Architektura

Na początku nowego wieku artyści chcieli, aby ludzie żyjący w epoce szybkiego rozwoju cywilizacji i niewiarygodnego postępu technicznego, mieszkali i przebywali w otoczeniu bardziej odpowiadającym nowym czasom. Społeczeństwo potrzebowało coraz więcej hal fabrycznych, biurowców i bloków mieszkalnych. Teraz wyraźnie szybciej się żyło, znaczącą rolę w życiu człowieka odgrywał też przemysł i maszyny, dlatego zaczęto projektować budynki wedle metody przyjętej dla konstruowania urządzeń technicznych. Rozwijająca się wówczas architektura zakładała przede wszystkim funkcjonalność i konstruktywizm. Zdominowały ją formy proste, sześcienne oraz oszczędna dekoracja. Wszelkie ozdoby stiukowe uznawano za błędne. Zaczęto również wykorzystywać nowe materiały budowlane jak beton czy żelazo.

Jednym z najsłynniejszych i najwybitniejszych architektów XX wieku był Szwajcar Edouard Jeanneret, znany jako Le Corbusier (1887-1966). Był on artystą wszechstronnie uzdolnionym, architektem, urbanistą, malarzem i rzeźbiarzem. Od 1922 roku w Paryżu wraz z kuzynem prowadził pracownię architektoniczną. Jego marzeniem było stworzenie nowej estetyki, która byłaby bardziej odpowiednia do współczesnego stylu życia, czyli bardziej funkcjonalna, ale przy tym oszczędna, pozbawiona zbędnej ornamentyki. Według niego budowle powinny zostać zredukowane do podstawowych kształtów geometrycznych. Zwykł mawiać, że "dom jest maszyną do mieszkania". W latach dwudziestych zaprojektował i wybudował wiele willi dla ludzi bogatych i wpływowych. W latach trzydziestych, gdy miał mniej zamówień prywatnych, pracował nad problemami urbanistycznymi. Lansował funkcjonalny podział miast na rejony przeznaczone do pracy, mieszkania i do wypoczynku. Jego rozwiązaniem na wzrost liczby ludności oraz zmniejszającą się ilość wolnej przestrzeni pod zabudowę było budowanie "w górę", czyli budowanie wielopiętrowych domów.

Malarstwo

Dadaizm - (z franc. dada - zabawka w języku dziecięcym). Kierunek w sztuce, który ukształtował się w czasie I wojny światowej w Szwajcarii i tak naprawdę zrodził się ze sprzeciwu wobec wojny. Artyści chcieli odnaleźć niezależność moralną i umysłową. Za twórcę dadaizmu uznaje się Tristana Tzarę. Według dadaistów główną zasadą twórczą była destrukcja. Uważali, że artystom wszystko wolno ("totalna wolność"), więc powinni oni odrzucać wszelkie normy i tradycję. Pochwalali anarchię i nihilizm. Buntowali się przeciwko samej sztuce oraz obiegowej formule dzieła sztuki jako tworu trwałego i niezmiennego. Według nich dzieło sztuki powinno żyć najwyżej sześć godzin. Przedstawiciele tego kierunku artystycznego sięgali po szokujące materiały i techniki (np. kolaż, fotomontaż), często posługiwali się czarnym humorem, fascynowali się tym, co śmieszne, wulgarne, nieprzewidzialne. Kpili ze wszystkiego, nawet z własnej twórczości. Za dadaistów uważali się m. in. Francis Picabia i Marcel Duchamp (słynny pisuar, który pod nazwą "Fontanna" przedstawił na wystawie w Nowym Jorku).

Surrealizm (nadrealizm) - kierunek artystyczny powstały pod wpływem dadaizmu. Jego założenia przedstawił Andre Breton w manifeście surrealizmu sformułowanym w 1924 roku. Surrealiści, podobnie jak dadaiści, opowiadali się za wolnością twórczą oraz odrzuceniem realizmu i racjonalizmu. Dążyli do wyzwolenia wyobraźni oraz psychiki i, próbując dotrzeć do podświadomości, sięgali do oniryzmu i psychoanalizy. Przedstawiciele tego stylu chcieli odmalować stany podświadomości, zarówno indywidualnej, jak i zbiorowej. Inspirowały ich marzenia senne, sztuka tworzona przez dzieci i ludzi umysłowo chorych. Według nich dzieło sztuki powinno powstawać poza kontrolą umysłu, po prostu twierdzili, że nie da się go zaplanować. Posługiwali się absurdem, groteską, nonsensem; chętnie korzystali także z kolażu i dekalkomanii.

Najwybitniejszym przedstawicielem surrealizmu w malarstwie był Salvador Dali (1904-1989). Było n hiszpańskim malarzem, grafikiem i teoretykiem malarstwa mieszkającym w Paryżu. Inspirowała go teoria psychoanalizy Zygmunta Freuda. W swojej twórczości wykorzystywał sny i halucynacje. Zestawiał ze sobą przedmioty rzeczywiste, ale w taki sposób, że udawało mu się uzyskiwać wrażenie niesamowitości.

