tych państw. Wspólnota została ustanowiona na czas nieokreślony, posiada własne organy wewnętrzne, zdolność prawną i zdolność do podejmowania czynności prawnych, również w dziedzinie stosunków międzynarodowych. Przede wszystkim Wspólnota posada faktyczną władzę suwerenną.

ZASADY W STOSUNKACH POMIĘDZY PAŃSTWAMI CZŁONKOWSKIMI A WSPÓLNOTAMI

Traktaty zobowiązują państwa członkowskie do lojalności oraz solidarnej realizacji zobowiązań. Do dostosowania prawa krajowego do prawa wspólnotowego, kształtowania prawa krajowego w sposób nie sprzeczny z prawem wspólnotowym. Wspólnoty natomiast w swych działaniach powinny również uwzględnić interesy państw członkowskich.

Współpraca w dziedzinie polityki gospodarczej poprzez tworzenie wspólnego rynku wewnętrznego i realizację wspólnych celów. Uwzględnienie przy tym zasad wolnego rynku.

W państwach Wspólnoty Europejskiej obowiązuje zakaz gorszego traktowania ze względu na przynależność państwową.

Wspólnoty przyjęły na siebie ograniczenie, co do tworzenia kolejnych aktów prawnych - zasada subsydiarności (pomocniczości). Nowe uregulowania prawne powstają tylko w przypadkach szczególnie uzasadnionych.

Zgodnie z zasadą proporcjonalności Wspólnota podejmuje działania tylko w zakresie niezbędnym do osiągnięcia określonych celów traktatowych.

OBYWATELWSTWO

Nabycie obywatelstwa może nastąpić poprzez: urodzenie, nadanie, związek małżeński, adopcję, w drodze wyboru lub poprzez repatriację. W systemach prawnych o obywatelstwie decyduje bądź prawo krwi - nabywa się obywatelstwo państwa, którego obywatelami są rodzice, lub przez prawo ziemi - nabywa się obywatelstwo kraju, w którym się urodziło.

ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE

Organizacje międzynarodowe tworzone są przez rządy państw (bądź inne organizacje międzynarodowe) i powstają na mocy umów o charakterze międzynarodowych. W wyjątkowych wypadkach członkami organizacji międzynarodowych mogą być obszary nie posiadające władzy suwerennej, na przykład reprezentacja organizacji narodowowyzwoleńczej.

Organizacje międzynarodowe są formą współpracy pomiędzy rządami państw, uczestniczą w nich określeni członkowie (państwa), powołane są określone organy o sprecyzowanych uprawnieniach i podejmujące działania, mające na celu realizację wspólnie wytyczonych zamierzeń.

Organizacje o charakterze pozarządowym są tworzone przez stowarzyszenia, instytucje, firmy i osoby z poszczególnych państw. Organizacje takie mogą posiadać tak zwany status konsultacyjny, to znaczy mogą uczestniczyć jako obserwatorzy w posiedzeniach Rady, przedstawiać pisemne opinie, sugestie i tak dalej.

Pod względem kryterium członkostwa organizacje międzynarodowe dzielimy na: powszechne, uniwersalne, regionalne i partykularne.

Ze względu na posiadane kompetencje organizacje międzynarodowe dzielimy na:

• organizacje posiadające kompetencje ogólne

• organizacje posiadające kompetencje ograniczone

Organizacje międzynarodowe mogą mieć uprawnienia o charakterze koordynacyjnym bądź posiadać charakter ponadpaństwowy.

Organizacje międzynarodowe sprawują funkcje:

• regulacyjne - ustanawianie praw i wzorów postępowania o charakterze etycznym, politycznym bądź legislacyjnym, dzięki którym kształtowane są zasady postępowania stron stosunków międzynarodowych

• kontrolne - sprawdzanie zachowania uczestników, zgodności tego zachowania z literą prawa

• operacyjne - podejmowanie działań poprzez osoby oraz za pomocą środków będących w dyspozycji organizacji

Struktury organizacji międzynarodowych

• Zgromadzenie Ogólne - zebranie reprezentantów wszystkich państw członkowskich, zwoływane stosunkowo rzadko, o kompetencjach ogólnych

• Rada - egzekutywa, organ wykonawczy

• Sekretariat - organ administracyjny

• Organy, których członkami są państwa

• Organy, których członkami są osoby fizyczne

Organy dzielimy w zależności od miejsca w hierarchii organizacji na główne lub pomocnicze.

