W średniowieczu ukształtowało się wiele poglądów którym zostało podporządkowane życie ówczesnych ludzi. Były one związane z wiarą w Boga. Zgodnie z doktryną teocentryczną Bóg był w centrum uwagi człowieka. W filozofii augustiańskiej człowiek jest postrzegany jako istota mająca swoje miejsce w świecie. Miejsce to znajduje się na granicy pomiędzy zwierzętami a aniołami. Pojęcie "drabiny bytów" wprowadził święty Tomasz z Akwinu, który rozważał miejsce na niej człowieka. Według jego poglądów każdy szczebel tej drabiny jest naturalny i celowy, a człowiek żyjący cnotliwie jest ważną i wartościową jednostką w społeczeństwie. Idea radosnej i prostej wiary, która płynie z miłości do bliźnich i świata wypływa z doktryny franciszkańskiej. Celem życia człowieka średniowiecza było wieczne zbawienie po religijnym i bogobojnym życiu na ziemi.

Każda z epok literackich przynosi pewne charakterystyczne wzorce osobowe. W średniowieczu były to ideały rycerza, władcy i ascety. Powstawanie i szerzenie poprzez literaturę takich wzorców miało cele dydaktyczne i moralizatorskie. Ponieważ Kościół był wówczas instytucją dominującą nad wieloma aspektami życia, zarówno politycznego, kulturalnego jak i osobistego, dlatego też jednym w wzorców był święty asceta. Postawa ascety związana jest przede wszystkim z ówczesnym przekonaniem jakoby ciało człowieka było siedzibą szatana. Aby go wypędzić należało się umartwiać, zadawać sobie ból, nierzadko zdarzały się publiczne procesje biczowników. Często asceta poświęcał Bogu całe swoje życie. Święty Szymon Słupnik spędził blisko trzydzieści lat swojego życia na małej przestrzeni umieszczonej na wysokim słupie. Zadanie to wymagało ogromnego poświęcenia i cierpliwości - święty przeważnie stał, nieosłonięty przed deszczem i wichurami. Postać Szymona Słupnika fascynowała późniejszych twórców, spośród których wart wspomnienia jest polski poeta Stanisław Grochowiak napisał wiersz zatytułowany "Święty Szymon Słupnik". Opisem postawy ascetycznej jest także średniowieczna "Legenda o świętym Aleksym", opowiadająca dzieje pochodzącego z bardzo bogatej rodziny młodzieńca. Człowiek ten w dzień swojego ślubu postanawia poświęcić swoje życie Bogu, rozdaje majątek biedakom, wędruje jak żebrak po świecie i w końcu umiera pod progiem domu swojego ojca gdzie przeżył blisko dwadzieścia lat życia. Po śmierci okazuje się, kim naprawdę był leżący pod schodami żebrak. Rodzaj ascezy jaką wybrał Aleksy to dobrowolne wyrzeczenie się dóbr materialnych i wygód bogatego domu i życie w poniżeniu i umartwieniach ciała. Zazwyczaj opisy życia ascetów mają pewną schematyczną budowę. Początkowo dowiadujemy się, że bohater pochodzi z bogatej, często arystokratycznej rodziny, następnie autor wylicza przymioty bohatera i opisuje moment kiedy bohater wyrzeka się wszystkiego co przynosi mu życie. Kolejne opisy to skupienie się na ascetycznym życiu świętego oraz jego śmierć, która z reguły łączy się z wieloma cudami.

Innym rodzajem ascezy jest jej radosna odmiana. Idea radosnej wiary i umiłowania świata wypływa z utworu zatytułowanego "Kwiatki świętego Franciszka". W tym zbiorze opowiadań odnajdujemy dzieje życia i działalności świętego Franciszka z Asyżu. Święty ten żył beztrosko i swobodnie, aż do chwili w której przeżył objawienie. Po nim rozdał wszystko co posiadał biedakom, własnemu ojcu oddał wszystkie otrzymane od niego dobra i zaczął życie "bożego biedaka".