Plakat

Za ojca współczesnego plakatu uznaje się francuskiego artystę Julesa Chéreta. To jego zasługą było odejście od plakatu przypominającego zwykłe ogłoszenie. Zamiast prostego liternictwa zaproponował on obrazy-sceny, które przemawiały do wyobraźni. W ich centrum umieszczał wyraziste postacie. W swojej karierze Jules Chéret zaprojektował tysiące plakatów o różnorodnej tematyce.

W XX wieku okazało się, że plakat jest doskonałym środkiem reklamy i propagandy. Ukształtowały się wtedy zróżnicowane tendencje stylistyczne, czerpiące z osiągnięć wielu kierunków artystycznych takich jak np. kubizm czy Art Deco - nurt, który charakteryzował się wyrazistymi i prostymi wzorami oraz jaskrawymi i zdecydowanymi kolorami. Wiele wybitnych dzieł początku XX wieku doskonale współgrało z duchem ówczesnej epoki. Na plakatach królowało wszystko, co miało związek z podróżowaniem, które stało się szaleństwem lat międzywojennych. Zafascynowanie podróżami i prędkością widoczne błona afiszach reklamujących eleganckie samochody, szybkie pociągi i nowoczesne statki. Najbardziej znanymi twórcami plakatów byli E. McKnight Kauffer oraz A.M. Cassandre - plastyk rosyjskiego pochodzenia, który zaprojektował wiele afiszów reklamujących nadmorskie kurorty wypoczynkowe oraz dalekie podróże..

Muzyka

W latach dwudziestych XX wieku powoli do Europy zaczęła przychodzić z Ameryki tzw. czarna muzyka wykonywana przez murzyńskich muzyków. Rozwinął się jazz, który stanowił połączenie muzyki europejskiej, afrykańskiej i amerykańskiej. Połączenie to zawierało w sobie europejską melodykę, harmonikę i instrumentację oraz pieśni religijne i folklorystyczne Murzynów. Nowe brzmienie było tak atrakcyjne, że natychmiast zyskiwało nowych zwolenników. Jazz okazał się tym, czego ludzie chcieli słuchać, przy czym chcieli tańczyć i wypoczywać. Jego harmonia była prosta, ale charakterystyczna "błękitna" nuta (zastosowanie małej tercji tam, gdzie tradycja europejska nakazywałaby użycie tercji wielkiej) nadawała tej muzyce specyficzny charakter.

Literatura powszechna

William Butler Yeats (1865-1939) - najwybitniejszy irlandzki poeta i dramatopisarz piszący po angielsku. Laureat literackiej Nagrody Nobla z 1923 roku. Podobnie jak jego brat Jack Butler (najwybitniejszy irlandzki malarz XX wieku) studiował w szkole sztuk pięknych w Dublinie, ale potem poświecił się literaturze. Interesował go przede wszystkim mistycyzm i irlandzki folklor, który badał z ogromną uwagą. Napisał około trzydziestu utworów dramatycznych, z czego najbardziej znane to: "Księżniczka Kasia", "Cathleen, córka Houlihana". Jego sztuki nawiązują do starych irlandzkich mitów i podań ludowych, w które autor wplatał treści patriotyczne. W jego twórczości najważniejsze miejsce zajmowała jednak poezja. Yeats zrywał z tradycją romantyczną. Początkowe jego wiersze były proste zarówno w formie, jak i w treści. Potem, w kolejnych tomach można zauważyć już wizjonerstwo, symbolizm i złożoną metaforykę.

