Kreacjonizm w literaturze polskiej i obcej XX wieku

"Ferdydurke" Witolda Gombrowicza:

- konwencja groteski - zasada konstrukcyjna świata przedstawionego i sposób interpretacji świata zewnętrznego; - posługiwanie się parodią (np. parodia literackich stylów i konwencji);

- konwencja snu (powieść rozpoczyna się przebudzeniem głównego bohatera);

- gry słowne, neologizmy;

- absurd i alogiczność;

- karykatura;

- intertekstualność;

- kilku narratorów;

- dziwna, niespójna fabuła;

- miejsca akcji są umowne;

- sytuacje są schematyczne, takie samo jest postępowanie bohaterów;

- odrzucenie realizmu; brak klasycznego układu wydarzeń;

- słowa-klucze: "pupa" - zdziecinnienie i niedojrzałość, "łydka" - symbol młodości, postępu w dziedzinie moralności i nowoczesności, biologizm, "gęba" - sposób odbierania przez innych, gębę można przyprawić, ale nie można się od niej uwolnić;

- brak indywidualizacji postaci, bohaterowie to określone typy ludzkie;

- teoria formy jako niebezpiecznego rodzaju zniewolenia.

"Sklepy cynamonowe" Bruno Schulza:

- przykład prozy poetyckiej;

- deformacja i odrealnienie rzeczywistości, realistyczna fabuła schodzi na dalszy plan, rzeczywistość przypomina marzenia senne, oniryczność;

- świat przedstawiony organizują wspomnienia głównego bohatera - narratora, jego powrót do czasów dzieciństwa;

- brak ciągłości fabuły;

- nawet błahe wydarzenia urastają do rangi symbolu, podczas gdy inne - może nawet ważniejsze - zanikają;

- konwencja mitów i symboli: sklepy cynamonowe - symbol egzotyki i szczęścia; ulica Krokodyli - symbol zgubnego rozwoju cywilizacji i komercjalizacji; Adela - symbol praktycyzmu i zniszczenia;

- symbol labiryntu;

- asocjacyjność metafor; ich spiętrzenie;

- łączenie efektów kolorystycznych, świetlnych, zapachowych, dotykowych akcentujących sensualizm świata przedstawionego - synestezja;

- mitologizacja rzeczywistości i codziennych czynności;

- elementy baśniowe, mityczne i liryczne,

- zdecydowane odrzucenie mimetyzmu;

- animizacja i personifikacja przedmiotów;

- depersonifikacja ludzi, człowiek jako manekin - pusta istota bez rozumu i duszy;

- stylizacja biblijna i mitologiczna.

- kreacjonizm jako podkreślenie dążenia autora do zachowania indywidualizmu, a także próba stworzenia świata według własnej miary.

"Szewcy" Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego):

- forma zdominowała treść;

- brak akcji przyczynowo-skutkowej;

- groteska i absurd: zderzenie tragizmu i komizmu, absurdalne wypowiedzi przypominające zlepki różnych słów, częste zmiany stylu wypowiedzi bohaterów, deformacja świata, karykaturalność;

- nazwiska charakteryzują postacie i podejmowane przez nich działania;

- wprowadzenie postaci fantastycznych, np. Hiper-Robociarz;

- didaskalia wchodzą w skład utworu;

- odrzucenie zasad prawdopodobieństwa życiowego;

- teoria "czystej formy" - najważniejsza jest forma i to ją należy wyeksponować, treść się nie liczy. Sztuka nie może być społeczna i moralna. To, co pojawia się na scenie nie może odpowiadać rzeczywistości. Chodzi o wywołanie w odbiorcy niepokoju i lęku metafizycznego.

"Proces" Franza Kafki:

- Józef K. - bohater "everyman" - każdy i nikt jednocześnie;

- rzeczywistość przypomina koszmar senny, z którego bohater mimo licznych starań nie może się obudzić;

- czas i miejsca zdarzeń przypominają widzenia senne; brak dokładnego określenia czasu i przestrzeni;

- kategoria absurdu: absurdalna jest sytuacja oskarżenia, proces, sąd i scena śmierci, w ogóle wszystko jest absurdalne;

- alegoryczność, paraboliczność i mityczność języka;

- powieść-parabola: tytułowy proces jest parabolą życia ludzkiego (proces to życie, sąd to Bóg, wyrok to śmierć). Trzeba podporządkować się odgórnym prawom;

"Mistrz i Małgorzata" Michaiła Bułhakowa:

- luźna, otwarta i niezwykle złożona kompozycja;

- mieszanie realizmu i fantastyki;

- bohaterowie zarówno realistyczni jak i fantastyczni: mieszkańcy Moskwy, diabły itp.;

- motywy biblijne i szatańskie;

- miejsce akcji: Jerozolima i Moskwa;

- powieść w powieści.