Innym średniowiecznym wzorcem osobowym jest idealny rycerz. Kieruje się on szczególnym etosem rycerskim i trzema podstawowymi zasadami, jakimi są Bóg, honor i ojczyzna. Postać idealnego rycerza można poznać poprzez tak zwaną "Chanson de geste", spośród których najbardziej znaną jest "Pieśń o Rolandzie". Losy hrabiego Rolanda poznajemy na szerszym tle historycznym. Rycerze pod wodzą frankońskiego króla Karola Wielkiego ruszają do Hiszpanii aby walczyć z Saracenami. W drodze powrotnej, po zwycięskiej walce, tylną strażą dowodzi Roland - królewski siostrzeniec. Jego garnizon zostaje znienacka zaatakowany i rozbity. Roland mógł zadąć w róg i przywołać pomoc jednak było to według niego zachowanie hańbiące. Siły wroga wielokrotnie przewyższają liczebność jego rycerzy i Roland mógłby wezwać pomoc, by pomścić zabitych. Kiedy broniących się rycerzy zostaje coraz mniej, Roland podejmuje decyzję by bronić się do ostatniej chwili. Umiera na polu walki nie wezwawszy pomocy. Rycerskie cechy to konsekwencja w podejmowanych decyzjach i czynach. Roland jest wzorem średniowiecznego rycerza, jest odważny, wierny królowi i ojczyźnie, dba o honor - choć z innego punktu widzenia jego decyzja może zostać uznana za niemądrą. Roland brał także udział w wyprawach krzyżowych, w rękojeści miecza, którym się posługiwał znajdowały się święte relikwie. Kiedy ranny dotarł ostatkiem sił pod drzewo, dopadł go niewierny Saracen, któremu Roland rozpłatał czaszkę. Zdając sobie sprawę ze zbliżającej się śmierci odwrócił twarz w stronę Francji, pożegnał się z ojczyzną i umarł.

Ostatnim rodzajem wzorca osobowego w czasach średniowiecza jest idealny władca. Król był uważany za pomazańca Bożego, każde podjęte przez niego działanie miało na celu dobro państwa i jego mieszkańców. Gall Anonim w swojej Kronice przedstawia dwóch idealnych władców. Jednym z nich jest król Bolesław Chrobry, którego przedstawia jako sprawiedliwego, prawego i wielbionego przez poddanych władcę. Drugim zaś jest Bolesław Krzywousty. Gall pisze o nim jako o doskonałym dowódcy, który sieje zamęt w oddziałach wroga. Na polu literatury europejskiej idealnym władcą jest legendarny król Artur, który uznawał równość swoich rycerzy i gromadził ich przy okrągłym stole, aby nikt nie czuł się poniżony. Byli to władcy naznaczeni przez Boga, będący głosicielami jego chwały.

Wzorce osobowe jakie wytworzyło średniowiecze były odbiciem światopoglądu ówczesnych ludzi i nurtów filozoficznych. Z dzisiejszego punktu widzenia wiele z tych cech, ale nie wszystkie można by przenieść do dzisiejszego życia w świecie. Według autorów podanych przeze mnie utworów ich idealnym bohaterom nie da się nic zarzucić. Jednak po konfrontacji ich postaw z dzisiejszymi realiami staje się jasne że duma Rolanda mogłaby przynieść klęskę toczonej wojnie. Władca wysyłający armie do walki w obronie chrześcijańskiej wiary byłby człowiekiem posyłającym niewinnych ludzi na bezsensowną śmierć. Cezary Baryka, bohater powieści z dwudziestolecia międzywojennego mówił, że każda rewolucja i wojna niesie ze sobą jedynie grabież, mord i zniszczenie wszystkich wartości. Jedyną postawą godną naśladowania staje się średniowieczny asceta oddający swoje życie Bogu i bliźnim, ponieważ człowiek w każdym czasie powinien nieść pomoc i poświęcać się dla drugiego człowieka.