Bezrobocie w Polsce od początku lat 90-tych

Bezrobocie jest ogólnie zwanym stanem, w którym ludzie zdolni do podjęcia pracy nie mogą znaleźć zatrudnienia.

Od dawna fakt ten zwraca zainteresowanie ekonomistów, gdyż początek jego można było spostrzec w czasie ekonomii klasycznej, lecz był on wtedy określany jako nadmiar populacji. Termin bezrobocia używanego pod kątem bezczynności zawodowej został użyty przez brytyjskiego ekonomistę J. A. Hobsona w połowie lat dziewięćdziesiątych wieku XIX. Od chwili stworzenia przez niego tej teorii, stan ten stał się podstawowym mankamentem kwestii ekonomicznej, a także społecznej oraz politycznej.

Z pojęciem tym spotykamy się w chwili spełnienia trzech głównych warunków. Mianowicie ludzie nie posiadają zatrudnienia , są chętni i nie mają przeszkód, np. zdrowotnych do podjęcia zatrudnienia oraz SA gotowi objąć etat na zasadach standardowych dla określonej gałęzi gospodarczej. Trzecim warunkiem są ich poszukiwania pod tym kątem. Wyżej wymienione warunki są w stanie zakwalifikować do bezrobocia tych osób lub pełnych grup społecznych. W naszym kraju mamy dwa źródła informujące nas o skali tego zjawiska. Do pierwszego należą badania statystyczne urzędów pracy, śledzących w każdej chwili czynności poszukiwawcze zatrudnienia. W pojęciu powyższych urzędów, bezrobotnym nazywa się osobę, która posiada określony wiek do gotowości podjęcia pracy, czyli powyżej osiemnastego roku życia oraz przedział do sześćdziesiątego roku dla kobiet i sześćdziesiątego piątego dla mężczyzn, a także wyraża ona zgodę na podjęcie zatrudnienia w typowym, pełnym wymiarze, będącą bez etatu oraz taka, która nie posiada osobnego źródła korzyści finansowych, nie będącą w okresie nauki. Kolejnym źródłem informującym społeczeństwo o wielkości bezrobocia są dane Głównego Urzędu Statystycznego, stanowiące statystyki prowadzone na podstawie trzymiesięcznych regularnych badań wykonywanych pod kątem aktywności ludzkiej w związku a tym zagadnieniem. Statystyki te obejmują dwadzieścia dwa tysiące gospodarstw rodzinnych oraz ludzi powyżej piętnastego roku życia, które są domownikami owych gospodarstw. Według pojęć Głównego Urzędu Statystycznego, które wynikają z metod badań prowadzonych przez tę jednostkę, mianem bezrobotnego określa się osobę, która nie ma posady i nie mającą innych zajęć, które przyniosłyby korzyści, chętną i mogącą objąć etat w wymiarze pełnym, nie dokształcającą się w trybie dziennym, odnotowaną na podstawie adresu zamieszkania w swoim lokalnym urzędzie pracy i spełnia podstawowe zasady, czyli jest powyżej osiemnastego roku życia, dla kobiet jest to czas nie dłuższy niż sześćdziesiąt lat, a dla mężczyzn sześćdziesiąt pięć, nie posiada podstawy do odbierania emerytury bądź renty zdrowotnej, nie posiada gospodarstwa rolnego, które mogłoby przekraczać powierzchnię dwóch hektarów, nie posiada otwartej jednostki gospodarczej lub nie kwalifikuje się do podlegania pod ubezpieczenie społeczne, emerytalne zaopatrzenia i nie jest objęta chwilowym aresztem lub karą pozbawienia wolności. Głównym kryterium także jest fakt obowiązujący od 1 stycznia 1997r., że za bezrobotną uważa się osobę nie dostającą świadczeń lub zasiłków w okresie przedemerytalnym, z także nie będącą w okresie stażu bądź praktyk zawodowych prowadzonych przez jednostkę zatrudniającą. Zagadnienie bezrobocia jesteśmy w stanie rozpatrywać według przyczyn oraz form występowania tego zjawiska. Pod względem przyczyn rozróżniamy w głównej mierze: bezrobocie strukturalne będące wynikiem nieodpowiednio dopasowanej podaży zatrudnienia w stosunku do częstych zmian na zapotrzebowanie o dany towar i produkt, mającego wymiar stały i niezmienny. Kolejnym przykładem jest brak zatrudnienia z punktu technologicznego, wynikającego z możliwości zastępowania siły ludzkich mięśni przez maszyny oraz urządzenia, co jest dla firm znacznie lepszym rozwiązaniem, gdyż wnosi ono ogromne oszczędności. Ten stan może być przejściowy lub stały.