James Joyce (1882-1941) - irlandzki prozaik, poeta i dramaturg piszący po angielsku. Joyce'a uznaje się za najwybitniejszego i najsławniejszego prozaika XX wieku. W 1922 roku w Paryżu ukazała się najważniejsza w jego dorobku literackim powieść - "Ulisses". Wydała ją Sylvia Beach, amerykański wydawca i księgarz. Utwór składa się z osiemnastu nienumerowanych epizodów. Jego akcja trwa niecałą dobę i toczy się w Dublinie, 16 czerwca 1904 roku. Powieść osnuta została na kanwie kompozycyjnej zaczerpniętej z eposu Homera "Odyseja". Stanowi ona opis myśli i działań kilku postaci, obracających się w zaledwie paru miejscach w mieście (ulica, poczta, restauracja, kościół, szpital, spelunka, dom publiczny). Główni bohaterowie to: Leopold Bloom - akwizytor ogłoszeń prasowych, ironiczny odpowiednik homerowskiego Odyseusza, Stefan Dedalus - nauczyciel gimnazjalny, odpowiednik Telemacha oraz Molly Bloom - żona Leopolda, kończąca niezbyt udaną karierę śpiewaczka, odpowiedniczka Penelopy. "Ulisses" jest aktem swoistej negacji artystycznej wszystkich głównych stylów literatury angielskiej i używanych odmian języka angielskiego, które zostały tutaj mistrzowsko sparodiowane. Wszystko to oraz parodystyczne nawiązanie do mitu było szokujące dla pierwszych czytelników powieści. Autor długo musiał walczyć o wydanie jej w Anglii, gdyż to, co ukazało się w Paryżu było niemal drukiem prywatnym. "Ulissesowi" zarzucano nie tylko nowatorstwo językowe, ale także obsceniczność, szerzenie pornografii oraz brak szacunku dla uczuć religijnych. Warto wspomnieć tutaj, że James Joyce po mistrzowsku wykorzystał w tym utworze monolog wewnętrzny w jego skrajnej postaci zwanej "strumieniem świadomości". Jego klasycznym wzorem stał się stał się zamykający powieść szokujący monolog wewnętrzny Molly Bloom, w którym poznajemy najbardziej sekretne rejony jej podświadomości, obsesji, tęsknoty i namiętności. Dzieło Joyce'a stanowi obok utworu Prosta ("W poszukiwaniu straconego czasu") najdoskonalszy model powieści psychologicznej.

David Herbert Lawrence (1885-1930) - prozaik i poeta angielski. Początkowo pracował jako nauczyciel, a od 1912 roku poświecił się wyłącznie literaturze. Dużo podróżował (Włochy, Niemcy, Australia i Meksyk). Największa sławę przyniosła mu powieść "Kochanek lady Chatterley", która ukazała się w Anglii w 1928 roku. W utworze tym obok miłości dwojga nierównych sobie stanem bohaterów znajduje się wnikliwa obserwacja ówczesnej rzeczywistości społecznej oraz próba literackiej analizy wewnętrznych przeżyć ludzkich. Lawrence opisał romans gajowego Mellorsa i arystokratki Konstancji lady Chatterley, której mąż Clifford był inwalidą w wyniku odniesionych na wojnie ran (miał sparaliżowane nogi i był impotentem). Początkowo kochankowie hamowali i powstrzymywali rodzącą się między nimi namiętność, ale ona potem wybuchła ze zdwojoną siłą. Była to potężna namiętność, zmysłowa i cielesna. Powieść Lawrence'a była zbyt prowokacyjna obyczajowo i moralnie jak na ówczesne czasy. Wyjątkowo zbulwersowała purytańską opinię publiczną pod koniec lat dwudziestych, kiedy się ukazała. Autorowi zarzucano zbyt naturalistyczne ukazanie natury seksualnego związku łączącego głównych bohaterów. Zakończyło się to w Anglii wielkim skandalem obyczajowym i wieloletnim ocenzurowaniem tekstu w kolejnych wydaniach. Utwór napisany jest stylem hiperbolicznym i emocjonalnym. Lawrence używa języka lokalnego dialektu, który przechodzi w język literacki.

Virginia Woolf (1882-1941) - powieściopisarka i eseistka angielska. Była ona córką Leslie Stephena, historyka literatury, który sam ją kształcił i sam dbał o jej edukację. Wraz ze swymi braćmi założyła stowarzyszenie idealistycznych intelektualistów. W 1912 roku wyszła za mąż za Leonarda wydawcę i krytyka, z którym pięć lat później założyła oficynę Hogarth Press publikującą m.in. jej utwory. Pasjonowała się krytyką literacką i filozofią, pisała poważne eseje. Była również feministką. Virginia Woolf była jedną z najważniejszych postaci modernizmu angielskiego. Już w pierwszej jej powieści ("Podróż w świat") mimo konwencji realistycznej widać wyraźnie próby ograniczenia narracji do symbolicznego ujęcia przeżyć ludzkich. Od trzeciej powieści "Pokój Jacoba" pisarka wkroczyła w nurt prozy strumienia świadomości. W utworze tym autorka spróbowała sportretować nieżyjącego człowieka za pomocą monologów wewnętrznych znających go osób. Kolejne książki: "Pani Dalloway" i "Do latarni morskiej" przyniosły całkowite zerwanie z fabułą i tradycyjnym modelem narratora, który narzucał odbiorcy interpretacje i oceny postępowania bohaterów. "Pani Dalloway" podobnie jak "Ulisses" Jamesa Joyce'a jest utworem przedstawiającym jeden dzień z życia tytułowej bohaterki - Klarysy Dalloway, dzień może mało ważny (jak sądzą niektórzy), ale za to opisany bardzo drobiazgowo. Powieści Virginii Woolf poszły w kierunku poszukiwania znajdującej się poza czasem rzeczywistości, w kierunku poszukiwania nieuchwytnej prawdy. Niestety głębokie poczucie niespełnienia oraz silna depresja doprowadziły pisarkę do śmierci samobójczej w 1941 roku.