Polityka edukacyjna w Unii Europejskiej odgrywa znaczącą rolą i spore nakłady finansowe są na nią przeznaczane. Jedną z głównych korzyści wynikających z przystąpienia Polski do Unii jest również poprawa sytuacji uczącej się młodzieży, przed którą pojawią się nowe rozwiązania i możliwości. Z jednej strony, ułatwiony zostanie start młodzieży na Zachodzie Europy - łatwiej będzie dostać się na zagraniczną uczelnię, a z drugiej Unia wesprze polskie szkolnictwo, poświęcając wiele ze swych funduszy.

Co prawda polityka edukacyjna Unii Europejskiej sprowadza się do promowania określonych postaw, idei i wspierania działań rozwijających szkolnictwo, a nie do usilnego i intensywnego wdrażania wytycznych i dyrektyw dla jednolitego pojmowania edukacji w całej Unii, ale i tak jej działania są szerokie.

Wraz z podpisaniem ważnego Traktatu z Maastricht, kraje Wspólnoty określiły, na czym przede wszystkim będą skupione.

Nie ma w zasadzie w tamtejszych zapisach większej hierarchii, wszystkie cele i działania są praktycznie równie istotne, a wymienia się w nich: ułatwienie wymian uczniowskich oraz nauczycielskich, ciągłe pielęgnowanie europejskich idei w edukowaniu młodych ludzi, dbanie o narodowe języki krajów Wspólnoty, respektowanie dyplomów oraz szeroką współpracę w zakresie kształcenia ustawicznego i rozwój ośrodków kształcenia.

Taka promocja europejskich idei i ograniczenie się do przede wszystkim pomocy finansowej wynika z zasady subsydiarności, którą kieruje się Unia Europejska. Zasada ta, jest szeroko wykorzystywana w zjednoczonej Europie, co oznacza, że Wspólnota pozostawia pole do działania krajom członkowskim, a sama podejmuje się realizacji działań tylko wówczas gdy poszczególne państwa nie radzą sobie z tym. W kwestii edukacji oraz szkolnictwa, kraje członkowskie Unii Europejskiej posiadają wolną rękę - opracowują i wprowadzają w życie własne programy i projekty, otrzymując wsparcie z Unii, ale wykonując jednak realizację działań samodzielnie. To one ustalają państwowy system kształcenia i własną treść nauczania. Szkolnictwo więc i edukacja w Unii Europejskiej są różnorodne - zależne od konkretnego państwa. Niemalże ile różnych języków występuje we Wspólnocie, tyle różnic w edukacji. Uczniowie czy studenci z Polski jednak, mogą starać się kontynuować swoją naukę na wybranej przez siebie zagranicznej uczelni, a także poszukiwać pracy współgrającej ze zdobytym w kraju wykształceniem w innych krajach członkowskich. Na rękę w zasadzie poszedł Polsce rząd francuski, który w roku 2001 ogłosił przez osobę francuskiego ministra spraw zagranicznych, że studenci pochodzący z Polski spokojnie będą mogli ubiegać się o zatrudnienie oraz otrzymają kartę stałego pobytu na czas wakacyjnej pracy. Inną formą wyciągniętej, pomocnej ręki do polskich studentów jest znaczne obniżenie kosztów studiów w krajach unijnych niż dotąd - po wstąpieniu do Unii Polska będzie jej równoprawnym członkiem, wobec czego koszty nauki zostaną również odpowiednio przystosowane. Ale nie tylko Unia Europejska przygotowuje się na przystąpienie do jej struktur Polski. Nasz kraj również nie stoi biernie w oczekiwaniu na ten historyczny moment. Coraz większą popularnością bowiem cieszą się u nas studia europeistyczne, traktujące o działalności i samej Unii Europejskiej jako całości. Kierunek studiów "europeistyka" wykształca tym samym fachowców, specjalistów w dziedzinie Unii, znawców jej praca i poszczególnych instytucji. Elementy prawa wspólnotowego, historia integracji europejskiej oraz zagadnienia konkretnych szczebli władz Unii wchodzą również w zakresu materiału opracowywanego na studiach nauk politycznych, a także nauk społecznych - i to na większości państwowych oraz niepublicznych szkół wyższych.

Inną formą poszerzania wiedzy z zakresu polityki wspólnotowej są różnorodne programy oraz projekty, a także kluby studenckie i dla studentów. W tej pierwszej grupie najważniejszymi pozostają Szkolne Kluby Studenckie, istniejące w każdym kraju członkowskim i propagujące szeroko europejskie idee i pozwalające na lepsze poznanie działalności Unii Europejskiej. Dla studentów natomiast przygotowano programy, które pozwalają im na doskonalenie swojej wiedzy, poszerzanie horyzontów myślowych i poznawanie kultur swoich sąsiadów. Już Traktat z Maastricht regulował tę dziedzinę polityki edukacyjnej, powołując do życia programy: Sokrates, Młodzież oraz Leonardo da Vinci. Każdy z nich stworzony jest dla młodzieży, dla lepszego jej rozwoju.