Bezrobocie koniunkturalne mające związek z procesami gospodarczymi, w których wraz z etapami wzrostu oraz aktywnego ożywienia koniunktury bezrobocie jest o wiele niższe, lecz w chwili pojawienia się etapów niosących ze sobą depresje oraz słabnącą koniunkturę, bezrobocie to się powiększa.

Bezrobocie sezonowe - jest ono zależne od okresu. Na czas letni z reguły jest mniejsze, natomiast w zimie zjawisko to rośnie. Głównie spotykamy je w pracach rolniczych oraz w określonych gałęziach przemysłu, np. spożywczego, a konkretnie w cukiernictwie. S potkać również je można w budownictwie.

Bezrobociem frykcyjnym nazywamy fakt przechodzenia ludzi zakładu do zakładu, czyli zmieniania przez nich zakładu pracy. Jest ono również zwane płynnym bądź naturalnym, gdyż związane jest ze zmianą firmy zatrudniającej, ale z niedługim okresem zostaje w poszukiwaniu nowego miejsca, ale nie wpływającym na równowagę tego rynku. Myśląc nad bezrobociem pod względem postaci, w jakiej występuje, rozróżniamy: krótko, średnio oraz długookresowe. Klasyfikacja ta wynika z faktu bycia bez pracy. Krótkookresowe nazywane jest wtedy, gdy osoba nie posiada zatrudnienia maksimum 3 miesiące. Próby uzyskania posady w okresie od 3 do 12 miesięcy są odpowiednikiem pojęcia bezrobocia średniookresowego. Natomiast długookresowym określa się czas dłuższy niż 12 miesięcy.

Kolejnym rodzajem jest bezrobocie chroniczne, mające miejsce wówczas, gdy w sposób trwały koncentruje się na grupach ludzi, którzy przekroczyli określony wiek. W zależności od powierzchni, na jakiej jest spotykane, rozróżniamy bezrobocie globalne, krajowe, regionalne oraz lokalne.

Bezrobocie całkowite oraz częściowe, gdzie przy całkowitym mamy do czynienia z pełnym wymiarem pracy, natomiast przy częściowym spotykamy się z sytuacją poszukiwania posady, lecz bez szans na pełny wymiar. Rozróżniane są również bezrobocie jawne, gdzie statystyki są oficjalnie podawane oraz bezrobocie utajone nie znajdujące się w obszarze statystycznym. Jest ono także dzielone na całkowite i częściowe. W przypadku tego drugiego nie jest wykorzystywany całkowity czas, a także jest powodem zatrudnienia w większej normie.

