Średniowiecze to epoka, która oceniana była jako czasy upadku kultury wysokiej i zaprzepaszczenie dorobku antycznego. Jednoznacznie negatywna ocena panowała aż do XIX wieku. Dziś traktujemy ten okres jako istotne podwaliny pod rodzącą się literaturę narodową. Średniowiecze jak sama nazwa wskazuje (łac. media aetas, medium aevum) oznacza "wiek średni". Nazwa ta została nadana w XV wieku, jako określenie epoki oddzielającej starożytność od renesansu. Średniowiecze trwało w Europie od V do XV wieku, jednak daty te są bardzo umowne, ponieważ koniec średniowiecza w różnych państwach różnie następował.

W średniowieczu obowiązywały bardzo radykalne zasady. Przede wszystkim musiano prowadzić, ascetyczny, surowy tryb życia. Polegało to na tym, że odmawiano sobie wszelkich przyjemności, wyzbywano się majątków, przynajmniej takie było założenie, a całe życie poświęcano kontemplacji praw wiary. Ponieważ ciało uważane było za siedzibę diabła poddawano je samotorturowaniu - biczowaniu i chłostom. Najbardziej znanym przykładem ascety był św. Aleksy, książę, który wyrzekł się swojego pochodzenia, bogactwa i kochającej żony, by wieść życie upokarzanego żebraka.

Średniowiecze to czas wielu wojen, wypraw krzyżowych oraz krwawych walk. Ludzie masowo umierali nie tylko podczas takich walk, ale także dziesiątkowani byli przez zarazy, które zdarzały się często, a ponieważ medycyna w tych wiekach stała na niskim poziomie, nie dało się ludzi ratować. Plagi szczurów, robactwa pogarszały dodatkowo sprawę, roznosząc zarazki i choroby wśród ludzi. Podobno przeciętna długość człowieka średniowiecznego to około 30 lat. Inną przyczyną wysokiej umieralności była nędza i głód.

Tajemniczym zjawiskiem były owe wyprawy krzyżowe. Urządzano bowiem podróże na tereny pogańskie, by tam pod pretekstem nawracania na wiarę chrześcijańską móc bezkarnie zabijać, rabować, gwałcić! Wypraw krzyżowych było kilka, miały one oficjalnie na celu zjednoczenie wszystkich ludów w wierze chrześcijańskiej.

Zwyczaje średniowiecza mogą przerażać dzisiejszego człowieka. Do stałych praktyk należały tortury. Często zdarzało się, iż wymuszano na kimś zeznania za ich pomocą, ponieważ szukano winnego. Nietykalny był oczywiście kler. Z okrutnych metod, jakie stosowano w katorgach, można wymienić np. obcinanie rąk i nóg, wbijanie igieł pod paznokcie, rozciąganie kołem.

W średniowieczu dominowały wzorce osobowe - poza wyżej wymienionym ascetą, funkcjonował jeszcze ideał dobrego władcy i chrześcijańskiego rycerza. Ten ostatni miał bardzo odpowiedzialne zadanie - obrony kraju przed wrogami, a więc musiał być nie tylko odważny, waleczny i honorowy, ale także bogobojny i wierny ponad wszystko wobec władcy i kraju. Kariera rycerza była z góry zaplanowana. Oczywiście trzeba było się urodzić w odpowiedniej rodzinie, ponieważ obowiązywał podział na klasy społeczne bez możliwości awansu społecznego. Mali rycerze wychowywali się na dworach, gdzie byli kolejno: sługami, paziami, a gdy już byli na tyle duzi, aby móc się uczyć sztuki rycerskiej - władania mieczem, strzelania z kusz, łuków oraz jazdy konnej - zostawał giermkiem. Giermek uczył się fachu usługując rycerzowi - czyścił jego zbroję, zajmował się koniem, nosił miecz za panem. Zabierano go także na wyprawy, gdy nauczył się dostatecznie wiele, pasowano go na rycerza. Rycerze także byli kształceni w śpiewie. Przypuszczam, że dlatego aby móc zabawiać swe damy serca lub jakoś sobie umilać długie podróże, w których nieustannie byli.

Jednak profesjonalnie śpiewem zajmowali się trubadurzy. Byli to wędrowni grajkowie, którzy wędrując od miasta do miasta, rozbawiali ludzi opowieściami i balladami. Był to bardzo dochodowy zawód, jednak bardzo trudno było tytuł szkołę trubadura. Innego typu rozrywką były przedstawienia teatralne. Grywano je zazwyczaj na rynku, a najczęściej poruszanym tematem były oczywiście tematy wiary. Zaczerpnięte z Biblii inspiracje nazywamy misteriami. Przedstawiano wybrane sytuacje z życia świętych, z czasem jednak coraz częściej poruszano tematykę społeczną, zazwyczaj w tonacji ironicznej czy prześmiewczej. Tak powstały inne odmiany sztuk teatralnych.

Nie da się przecenić roli duchowieństwa w kształtowaniu kultury średniowiecznej, tak jak nie da się zauważyć całkowitej dominacji wiary nad całością zjawisk kulturowych. Chrześcijaństwo było nie tylko czynnikiem, który spajał kulturę całego łacińskiego świata w Europie, ale również dał podwaliny pod naukowe zainteresowanie wiarą. Powstawały coraz to nowe naukowe opracowania Pisma Świętego, przekłady, a studia teologiczne były w hierarchii uczelnianej najważniejsze i wyznaczały prestiż uczelni.

W wiekach średnich największy wpływ na wszystko miał Kościół. Również na kształt średniowiecznej nauki. Tylko zakonnicy, jako najbardziej wykształcona warstwa społeczna mieli dostęp do ksiąg. Sami je również spisywali w klasztornych skryptoriach. Po jakimś czasie zaczęły też powstawać specjalistyczne warsztaty kopistyczne. Część ksiąg powstało na uniwersytetach i dworach. Księgi to były zazwyczaj kodeksy spisywane na pergaminie, a od XII wieku także na papieże, który trafił do Europy dzięki pośrednictwu Arabów. Średniowieczne księgi to prawdziwe arcydzieła: miejsca otaczające tekst były przyzdabiane ornamentami, iluminacjami lub miniaturami. W spisywaniu ksiąg specjalizowali się zwłaszcza benedyktyni. Do dziś znane jest powiedzenie: "benedyktyńska robota", które oznacza pracę misterną, piękną, wymagającą wielkiej cierpliwości i wprawy. Książki, które zostały wydrukowane pierwszymi metodami drukarskimi (do XV wieku) nazywają się inkunabułami.

Średniowiecze to bardzo ciekawa epoka, ponieważ jest mroczna, ma wiele ciemnych stron takich jak nędza, tortury i zabijanie. Dzisiejszego człowieka to fascynuje, jak żyli ludzie tyle wieków temu. Warto w końcu znać kulturę, z której się wywodzimy.