Sokrates jest programem, który składa się z kilku pomniejszych projektów, które razem działać mają na rzecz poszerzania i uściślania jedności pomiędzy krajami członkowskimi, wymiany doświadczeń i wiedzy na tematy integracyjne i dotyczące poszczególnych państw i generalnie kreowania wspólnotowego systemu nauczania. Sokrates swoją strukturą obejmuje jednak nie tylko studentów, ale także młodzież szkolną i dorosłych - wszystko poprzez złożoność komponentów, które go tworzą. Do Sokratesa bowiem zalicza się następujące projekty:

  • Erasmus (obejmuje szkoły wyższe, skupia się na wzajemnej współpracy uczelni różnych krajów, która polega między innymi na wymianie studentów, wykładowców czy profesorów uniwersyteckich, pomocy poszczególnych szkół wyższych w programach nauczania czy budowie wspólnotowej sieci uniwersyteckiej);
  • Comenius (obejmuje przedszkola, szkoły podstawowe oraz średnie, pracując na rzecz poprawy poziomu kształcenia i ciągłego stabilizowania wspólnotowej edukacji. Program też również promuje nauczanie języków obcych, współpracę pomiędzy poszczególnymi placówkami i wymianę doświadczeń kadry nauczycielskiej, wprowadzanie coraz to nowszych i dogodniejszych warunków pracy);
  • Minerva (skupiona wokół edukacji otwartej oraz korzystającej z nowoczesnych technologii kształcenia i eksplorowaniu dziedziny informacyjnej i komunikacyjnej);
  • Lingua (skierowana na promocję jeżyków obcych, opiera się na wzbogacaniu systemu ich nauczania przez określenie wysokiego poziomu edukacji oraz zastosowania różnorodności elementów służących do nauki);
  • Naric (skupia się na budowie struktury informacyjnej - sieci - zestawiającej możliwości porównania i respektowania wykształcenia);
  • Arion (w przeciwieństwie do pozostałych programów, ten zorientowany jest na administrację oświatową i jej działalność w zakresie poznawania charakterystyki i ram systemów kształcenia w różnych krajach);
  • Eurydice (Europejska Sieć Informacji o Edukacji - działa na zasadach przekazywania informacji o systemach kształcenia w Europie, dzięki niemu o polskim systemie dowiaduje się Unia Europejska);
  • Grundvig (skupiony wokół kształcenia osób dorosłych i współpracy placówek podejmujących się edukacji osób starszych - zajmuje się systematycznym zwiększaniem możliwości w edukowaniu dorosłych i opiera się na haśle uczenia się przez całe życie).

Następny z dużych programów - Młodzież - skupia się na wspieraniu młodych ludzi, zafascynowanych wolontariatem i chęcią niesienia pomocy innym ludziom w krajach członkowskich. Z jednej strony więc obejmuje działalność wolontariuszy pracujących za granicami swego macierzystego kraju, z drugiej również pomaga w działalności odbywającej się w rodzinnych miejscowościach czy rodzimych regionach. Program Młodzież skierowany jest przede wszystkim do ludzi młodych w wieku nie wyższym niż 25 lat, ale też nie mniejszym niż 15. Tak jak przy tego typu programach, wśród głównych celów wymienia się promowanie zjednoczeniowych ideałów, uściślanie związków młodzieży ze społecznościami, umożliwienie młodym ludziom zdobywania wiedzy oraz przydatnego doświadczenia, pielęgnowanie kulturowych wartości i tradycji regionów, w których prowadzi się działania, a także zwracanie większej uwagi na młodzieżową działalność. Program ten również podzielić można na kilka tworzących go elementów. Pierwszym z nich jest akcja pod tytułem "Młodzież dla Europy" oparta na wzajemnej wymianie młodych ludzi - poznawaniu się nawzajem, wymienianiu poglądów, fascynacji i doświadczeń. Drugi komponent to "Wolontariat europejski" - jak sama nazwa wskazuje działający dla koordynacji wolontariatu młodych ludzi poza granicami swojego ojczystego kraju. Element ten wspomaga zdobywanie społecznych umiejętności i właściwych zachowań w pracy z ludźmi (akcja trwa w zasadzie około połowy roku i skierowana jest do młodych ludzi w wieku 18-25 lat).

Trzecim komponentem jest akcja zatytułowana "Inicjatywy młodzieżowe", pozwalająca na wprowadzanie w życie rozwiązań i pomysłów, których celem jest przede wszystkim pomoc lokalnej społeczności i czerpanie korzyści z umiejętności zdobytych wcześniej w ramach akcji "Wolontariat Europejski". Jest to więc akcja, która wykorzystuje doświadczenia młodych ludzi, zdobytych przy wykonywaniu czynności wolontariuszy (aby w takiej akcji wziąć udział trzeba mieć więcej niż 15 lat, ale mniej niż 20 i przygotować projekt, który trwałby od trzech do dwunastu miesięcy - młodzież jednak z uboższych regionów i środowisk będzie brana pod uwagę jako pierwsza). Za przedostatnią akcję uznaje się "Wspólne działania", którą rozumieć powinno się najlepiej jako akcję łączącą wszystkie programy wspomagające edukację w Unii Europejskiej, a więc Sokrates czy Leonardo da Vinci. Akcja ostatnia natomiast - "Działania wspierające" - pomaga ludziom, którzy z kolei pomagają młodzieży i jej działaniom. Wspieranie takie dotyczy osób, koordynujących realizację młodzieżowych projektów i generalnie zajmujących się ludźmi młodymi w ramach programów unijnych. Akcja ta również pozwala na organizowanie seminariów, konferencji, przeprowadzanie badań oraz eksperymenty.