Na podstawie dokonywanych prób teoretycznych mających na celu wyjaśnieni, z punktu ekonomicznego, zjawiska bezrobocia jawnego, które znalazło miejsce w Polsce roku 1989 można przedstawić jego przyczyny. Ta forma bezrobocia ma znaczenie mniej strukturalne, ponieważ zmiany w strukturze gospodarczej są dopiero zaczynane, a niżeli formą recesyjną, mającą związek ze znacznie szybszym procesem przemiany z systemu gospodarki centralnie planowanego do gospodarki rynkowej. Związek z tą formą, która wystąpiła w naszym kraju w tak wielkiej skali, ma kilka głównych przyczyn, do których zaliczany załamane zapotrzebowanie wynikające z nagłego spadku rzeczywistych dochodów ludzkich, załamane zapotrzebowanie o nowe inwestycje, będących wynikiem dość niedogodnych warunków dostępności oraz dużego oprocentowania kredytowego, także załamany rynek towarów wysyłkowych za granicę, a w głównej mierze do państw bloku wschodniego. Całościowe obniżenie zapotrzebowania wynikło z nagłego planu ustabilizowania i restrukturyzacji gospodarczego systemu, a także użycia restryktywnego programu fiskalnego i podatkowego jako sposobu jego wprowadzenia. Podstawowym aspektem wspierającym ten plan był bezstronniczo uargumentowany lęk przed kolejnymi podwyżkami cen, który w momencie braku podaży towarowej oraz dużej ilości papierowego pieniądza miała nie doprowadzić do ustabilizowanego stanu hiperinflacji po stronie zapotrzebowania, która miała zniszczyć gospodarkę. W wyniku tego została uruchomiona tzw. inflacja dostosowawcza, stanowiąca środek zapobiegawczy. Była to koncepcja mająca na celu nagłe podwyższenie kosztów energii, a także materiałów do jej wytworzenia wykorzystujących, takich jak: węgiel, ropa naftowa czy gaz, przy równoczesnym zastosowaniu planu o obcięcie przyrostu płacy osobistej.

Proces ten przyniósł podwyżkę całości produktów i świadczonych usług, w związku, z czym znacznie spadł standard społeczny ogromu ludzi. Równocześnie proces ten wzniósł w miarę szybką stabilizację poziomu rynkowego, a także ustanawiał początkowe reguły funkcjonowania i rozrostu gospodarczego na warunkach obszaru rynkowego. Wraz z wyżej wyróżnionymi przyczynami zjawiska braku pracy, mającymi na obszarze bezrobocia znaczenie podstawowe, pojawiły się kolejne aspekty wywołujące podniesienie jego, a konkretnie ograniczenie obejmowanych wakatów socjalnych, które tworzyły formę ukrytego bezrobocia, brak rozwoju obszaru gospodarczego poszczególnych regionów, w skład których wchodziła m.in. tzw. Ściana Wschodnia wraz z niwelacją gospodarstw rolniczych, będących własnością państwa, czego skutkiem okazało się ukazanie znacznego bezrobocia ogromnego, nadwyżany poziom podatkowy względem zakładów w segmencie publicznym, za zasadzie podatku majątkowego. Takim aspektem okazał się jeszcze błędny sposób obniżenia dóbr wynagrodzeniowych w owych zakładach, niedostateczna pomoc organów pośredniczących w uzyskaniu zatrudnienia i błędna organizacja w systemach informowania o wolnych miejscach pracy, niedostosowanego planu nauczania do zapotrzebowanego planu pracy, negatywne nastawienie dużej liczby, przeważnie będących własnością państwa, przedsiębiorstw, które bazowały na możliwości upadku obecnych reguł gospodarczych i powrotu do poprzedniego planu organizacyjnego, niedostateczne motywowanie do podjęcia legalnego zatrudnienia u ludzi oficjalnie będących bez pracy, czego wpływem było tak słabe ustosunkowanie płac, doświadczenie dla nie posiadających pracy, jak również bezproblemowe pozyskiwanie tych świadczeń oraz uzyskanie tzw. pracy na czarno czyli objęcie pracy na nielegalnych warunkach w okresie pobieranego zasiłku. Całość wyróżnionych ustosunkowań od siebie zależnych, tych o charakterze obiektywnych i subiektywnym, doprowadził do znacznego wzrostu obecnie istniejącego bezrobocia w kraju, które w założeniach Balcerowicza powinno się mieć w przedziale 300 - 400 tyś. ludzi, a walczenie z tym faktem okazało się niewyobrażalnie ciężkie i pochłaniające masę czasu.

Polski stan bezrobocia charakteryzowany był paroma konkretnymi cechami, do których w głównej mierze należy zaliczyć: drastyczny wygląd sytuacji, nie mało obszarowe zróżnicowanie, długodystansowy charakter, słabe starania ludzi nie posiadających pracy w celu jej uzyskania. Niżej została zamieszczona tabela i wykres uwidaczniające ingerencję schematu przejścia do gospodarki rynkowej w kraju na stan osób bezrobotnych.

