Poezja jest sposobem wyrażania ludzkich refleksji, przeżyć, doświadczeń. Pozwala poznać ich wizję świata, wartości, ideały, przekonania. O miejscu poety w społeczeństwie doby romantyzmu świadczy określenie tego artysty mianem wieszcza, a więc komuś kto ma dar nadprzyrodzony, kto jest przewodnikiem. Przekonania te ujął w swojej filozofii Gottlieb Fichte. Zaznacza on istotną pozycję indywidualistów i ich akt twórczy zestawia z mocą boską. Podobnie twórczość artystyczną rozumiał Fryderyk Schlegel - podkreślał on pozycję poety, który dzięki swym zdolnościom stoi ponad tłumem śmiertelników. Wilhelm Schelling głosi przekonanie, że celem twórczości jest dążenie do poznania istoty wszechrzeczy, ducha świata, natury stworzenia. Nie przeczył on istnieniu irracjonalizmu - popierał poznanie intuicyjne. Fryderyk Hegel dostrzega wybitną rolę jednostek takich jak artyści w rozwoju dziejów narodów. Ich powołaniem - niemal boską misja było napędzanie rozwoju świata. U wszystkich myślicieli pojawia się zatem motyw genialnego poety - demiurga, wybijającego się ponad przeciętność o w swojej niezwykłości wyalienowanego i opuszczonego.

Tematykę podejmowaną w utworach poetyckich romantyzmu ująć można w trzech nurtach:

1) poświeconą błogosławieństwu i przekleństwu poezji dla człowieka,

2) wyrażającą światopogląd epoki,

3) poruszającą kwestię narodową.

O obecności poezji w życiu jednostki i konsekwencjach tego mówią: "Testament mój" Juliusza Słowackiego, "Nie-Boska komedia" Zygmunta Krasińskiego i "Dziady" część III Adama Mickiewicza. Prezentują one jednak wspomnianą kwestię z różnych perspektyw.

Wiersz "Testament mój" Juliusza Słowackiego traktować można jako przesłanie odchodzącego poety. Wyraża on przekonanie, że poezja choć niedoceniana, ma moc dokonywać przemiany ludzi w aniołów. "Pomnik trwalszy niźli w spiżu ryty" - stawia poezja swoim wybrańcom. To sprawia, ze staja się oni nieśmiertelni i mogą powtarzać słynne słowa: "non omnis moriar". Ale nie jest to dane za darmo - swoje miejsce w pamięci pokoleń poeta okupić musi samotnością i odrzuceniem w życiu doczesnym. Dla społeczeństwa jest on śmieszny, szalony.

Rozumie to hrabia Henryk - główny bohater dramatu Zygmunta Krasińskiego "Nie-Boska komedia". Świat poezji to szczyt pragnień, dążeń, a jednocześnie brzemię, ciężar - także dla najbliższych człowieka opętanego tą ideą. Hrabia Henryk silnie odczuwał niezrozumienie, brak akceptacji otoczenia. Nieszczęśliwy, rozdarty między dwa światy - dwa wykluczające się obowiązki Mąż doprowadził do szaleństwa żonę, która też poświęciła się dla poezji, a w końcu zmarła. Klątwą poezji zostaje naznaczony także syn bohatera - Orcio, dla którego twórczość jest jedynym sposobem i sensem istnienia. Moc poezji - sytuującej wybranych ponad przeciętnością nie jest celem samym w sobie, ale ma służyć docieraniu do prawdy, do istoty świata.

"Dziadów" część III przynosi obraz poety, który zatrzymała się w swojej pysze na roszczeniach, wywołanych tym darem. Konrad w Wielkiej Improwizacji równa się z Bogiem chce "rządu dusz", aby nimi władać. Sytuuje się w pozycji człowieka, znającego drogę do szczęścia narodu. Konrad w poczuciu swej niezwykłej mocy zaczyna bluźnić. Przekracza granicę. Warto przypomnieć, że "od wielkości do śmieszności jest mały krok".

Program romantyków i ich przekonania wyrażone zostały także w formie poetyckiej. Do takich dzieł - manifestów epoki należą: ballada "Romantyczność" i "Oda do Młodości" Adama Mickiewicza oraz "Oda do Wolności" Juliusza Słowackiego.