Mogą być również stałe lub powołane na określony czas (czasowe).

Uchwały podejmowane przez organizacje międzynarodowe (ich ciała kolegialne) mogą dotyczyć działalności państw znajdujących się poza organizacją o charakterze międzynarodowym i być do nich adresowane.

Uchwały mogą również dotyczyć zasad wewnętrznego funkcjonowania. Adresatami tych uchwał są organy międzynarodowych organizacji.

Organizacje międzynarodowe mają wypracowaną ściśle określoną procedurę podejmowania uchwał.

TRAKTATY I ORGANIZACJE O CHARAKTERZE GOSPODARCZYM

Rodzaje umów dwustronnych:

• traktat handlowy - dotyczy całości wymiany handlowej, zawierany na wiele lat. Jego zadaniem było zapewnienie ochrony przed koniunkturalnymi zmianami oraz dyskryminacją jednych kontrahentów wobec drugich.

• umowy kontyngentowane - dotyczące wymiany handlowej, w których strony wzajemnie określają ilość (kontyngent) towarów, na import których wyrażają zgodę.

• umowy płatnicze (finansowe) - regulacja rozliczeń finansowych przy uwzględnieniu ograniczeń walutowych.

Przy umowach handlowych znajduje czasem zastosowanie tak zwana klauzula najwyższego uprzywilejowania. Oznacza ona takie wzajemne traktowanie, jakie posiada w danej dziedzinie inny kraj najbardziej uprzywilejowany.

Do wyjątków od tej klauzuli zaliczamy:

• handel pomiędzy krajami sąsiadującymi w ramach tak zwanego małego ruchu granicznego

• wymianę z własnymi terytoriami zamorskimi i koloniami

• wyjątkowe sytuacje natury prawnej, politycznej lub wynikające z tradycji

• unia celna

• wymiana handlowa z państwami rozwijającymi się

Ograniczenia importu

Przy zawieraniu umów kontyngentowanych sporządza się do nich listy towarowe. Państwa deklarują zgodę na import towarów w ilościach określonych na tych listach.

ORGANIZACJE GOSPODARCZE

• ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych, ustala ogólne reguły wymiany handlowej oraz proponuje mechanizmy i środki mające ułatwić tę wymianę

• UNDP - Program Narodów Zjednoczonych do spraw rozwoju, program udzielania szeroko rozumianej pomocy (technicznej, finansowej) poprzez organizowanie i wspieranie inicjatyw państwowych, lokalnych, globalnych

• UNCTAD - Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju

Ogólne układy celne i handlowe

GATT - porozumienie zawarte w 1947 roku w Genewie odnośnie taryfy celnej i handlowej. Zadania:

• Wprowadzenie ułatwień w handlu międzynarodowym i wspierania rozwoju międzynarodowej wymiany handlowej.

• Określenie sytuacji w handlu międzynarodowym,

• usuwanie przeszkód w rozwijaniu się wymiany handlowej,

• prowadzenie specjalnych konferencji w sprawie obniżenia ceł,

• mediacje w sporach handlowych,

• wydawanie zgody na uchylenie przez członków pewnych zobowiązań.

Obniżenie stawek celnych w układzie GATT dokonano w taki sposób, że każde państwo członkowskie musiało dokonać redukcji stawek w swojej taryfie celnej. Zastosowano klauzulę najwyższego uprzywilejowania. W dołączonej do układu właściwej liście koncesyjnej określono minimalną wysokość ulg, które miały udzielać strony w stosunkach z pozostałymi krajami.