Choć ballady cechuje forma baśniowych opowiadań, zawartych jest w nich także wiele wartościowych twierdzeń dotyczących tamtego okresu. Zarysowuje się w nich wzór tamtejszego człowieka i otaczającej go rzeczywistości. Zamysł dotyczący świata bazuje na kontrastowym nastawieniu wobec oświeceniowych założeń. Kult zimnego rozumu zastępuje duchowość i wszystkie jej aspekty. Dzieła prezentują także elementy irracjonalnego świata, który jest tak widoczny w balladach. Wypełniają je postaci przybyłe z drugiej strony rzeczywistości, ze świata nadprzyrodzonego, z którymi postacie ziemskie często nawiązują kontakt, lub też odwrotnie, to one przybywają, czasami nawet niechciane. Romantyzm niósł ze sobą przeświadczenie, że takie porozumienie jest jak najbardziej możliwe. Możemy zaobserwować to np. w balladzie Romantyczność. Największe zdolności w tej dziedzinie przejawiały dzieci, jak również twórcy sztuki poetyckiej. Świat nadprzyrodzonych zjawisk i ich przestrzeń zajmowały istotne miejsce w ówczesnej kulturze. Najlepszy kontakt z tą rzeczywistością wykazywał gmin, którego prostota, szczerość i głęboka wiara stanowiły odpowiednie predyspozycje do zawierzenia sile wyobraźni i ducha. Takiego rodzaju związki pokazują właśnie liczne utwory A. Mickiewicza, a zwłaszcza te o charakterze balladowym. Przedstawiają również trudności z zawierzeniem ludzi wykształconych lub opierających wszystko na sile rozumu i pewnego rodzaju sprawdzalności, choćby za pomocą słynnego "szkiełka i oka". Do takich osób należy niewątpliwie Starzec z Romantyczności, tak sceptyczny wobec biednej Karusi i jej wyobrażeń. Jasny zdaje się być, fakt, że osoba, która wierzy w coś dopiero jak zobaczy to na własne oczy, nie potrafi zrozumieć czym jest jakakolwiek wiara. Inne zdanie będzie maiła człowiek karmiony od dziecka tajemniczymi opowieściami i baśniami, oraz nauczony wierzyć także w to, co niedotykalne. Romantyczne założenia przekonywały, aby zaufać sile wyobraźni i oddać prymat w świecie sile ducha i irracjonalności.
Istotną kwestią w programowych założeniach romantyzmu jest również funkcja jaką sprawuje przyroda. Jej ogrom i ramy są dla nas nie pojmowalne. Człowiekowi nigdy nie uda się jej całkowicie okiełznać, jest jakąś wyższa siłą rządzącą się swoim prawem. Walka z nią, wszelkie próby jej oswajania czy konkurowania z jej siłami są bezsensowne. Właśnie te cechy czynią ją interesującym materiałem literackim, wykorzystywanym np. w balladach. Przyroda nie jest już tylko tłem dla poetyckich obrazów, teraz bierze udział w wydarzeniach, współpracuje, zwłaszcza z postaciami nadprzyrodzonymi, jak również ukazuje ludzkie nastroje oraz stany wewnętrzne. Tajemnicza sceneria podkreśla także atmosferę panującą w utworach, tak jak ma to miejsce w balladzie Świteź, gdzie wszystko rozgrywa się nad osnutym legendami jeziorem, usytuowanym w środku lasu. W Liljach podobnie budują nastrój pustelnicza chata oraz niewielki dwór leżący na granicy lasu. Przyroda i przestrzeń zjawisk paranormalnych tworzą specyficzny baśniowy nastrój utworów.
W koncepcje ballad wpisują się jeszcze inne znaczące elementy o bardzo istotnej roli. Jest to na pewno ludowość, tak powszechnie wówczas propagowana i rozwijana w literaturze. Często pojawiają się tematy pochodzące z podań ludowych i legendarnych opowieści. Przykładowo Lilie, mają swoje źródło w legendach głoszonych wśród ludu. Równie popularną praktyką za czasów romantyzmu było tworzenie nowych opowieści i kreowanie ich na stare legendy, podania i ludowe mity, bądź zapożyczanie tylko motywów z zasobów ludowych i rozwijanie ich w swych dziełach. Element ludowości jest ściśle zespolony z naturą, i ukazuje uzależnienie ludzkości od jej sił i zasobów, a także potrzebę zgłębiania tajemnic przyrody. Archetyp matki- ziemi czuwającej nad porządkiem, karzącej i wynagradzającej zależnie od zachowań budził szacunek i strach jednocześnie, i to była przyczyna stałych nawiązań do zjawiska natury.