"Oda do Młodości" Adama Mickiewicza to wyraz wiary w siłę młodości. Apel do młodych sercem i duchem o wykorzystanie mocy, którą posiadają do przemiany świata. Jako przykład przywołuje postać mitologicznego Herkulesa, który "strąca z posad bryłę świata". Podmiot liryczny wzywa rzesze młodych do buntu przeciw skostniałym zasadom i regułom świata starych, do szukania nowych dróg, poszerzania horyzontów.

Utwór "Romantyczność" w balladowej formie pozwala sugestywnymi obrazami oddać przekonania romantyków. Pojawia się tutaj motyw przeciwstawienia oświeceniowemu racjonalizmowi i poznaniu naukowemu, czyli - "szkiełku i oku". Wybiera się tutaj jako priorytetowe uczucia i doświadczenia konkretnego człowieka, jego wrażliwość jest decydująca. "Miej serce i patrzaj w serce" - przeczytamy. Człowieka i świat można poznać tylko wykorzystując to, co jest dla niego charakterystyczne, a czego "gołym okiem" nie widać. Człowieka należy poznawać i oceniać w wymiarach serca.

"Oda do Wolności" Juliusza Słowackiego wyraża potrzebę sprzeciwu wobec wszelkich ograniczeń duchowej i narodowej wolności. Podmiot liryczny tego utworu wierzy w stojącego ponad ogółem poetę, wzmocnionego miłością do ojczyzny i pragnienie służby innym, co zbliża go do Marcina Lutra, Jerzego Waszyngtona i Kromwela. Jest on przykładem osoby całkowicie oddanej ideałom epoki i czynnie wprowadzającej je w życie.

Obecność tematyki narodowej w utworach poetyckich twórców romantyzmu nie dziwi, zważywszy na dziej historyczne Polski w tym okresie.

"Konrad Wallenrod" Adama Mickiewicza zawiera poglądy poety na temat zadania poezji narodowej. Ma ona być skarbnicą kultury i tradycji narodowej. Ale także świadectwem miłości i oddania ojczyźnie. Ma ona stać się ostoją patriotyzmu. W sytuacji, gdy walka wyzwoleńcza jest niemożliwa ma ona szczególną rolę - jest strażniczka pamięci i tożsamości narodu - "Stoi na straży narodowego pamiątek kościoła". Twórczość poetów dziewiętnastowiecznych utrwala wzory zachowań, heroicznych czynów, sposobów służby narodowi w osobach bohaterów. Przez to staje się bliska każdemu członkowi narodu - bez względu na wiek, pozycję społeczną i majątek: "O wieści gminna! Ty arko przymierza. Między dawnymi i młodszymi laty." Poeta jest tutaj zatem sługą narodu, którego obecność jest bardzo potrzebna.

Ale pojawiają się głosy zdroworozsądkowego patrzenia na sposób walki o wolność narodu. "Grób Agamemnona" Juliusza Słowackiego to utwór, ukazujący nieskuteczność samotnej walki i poświęcania jednostek dla narodu. Historia Grecji jest dla poety sposobem ukazania powodów zguby wielkiej, wolnej Polski. Ale pokazuje też w jaki sposób może ona zmartwychwstać. Konieczne jest zjednoczenie całego społeczeństwa i wspólny cel, a nie egoizm i chęć wzbogacenia. Jako wzór pojawia się tutaj postać Leonidasa.

Poezja romantyczna próbowała poznać własną naturę, zdefiniować siebie. Stąd dążenie do określenia roli poety w społeczeństwie. Wyalienowanie uważali za niesprawiedliwość, ale przecież dawała im ona możliwość chlubnego cierpienia dla idei. Był to czas ludzi szalonych przekonanych o pierwszeństwie niejasnych, tajemniczych pragnień, uczuć, ideałów wobec konkretnego "tu i teraz". Poezja stała się świadkiem heroicznych czynów, krwawych walk o wolność narodu, wielkiego cierpienia, wspaniałych bohaterów, ale ze względu na wrażliwość (tudzież nadwrażliwość) twórców epoki także jednym z najbardziej mitotwórczych okresów w historii kultury i literatury polskiej.