Zaczynając od 1991roku, kompletna liczba ludzi oraz stan bezrobocia nagle się podniósł. Wynikiem tego był system przejścia w kraju na formę "terapii szokowej", czyli zastosowania gospodarowania rynkowego, która polegała na szybkiej niwelacji społecznego segmentu gospodarczego, nie patrząc na skutki tej terapii, jak również wynik niezastosowania ochrony wobec przedsiębiorstw krajowych w związku z nawałem na nasz obszar rynkowy konkurencyjności tworzonej przez przedsiębiorstwa z zagranicy. Skutkiem wyżej wymienionej konkurencyjności okazała się likwidacja wielu zakładów polskich, a także, co za tym szło, nagłe podwyższenie bezrobocia. Skutkiem obniżenia ilości osób nie posiadających zatrudnienia w latach 1995-97 było ustabilizowanie koniunktury względem gospodarki, znacznie szybszy proces podnoszenia gospodarki i systemów skutecznej walki z bezrobociem. Podniesienie wartości gospodarczej częściowo było wynikiem odmiennego sposobu odnotowywania ilości osób bezrobotnych, który od 1996 r. do swoich statystyk nie dodawał osób będących już absolwentami szkół. Nie są oni od tego momentu zaliczani do tej grupy, a także nie mają możliwości otrzymywania świadczeń z tego tytułu. Jest jedynie możliwość dostosowania odrębnych stypendiów przeznaczane na przekwalifikowanie się. W latach 1998-99 słaba koniunktura i mniejsze tempo przyrostu było przyczyną znacznego nawrotu liczby bezrobotnych. W państwie takim jak Polska charakteryzującym się schematem gospodarczym, czyli aktywnością ludzi pracujących na roli, przy szacowaniu stanu bezrobocia, należy uwzględnić istnienia tzw. bezrobocia w formie utajonej. Forma ta nie jest odnotowywana, a polega na występowaniu w rolnictwie przy domowym, nie ustosunkowanej znacznie wyżej siły niż zakłada zapotrzebowanie produkcyjne tych domostw, a przy barku której gospodarstwo to nie odniosłoby żadnej szkody. Niedogodnością jest natomiast fakt, iż poza tą rolniczą działalnością nie istnieje żadna gałąź gospodarcza, która mogłaby tę nadwyżkę ludzką przyjąć. Jest to właśnie główna przyczyna występowania tej formy bezrobocia, inaczej określanego mianem agrarnego, które w obecnym momencie szacuje się w granicach półtora miliona ludzi. Rozmiar tego zjawiska w naszym kraju w przedziale lat 1990-2004 przedstawia niżej zamieszczona statystyka.

Rok Bezrobotni w tys.

