Adam Mickiewicz zapoczątkował nową epokę literacką - romantyzm wydaniem "Ballad i romansów" w 1822 roku. Swoim pierwszym tomem poetyckim poeta zerwał z oświeceniową tradycją. Utwory zawarte w tomie "Ballady i romanse" zasłynęły ze względu na swój ludowy - nowatorski na tamte czasy charakter, który wywoływał liczne protesty w oświeceniowców.

Nasz narodowy wieszcz sięgnął po gatunek, który łączy epiki i liryki, a często posługuje się dialogiem. Akcja ballady toczy się najczęściej na pograniczu świata rzeczywistego i fantazji, a autor utworu pokazuje swoją obecność w nim. Polskie ballady były przede wszystkim inspirowane na wzorach angielskich, niemieckich oraz szkockich (J.W. Goethe, W. Scott, F. Schiller).

Adam Mickiewicz w tomie "Ballady i romanse" przenosi czytelnika bardzo często w zaświaty, które zamieszkiwane są np. przez panny wodne ("Świteź", "Świtezianka") czy też upiory ("Lilie"). Tematyka tych utworów została zaczerpnięta przez autora z ludowych podań, a ich bohaterami są najczęściej prości ludzie - przedstawiciele ludu. Świat "Ballad i romansów" opiera się na ludowej wierze w "prawdy żywe". Mickiewicz prezentuje w tych wierszach świat pozaziemski, który przenika się wzajemnie ze światem rzeczywistym. Ważną rolę w świecie ballad pełni przyroda, która staje po stronie skrzywdzonych ludzi. Natura prawie zawsze bierze czynny udział w życiu bohaterów, ale jest dzika, tajemnicza i groźna. Przyroda w "Balladach i romansach" rządzi się własnymi prawami, jest mściwa i karząca. Poeta hołduje przekonaniu, że "nie ma zbrodni bez kary".

Trzeba też pamiętać, że lud zaprezentowanych w tych utworach jest wrażliwy, odrzuca racjonalizm oświeceniowy i przechowuje wiedzę o świecie. Nadrzędnym przesłaniem tych utworów jest poznawanie świata za pomocą wiary i serca. "Czucie i wiara silniej mówi do mnie niż mędrca szkiełko i oko" - pisze Mickiewicz.

Utwory, które najlepiej obrazują ludowość w mickiewiczowskim tomie to "Romantyczność", "Świtezianka" i "Świteź". W pierwszym z nich, który ma charakter programowy, Adam Mickiewicz proponuje zupełnie nowy sposób poznawania świata poprzez czucie i wiarę. Po raz pierwszy wprowadza również bohatera z ludu i ukazuje pozazmysłowy świat. Narrator tego utworu jest po stronie zwykłego człowieka, pozwala zrozumieć świata duchowy poprzez uczucie oraz wiarę - "Miej serce i patrzaj w serce". Czytanie "Romantyczności" jest podróżą w świat pozamaterialny. Poprzez przywołanie słów Williama Szekspira Mickiewicz pokazuje, że uczucie ma taką samą wagę na realne myślenie. Widzieć można przecież również "oczyma duszy". "Romantyczność" udowadnia, że są zjawiska, których nie można opisać za pomocą nauki. Rozum ma być bowiem dla człowieka jedynie narzędziem, które sprzyja poznawaniu pozazmysłowego świata. W tym poznawaniu ma pomagać przede wszystkim serce i wiara.

Kolejnym utworem, w którym mamy do czynienia z ludowością jest "Świtezianka", w której Mickiewicz osądza konflikty moralne z punktu widzenia ludu. Utwór prezentuje przede wszystkim tematykę odpowiedzialności za czyny - motyw winy i kary. Ballada ta jest wzorowana na baśniach, legendach ludowych i prezentuje kanon norm moralnych. Wszechobecna w "Świteziance" jest atmosfera tajemniczość, zagadki. Czytelnik nie otrzymuje wyczerpującej informacji na temat bohaterów utworu. Dowiadujemy się jedynie, że młodzieniec jest "strzelcem w tutejszym borze", a na temat dziewczyny niewiele wie sam autor, który mówi: "Kto jest dziewczyna? - ja nie wiem".

Ważną postacią jest tutaj strzelec, który za złamanie przysięgi został pochłonięty przez wodę. Poeta jest przekonany o nieuniknionej karze za popełnione winy i nadaje przyrodzie w tym przypadku ogromną rolę -zemstę na człowieku, który nie potrafił dochować danego słowa. Mickiewicz opisuje tę sytuację w następujący sposób:

"Burzy się, wzdyma i wre aż do dna,

Kręconym nurtem pochwyca,

Roztwiera paszczę otchłań podwodna,

Ginie z młodzieńcem dziewica"

Poeta pokazuje czytelnikowi, że przyrody nie można lekceważyć. Udowadnia również, że w wierzeniach ludowych jest wiele mądrości. Nadrzędną zasadą w tym świecie jest odpowiedzialność za czyny, ponieważ "nie ma zbrodni bez kary". Z tego motywu skorzystał Mickiewicz również w balladzie "Lilie", poruszając problem nieuchronności kary, którą zsyłają na człowieka niebiosa.

Ważną balladą w dorobku poety, w której można odnaleźć elementy ludowości jest "Świteź". Jest to utwór o próbie poznania tajemnic tytułowego jeziora. W atmosferze tajemnicy Mickiewicz przenosi nas do świata czarów, które mają pomóc odkryć zagadkę wodnej toni. Narrator tego utworu jest kimś z ludu i prezentuje czytelnikowi wierzenia ludowe, a szczególnie wiarę w cuda. Najważniejszą rolę tutaj pełni jezioro Świteź, które jest przerażające, głębokie i ogromne:

"Świteź tam jasne rozprzestrzenia łona,

W wielkiego kształcie obwodu,

Gęstą po bokach puszczą oczerniona,

A gładka jak szyba lodu.

Jeżeli nocną przybliżysz się dobą

I zwrócisz ku wodom lice,

Gwiazdy nad tobą i gwiazdy pod tobą,

I dwa obaczysz księżyce."

Podczas lektury "Świtezia" czytelnikowi udziela się atmosfera grozy, która wywodzi się z legend oraz ludowych opowieści. Adam Mickiewicz wprowadził również do utworu elementy fantastyczne, np. przemienienie ludzi w kwiaty, czy też postać kobieca wynurzająca się w toni jeziora. W tym utworze natura bierze udział w życiu bohaterów, ale rządzi się własnymi, niezrozumiałymi czasem prawami. Człowiek ma wyznaczoną granicę, do której może się zbliżyć poznając jej tajemnice.

Przedstawione ballady są utworami, których czytelnik może odnaleźć typową dla romantyzmu ludowość. Jednak w przypadku Mickiewicza ludowość ta nie wynika tylko z "wieści gminnej" - wybiega ona daleko poza nią. Nasz wielki poeta stara się przecież rozpatrzeć i osądzić problemy moralne z perspektywy ludu, z którym się solidaryzuje. W swoim utworach Mickiewicz pokazuje zasady moralne wyznawane przez lud i opisuje jego obyczaje wierzenia.