"Leonardo da Vinici" to ostatni duży program, który wspomaga politykę edukacyjną Unii Europejskiej. W porównaniu z poprzednimi, ten kieruje się w stronę kształcenia zawodowego i pomoc w dziedzinie tego przedziału edukacji. "Leonardo da Vinci" obejmuje jednocześnie nie tylko państwa członkowskie Wspólnoty, ale również kraje stowarzyszone i działa na zasadzie wspomagania przystosowania systemu kształcenia zawodowego do sytuacji rynkowej w poszczególnych krajach. Odróżnia go również od pozostałych programów fakt, że poświęcony jest nie tyle działaniom młodych ludzi, co działalności na poziomie instytucji oraz różnego rodzaju organizacji z osobowością prawną i pracujących na rzecz kształcenia zawodowego (a więc szkoły zawodowe, wyższe szkoły techniczne, firmy i przedsiębiorstwa, organizacje szkoleniowe, instytucje publiczne).

Instytucje starające się o środki na realizację przyjętych projektów, pozwalają na właściwe wykorzystanie programu, na który składają się:

  • liczne staże i wymiany, pozwalające na zdobywaniu niezbędnego doświadczenia w dziedzinie kształcenia ustawicznego oraz zawodowego,
  • analizy i badania sytuacji na płaszczyźnie edukacji,
  • akcje i projekty językowe oraz pilotażowe - wprowadzające innowacyjne rozwiązania w szkoleniach zawodowych oraz rozwijające umiejętności językowe i umiejętności poruszania się po czynnikach i elementach obcych kultur z wykorzystaniem nowoczesnych technologii w komunikacji i informatyce,
  • budowa wspólnotowej i międzynarodowej struktury instytucjonalnej dla szerszej współpracy w dziedzinie edukacji i rozpowszechniania nauki,
  • inne czynności analityczne, z zakresu działalności wspólnej w kształceniu zawodowym.

Unia Europejska, mogąc sądzić po powyższym przedstawieniu elementów polityki edukacyjnej, proponuje szerokie wsparcie dla systemów szkolnictwa w krajach członkowskich, ale także w krajach stowarzyszonych. Młodzież z państw Wspólnoty ma przed sobą duże możliwości rozwoju - nie tylko intelektualnego, ale także kulturowego i praktycznego. Oprócz perspektyw w zdobywaniu wiedzy w czasie nauki w szkołach - podstawowych, licealnych, a potem wyższych - od młodzieńczych lat obywatele Unii mogą prowadzić działania w interesujących ich dziedzinach, które pozwolą im na zdobycie przydatnych umiejętności i zachowań w środowisku, a także w otoczeniu obcych wpływów kulturowych i w zagranicznych środowiskach. Duża rola spoczywa jednak na szkołach i uczelniach, które muszą właściwie wykorzystywać możliwości jakie otwierają dla uczniów i studentów programy i akcje. W dzisiejszych czasach kwestią bezspornie istotną pozostaje umiejętność posługiwania się językami - programy unijne w dużej mierze koncentrują się właśnie na tym, pozwalając na wymianę studentów jednocześnie stwarzają im warunki do życia, nauki w obcym kraju i zetknięcia się z tamtejszym, obcym dotąd językiem. Co więcej, studenci, którzy zainteresują się programami, a jednocześnie posiadają dobre wyniki w nauce, stworzą dla siebie dogodne warunki dla rozwoju.

Inwestowanie w młodych ludzi to niezbędna dla całej Unii inicjatywa. Promowanie postaw obywatelskich, przekazywanie elementów i tradycji kulturowych, rozpowszechnianie aspektów edukacyjnych, niweluje jednocześnie nierówności społeczne i walczy skutecznie z podziałami i wzrastającą siłą stereotypów w społeczeństwie. Zdobywanie wiedzy przede wszystkim jednak to konieczność, którą każde państwo członkowskie z osobna i Unia Europejska jako całość powinny pielęgnować i przykładać największych starań dla rozwoju edukacji na poziomie Wspólnoty. To od systemu kształcenia i poziomu edukacji zależą bowiem dalsze rozwoje młodych ludzi na płaszczyźnie społecznej, kulturowej, ale zwłaszcza jednostkowej.

Od młodych ludzi zależy przyszłość Europy i z tego względu właśnie Unia Europejska musi o młodych ludzi dbać z wyjątkową troską i z zachowaniem właściwej, przyszłościowej polityki edukacyjnej.