1990 1126,1

1991 2155,6

1992 2509,3

1993 2899,6

1994 2838

1995 2628,8

1996 2359,5

1997 1826,4

1998 1831,4

1999 2349,8

2000 2702,6

2001 3115,1

2002 3217

2003 3175,7

2004 2999,6

Sytuacja występowania bezrobocia jest głównym problemem, z którym styka sięgały świat w chwili obecnej. W ciągu całego wieku XX-ego jest to problem, który gnębi świat ekonomistów, polityków i na którego negacje nie ma na razie szans.. Jest to problem, który bardzo długi czas będzie przykuwał zainteresowanie społeczeństwa. Jest to skutkiem zróżnicowanych i daleko sięgających powodów tego zjawiska, które dotykają tak ludzi bez pracy jak i resztę ludności. W związku z finansami mają one znaczenie ekonomiczne, jak również z powodu problemów socjologicznych i psychologicznych mają charakter społeczny. Wyżej wymienione zróżnicowanie tego zjawiska powoduje, iż bezrobocie jest powodem wieloletnich debat polityków, w szczególności związanych z gospodarką, nie mogących się uchronić przez statystykami mającymi niekorzystne skutki i omawiania kolejnych planów realizowania minimalizacji tego zjawiska. Warto rozpatrzeć, przede wszystkim, powody bezrobocia mające wpływ na ekonomię. Niewątpliwie zjawisko to jest odbierane jako wywołujące niezbyt pozytywne skutki, które są naturalnie stuprocentowo uzasadnione, to można się dopatrywać pozytywnego jego charakteru, a szczególnie, gdy nie dopuszcza się przekraczania określonych granic w społeczeństwie. Obecność tego zjawiska powoduje zwiększenie konkurencyjności o wolne miejsce między potencjalnymi pracownikami. Znaczącą kwestię w tej bitwie o wakat mają umiejętności i kwalifikacje bezrobotnych. Bezrobocie wywołuje znacznie szybsze realizowanie planów mających na celu podciągnięcie umiejętności pracowniczych, co stwarza ważną kwestię w długookresowym przyroście gospodarki. Spełnia konkretną rolę przy reorganizacji struktury gospodarczej, na którą wpływ ma dynamika rozwijających się technologii oraz zmiany strukturalne zapotrzebowania towarowego i zapotrzebowania o pracę w różnych dziedzinach. Receptą może się okazać jak największe skrócenie czasu bezrobocia, żeby wartości sił pracowniczych nie utraciły swych wartości ekonomicznych. Zwiększenie bezrobocia będzie oznaczało słabnące pozycje pracownicze i związków zawodowych w przetargach płatniczych z pracodawcą i co za tym idzie, przeważnie mniejsza presja odnośnie zwiększania płac. Poprzez przyrost tego zjawiska cierpi na tym dynamika zapotrzebowania towarowego. Stan bezrobocia stwarza możliwość zwiększenia efektów gospodarczych skali mikroekonomicznej. Świadomość utraty zatrudnienia zwiększa zaangażowanie oraz poprawę organizacji.. Także jest to sposób na ograniczenie przepływu pracowniczego w firmie. Głównym niechcianym powodem występowania tego zjawiska w makroekonomii jest obcięta efektywność produkcyjna, spowodowana niekompletnym wykorzystywaniem siły pracowniczej. Przyrost bezrobocia w formie naturalnej, w miarę niewysokie, powoduje obniżenie Produktu Krajowego Brutto, lecz jego przyrost powoduje niedużą eliminację tej niechcianej sytuacji społecznej. Z powodu bezrobocia kraj ma wydatki finansowe. Jest to obciążenie pośrednie i bezpośrednie. Mniejszy wzrost budżetu jest powodem słabnącego opodatkowania z przyczyny niższego zatrudnienia oraz przyrostu ilości osób bezrobotnych. Istniejący stan bezrobocia skutkuje niższymi dochodami funduszy ubezpieczeniowych społeczeństwa i funduszy pracowniczych. Głównym mikroekonomicznym powodem istniejącego bezrobocia jest wzrost gorszej pozycji ekonomicznej osób bezrobotnych oraz ich rodzinnego stanu, mającego charakter niższego standardu społecznego i skali spełnienia zapotrzebowania.

Istnienie stanu bezrobocia powoduje zmianę samopoczucia psychicznego oraz stanu zdrowotnego ludzi, kontaktowość ze środowiskiem, funkcjonalność rodzinną, a także wzrost patologiczny społeczeństwa. Odnośnie kwestii funkcjonalności rodziny, można stwierdzić, iż dłuższy brak pracy zmniejsza ilość przyjmowanych ślubów oraz stabilizuje systemy dezintegracyjne, takie jak rozwód. W domostwach nie posiadających pracy zaciera się wzór ojca jako głowy rodziny, która ją utrzymuje i żywi. Bezrobocie jest przeważnie głównym powodem nadużywania siły w środowisku rodzinnym. Wpływa ono również na przyrost patologii społecznej, takiej jak przestępczość, narkomania czy alkoholizm. Posiada wpływ także na stan zdrowotny osób bez zatrudnienia i rodzin tych osób. Zjawisko to jest bezapelacyjnie największym problemem społecznym. Stały stan dużej liczby osób bez pracy stanowi problem przyczynowy odnośnie niepokoju społecznego, stanowiącego niebezpieczeństwo w kwestii rozwoju gospodarczego i ekonomicznego.