Romantyzm można określić w skrócie jako epokę panowania młodości, buntu, walki, miłości i wyobraźni. Autorytet w tych czasach to nie zimny rozum, lecz gorące serce, nie "szkiełko i oko", lecz wiara i głębokie uczucie. Jest to okres głębokiego i porywczego buntu młodych przeciwko starszym, buntu nowego przeciwko zastanemu. Romantyzm to czasy emocjonujące, burzliwe, niezwykłe, pełne wolności, w których robiono rzeczy dotychczas zakazane lub niewyobrażalne. Nic więc dziwnego, że popularne było dla tej epoki określenie "sturm und drang" - okres "burzy i naporu".

Pisarze romantyczni stworzyli niepowtarzalny portret psychologiczny swojego bohatera literackiego. Przede wszystkim kieruje się on sercem i uczuciem. Jest to najczęściej postać tajemnicza, samotna i raczej izolująca się od świata, odczuwająca niezrozumienie i bark akceptacji ze strony ogółu. Dąży do wolności i buntuje się przeciwko zastanemu porządkowi rzeczywistości. Jest to zazwyczaj bohater niespełniony - jako kochanek, artysta czy żołnierz. W zależności od utworu poszczególni bohaterowie romantyczni mogli posiadać także inne, wyróżniające ich cechy, jednak podstawa osobowości każdego z nich była taka sama lub bardzo podobna.

Bohater stworzony przez lorda Byrona - Giaur - namiętnie zakochuje się w pięknej niewolnicy. Ona odwzajemnia jego miłość, jednak zostaje okrutnie zabita przez swego pana, Hassana. Pogrążony w rozpaczy Giaur dokonuje zemsty na Hassanie zabijając go. Do końca życia nie zazna jednak spokoju duszy, żyjąc w odosobnieniu i gorzkiej samotności. Dopiero przed śmiercią decyduje się na spowiedź i wyjawienie prawdy, co przynosi mu jednak niewielką ulgę. Giaur do końca nie żałuje swojego czynu, gdyby miał taką możliwość, postąpiłby jeszcze raz tak samo.

Hrabia Henryk, bohater "Nie-boskiej komedii" Krasińskiego, to postać początkowo szczęśliwa w małżeństwie. Wkrótce jednak ulega oczarowaniu wywołanemu przez wspomnienie kochanki swojej młodości i to powoduje dramat rodzinny: jego żona dostaje obłędu i umiera. Syn Henryka, Orcio, staje się poetą. Hrabia, wplątany w wydarzenia rewolucji społecznej, zostaje mianowany przywódcą obrońców starego porządku. Od początku ma świadomość, że broni przegranej sprawy - kiedy ginie jego syn, a walczący nie mają już czym się bronić, Henryk popełnia samobójstwo, rzucając się w przepaść. "Nie-boska komedia" pokazuje przede wszystkim walkę dobra i zła.

Werter, bohater Goethego, to postać przeżywająca nieszczęśliwą miłość. Jego wybranką jest Lotta, która jest jednak żoną innego. Werter nie potrafi poradzić sobie z uczuciem, które jest dla niego zarazem piękne i wyniszczające. W końcu popełnia samobójstwo, kładąc kres swoim cierpieniom.

Bohater IV części "Dziadów" Mickiewicza, Gustaw, to także nieszczęśliwy kochanek, postać nieprzystosowana do życia i bezradna wobec brutalnej rzeczywistości. Winą za swoją nadmierną wrażliwość obarcza on przeczytane w młodości "książki zbójeckie", m. in. Goethego i Rousseau. To one sprawiły, że nabrał zbyt egzaltowanego przekonania o naturze miłości i nieszczęśliwie się zakochał. Miłość sprawiła, że umarł dla świata - przegrana jego marzeń spowodowała zamiary samobójcze.

W III części "Dziadów" Mickiewicz wprowadza już innego bohatera, który "rodzi się" po "śmierci" poprzedniego. Konrad jest efektem przemiany wewnętrznej Gustawa (symbolizuje to zmiana imienia), dla którego ważna jest nie miłość, lecz ojczyzna i jej sprawy. Patriotyzm to cecha, która zbliża go do innego mickiewiczowskiego bohatera - Konrada Wallenroda. Obaj poświęcają swe życie dla zniewolonej ojczyzny. Ich ofiara powoduje jednak ich osobistą klęskę. Konrad z "Dziadów" przegrywa, gdyż w trosce o dobro Polski wyzywa na pojedynek samego Boga. Konrad Wallenrod przegrywa, gdyż poświęca dla ojczyzny miłość Aldony, a w walce z wrogiem posługuje się niehonorowymi metodami. Obaj, skłóceni z nienawistnym im światem, prowadzą osamotnioną walkę, rezygnują ze swoich pragnień i są z tego powodu nieszczęśliwi.

Bohater dramatu Juliusza Słowackiego, Kordian, to postać skupiająca w sobie wiele cech pozostałych bohaterów. Jego życie to nieustanna przemiana wewnętrzna, powodowana szukaniem sensu i celu swojego życia. Początkowo Kordiana (I i II akt) również spotykają rozczarowania miłosne - nieodwzajemniona młodzieńcza miłość staje się przyczyną rozpaczy i chęci popełnienia samobójstwa. Później, gdy bohater odkrywa wyrachowanie i przewrotność swojej kochanki, zupełnie odwraca się od kobiet i spraw związanych z miłością. Również religia przynosi mu rozczarowanie - na spotkaniu z papieżem dowiaduje się, że najwyższego zwierzchnika Kościoła nie interesuje przegrana sprawa Polaków, zaleca im wręcz pokorne cierpienie w milczeniu. W tej sytuacji Kordian uznaje, że jedynym aktem woli, który może stanowić sens jego życia, jest czyn narodowowyzwoleńczy (akt III). Przeżywa głęboką wewnętrzną przemianę i decyduje się za wszelką cenę bronić zniewolonej ojczyzny. Staje się bohaterem całkowicie podporządkowującym swoje życie sprawom patriotyzmu i konspiracyjnej walki - w czym podobny jest do Konrada i Konrada Wallenroda.

Należy podkreślić wspólne cechy polskich bohaterów romantycznych. Przede wszystkim jest to wielki indywidualizm, przekonanie o osobistym znaczeniu i możliwościach. Mają oni również bardzo silnie rozwinięte poczucie obowiązku (ze względu na sytuację polityczną Polski w czasach romantyzmu). Wydaje się, że ich osobowość jest podwójna, rozdarta - z jednej strony pragną dokonać czegoś wielkiego, z drugiej nie są do końca przekonani o tym, że ich postępowanie jest słuszne. Często są na bakier z moralnością. Smutne w ich przypadku jest to, że czeka ich nieuchronna przegrana i niedocenienie ze strony obojętnego świata. Wszyscy trzej ponoszą klęskę także w starciu z samym sobą. Nie mając dłużej celu ani nikogo dla kogo mogliby żyć, poddają się. Niektórzy, jak Konrad Wallenrod, popełniają samobójstwo, losy innych nie są do końca wyjaśnione.

Wymieniłem podobieństwa osobowości polskich bohaterów romantycznych, nie należy jednak zapominać o cechach łączących ich z postaciami literatury europejskiej. Są to przede wszystkim: bogate życie duchowe, wewnętrzna przemiana (Gustaw - Konrad, Walter Alf - Konrad Wallenrod, Kordian romantyk - Kordian rewolucjonista), tragiczna, niespełniona miłość, altruizm, gotowość do poświęceń dla idei, nieuchronna przegrana.