Romantyzm jako epoka literacka, daje początek okresowi XIX-wiecznej kultury. Sama nazwa 'romantyzm" pochodzi jeszcze z czasów starożytnych. Odnosi się do terminu jakim określano język rzymski , a mianowicie "Lingua romana". Od drugiego członu tej nazwy pochodzi określenie "romans", które pojawiało się w literaturze już na początku XV. wieku. Nazwę tę przyporządkowano utworom, których tematyka zajmowała się uczuciem i miłosnymi perypetiami oraz tekstom ukazującym historie dzielnych rycerzy. Następnie możemy wskazać kolejne znaczenie, jakie posiadał termin "romantyczny" - w XVII. wieku używa się go do podkreślenia i uwydatnienia pienna przyrody. Natomiast wraz z nastaniem wieku XVIII przyjmuje się, że termin ten zarezerwowany jest dla literatury, która odróżnia się znacznie od dotychczasowego wzorca klasycystycznego i obejmował nowe tendencje artystyczne.
W końcu, to na początku mało rozpowszechnione pojęcie, stało się nazwą, synonimem całej epoki literackiej i filozoficznej. Odnosiło się do ważnego zjawiska cywilizacyjnego, które dało początek epoce nowoczesnej. Ostatecznie tak zadomowiło się w słowniku języka, że przeszło do jednych z najbardziej utartych określeń, jakim posługuje się w omawianiu postawy ludzi, ich emocjonalnego portretu.
Przedział czasowy jaki obejmuje tę epok plasuje się w granicach lata 1798 do 1848 roku, kiedy to przypada okres "Wiosny Ludów".
Skąd tak silne oddziaływanie tego prądu na wszystkie sfery ludzkiej działalności? Otóż, epoka poprzednia - oświecenie - charakteryzowała się zasadami filozofii racjonalistyczne, najważniejszy był rozum. Romantycy natomiast chcieli czegoś nowego. Mieli dość literatury, która nie niesie ze sobą żadnego przesłania, a tylko piękno formalne. Chcieli wzorem swych zachodnich kolegów, czegoś nowego, co wzruszy i da siłę. Poza tym oświecenie utożsamiano z klęską Polski i utratą niepodległości. Stara sztuka nie była przygotowana na taką funkcję społeczną, jakiej wymagała obecna sytuacja. Do tego nadawały się tylko nowe formy wyrazu. Do najważniejszych zasad, które kształtowały sztukę romantyczną możemy zaliczyć:
- sztuka musi nawoływać do zbrojnego wystąpienia przeciwko ciemięzcą, musi sprawić, by świat się zmienił
- powinna głosić ideały wolnościowe, mówić o tym, że kluczową wartością jest możliwość decydowania o samym sobie - wolność, której w tym czasie Polsce brakowało
- sztuka za wzór takich postaw obrała sobie młodość - zbuntowany i waleczny młodzieniec ma poprowadzić naród do zwycięstwa. Tak wykształcił się przecież typ bohatera romantycznego.
- stąd też wypływała gloryfikacja dla postaw wybitnych bohaterów narodowych, których wzorce rozpowszechniano jako godne naśladowania. Nie musieli oni z resztą daleko szukać, jest to przecież okres ciągłych walk w Polsce za niepodległość - chociażby Kościuszko, czy gen. Bem.
- kolejnym ważnym elementem sztuki romantycznej było promowanie postawy "indywidualistycznej", tylko ktoś, kto zrywa z ogólnie przyjętymi zachowaniami, może spojrzeć w przyszłość i stworzyć dobry program odbudowy kraju
- nie dziwi więc fakt, że dla romantyzmu największą "szkołą patriotyczną" była sztuka i literatura, to ona miała kreować wzorce i poglądy
- ich największym wrogiem był racjonalistyczny pogląd na człowieka. Ta filozofia spowodowała, że ludzie zatracili to, co w nich najważniejsze - uczucia i ducha. Na to właśnie chcieli postawić romantycy. Racjonalne obliczenia strat i zysków nie doprowadzą do upragnionej wolności. Trzeba ludzi, którzy nie zastanawiając się długo, pełni animuszu i werwy, ruszą na przeciwnika. Twierdzili też, że umysł, poznanie realistyczny i opis człowieka w tych kategoriach jest nie pełny i skłamany. Człowiek oczywiście jest osobą myślącą, ale jest też istotą, która kocha, odczuwa, ma dusze. Tylko biorąc pod uwagę te wyznaczniki, możemy w pełni mówić o "człowieku". Taki człowiek da wolność narodowi.
Epoka romantyczna swój początek ma w Anglii i w Niemczech - tam ważną rolę odegrały formacje preromantyczne - "poeci jezior" w Anglii oraz "Burzy i naporu" w Niemczech. Poza tym to niemiecka filozofia stworzyła podwaliny pod ten prąd i do dziś uznawana jest za najwybitniejszą jeśli chodzi o ten okres, ale także w ogóle filozofię. Możemy tu przywołać takie nazwiska, jak : Hegel, Scheling, Fichte. W literaturze za najważniejszych przyjmuje się Goethego i Schillera.