Epoka romantyzmu przyniosła ze sobą oryginalne i swoiste elementy, które na stałe weszły do przestrzeni sztuki, w szerokim zakresie tego pojęcia. Człowiek doby romantyzmu także jest oryginałem, a jego życie w pełni realizuje romantyczne tematy, wyjęte np. wprost z dzieł literackich. Osobnik taki zrzuca łańcuchy wszelkich ograniczających go reguł i zasad, i to we wszystkich dziedzinach ludzkiego życia. Poetycka twórczość jest według jej realizatorów niepowtarzalna i niepodważalnie prawdziwa. Jest ekspresją wnętrza poety, więc nie może być skrępowana żadnym ustalonym porządkiem, jak w klasycyzmie. Aby nie poddać się schematyczności i jakimś ustalonym prawom oraz by osiągnąć maksimum prawdziwości, należy kierować się siłą natchnienia. Takie właśnie zdanie zawarł Mickiewicz w ostatniej strofie ballady Romantyczność.
Racjonalne myślenie zostaje zepchnięte w romantyzmie na dalekie tyłu, liczy się intuicja, zawierzenie uczuciom i wyobraźni, już nie wszyscy kierują się doświadczeniem naukowym. Tytuł "autorytetu" zyskują odczucia i to im się ufa. Najważniejsze staje się działanie zgodne ze swoim "ja", swoim wnętrzem, duszą. Potwierdza to podmiot liryczny utworu Romantyczność takimi oto słowami:
"Miej serce i patrzaj w serce."
Strukturę ballad tworzy również jakiś zbrodniczy, występny czyn, popełniony przez którąś z postaci, i jego tragiczne zwykle konsekwencje. Właśnie w tym objawia się moralizatorski charakter ballad, które są jakby przestrogą dla potomnych. Ale nie tylko, również pewnego rodzaju nauką, choćby tą tak prostą, a tak ważną, powyżej przytaczaną. Natomiast np. utwór Świtezianka wysuwa naukę dotyczącą złamania przysięgi, która jest niemal święta i wymaga konsekwentnego przestrzegania. Także Powrót taty zawiera pewne symboliczne znaczenie, które dotyczy siły modlitwy i zawierzenia Bogu całym sobą, by móc się do niego uciekać w szczęściu, powszedniości i tragedii. Obok tego dowiadujemy się prawdy na temat dobroci człowieka, mogą ją reprezentować nawet zbójcy, nawet oni mogą być wrażliwi na ludzkie łzy, cierpienie i modlitwę.
Kwestia religii w okresie romantyzmu jest bardzo ważna cechą tej epoki. Widać to w częstych zwrotach do Boga, prezentowanych przez ballady. Romantyczność przedstawia modlitwę współczujących Karusi ludzi. Modlitwa w Powrocie taty staje się wybawieniem dla ojca. Nawet Lilie, gdzie główna bohaterka igra z boskimi prawami, pokazują jej potrzebę spowiedzi, kiedy po zabójstwie małżonka, udaje się do Pustelnika. W Świteziance występuje tylko skazanie na mękę w piekle za popełnione grzechy, co jednak także jest elementem wiary chrześcijańskich.
Ostatnim już, ale nie najmniej ważnym, jest temat niespełnionej lub tragicznej miłości, tak łatwo dostrzegalny np. w Romantyczności. Po stracie ukochanego bardzo chce się z nim skontaktować, dostrzega go jako ducha, lecz tylko ona go widzi, inni uważają ją za obłąkaną, nie potrafią jej zrozumieć. Dziewczyna jest osamotniona, przeżywa dramat, ale niektórzy nie chcą jej zrozumieć, taką osobą jest Starzec wyznawca "szkiełka i oka".
Romantyzm mieni się mnogością i oryginalnością prądów i koncepcji. Wiele z nich możemy dostrzec w balladach A. Mickiewicza, które zawierają pewną esencję romantycznej epoki. Ich lektura pozwala stworzyć pierwszy zarys charakteru tego okresu, a przed wszystkim jest niezapomnianym doświadczeniem.
