"Odprawa posłów greckich" to pierwsza polska tragedia. Jej prapremiera miała miejsce na scenie dworskiej z okazji zaślubin Jana Zamoyskiego z Krystyną Radziwiłłówną (dworu Zamoyskich z okazji zaślubin Jana z Krystyną Radziwiłłówną), a pierwsze wydanie ukazało się w Warszawie w 1578 roku.

Rodzimy renesansowy utwór wykorzystuje jako literackie tworzywo grecki mit o wojnie trojańskiej, fabułę "Iliady" Homera. Tytuł zaczerpnął Kochanowski najprawdopodobniej z tzw. "Historii trojańskiej" autorstwa Daresa Fryga i Diktysa z Krety. Kochanowski wykorzystał również konwencję antycznej tragedii. Na powstanie utworu wpłynęło niewątpliwe zainteresowanie autora starożytnością, ale i chęć wypowiedzenia się na aktualne w Polsce tematy polityczne.

"Odpraw posłów greckich" jest dramatem o nieszczęściach Troi, o "nieżądnym królestwie i zginienia bliskim, gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość ma miejsca".

To dramat o zawinionym nieszczęściu, którego można było uniknąć. Gdyby nie odmowa wydania posłom greckim porwanej przez Aleksandra Heleny, można było uniknąć zguby Troi. Odwołanie się Kochanowskiego do klasycznego wątku przydało zdarzeniom uniwersalnego sensu: "tak ginął państwa, w których nad poczuciem sprawiedliwości górę bierze prywata".

Mimo że "Odprawa" nie ma alegorycznego czy apelacyjnego charakteru, można i należy odnieść ją do sytuacji Polski. Wśród postaci dramatu nie można odnaleźć autentycznych osób. Opisane zdarzenia nie są również aluzją do naszej historii. Obecny jest jednak w dramacie czytelny koloryt lokalny , np. Sejm przedstawiony został jako rada trojańska. Opisane starożytne sytuacje, zdarzenia, osoby uległy - co oczywiste - wpływom teraźniejszości.

Główny konflikt utworu to starcie się sprzecznych racji . Patriotyczna, obywatelska postawa Antenora przegrywa z egoistycznym i bezmyślnym działaniem Aleksandra-Parysa. Kierując się własnym interesem zatrzymuje on na trojańskim dworze Helenę i tym samym naraża kraj na wojnę z Grecją. Godna potępienia jest nie tylko prywata królewicza, lecz i moralny upadek obywateli. Są to główne przyczyny trojańskiej tragedii. Patriotyzm Antenora nie znalazł poparcia, nie mógł więc zatem ocalić państwa.

Kompozycja "Odprawy posłów greckich" Jana Kochanowskiego:

Prolog - monolog Antenora, który jest doradcą króla Priama i zapowiada intrygi ("praktyki") Parysa, przebieg akcji, zagładę Troi

Epeisodion I - dialog między Aleksandrem-Parysem a Antenorem - zawiązanie akcji. Antenor wskazuje na prawdę i sprawiedliwość jako najwyższe cnoty obywatelskie. Sprzeciwia się zgubnej decyzji Parysa.

Stasimon I - pieśń o młodości

Epeisodion II - rozmowa Pani Starej z Heleną. Pocieszenie, uspokojenie Heleny

Stasimon II - powtórzenie "Pieśni..." - "Wy, którzy pospolitą (...) zniszczały". Zapowiedź i krytyka dalszych wydarzeń

Epeisodion III - rozbudowany dialog Heleny i greckiego posła , obszerna relacja z przebiegu Rady Trojańskiej. Poseł opowiadając o obradach - przedstawia scenę zbiorową, co jest zgodne z założeniami antycznej tragedii

Stasimon III - krótka, 4-wersowa pieśń chóru. Potwierdzenie niepomyślnego dla greckich posłów przebiegu obrad Rady Trojańskiej

Epeisodion IV - rozmowa między Ulissesem i Menelaosem (posłowie greccy), kilkakrotne powtórzenie zapowiedzi wojny. Obraz "nierządnego królestwa i zginienia bliskiego"

Stasimon IV - "O białoskrzydła morska pławaczko"

Epeisodion V - dialog Antenora (patriota, prawy obywatel) i Priama (król Troi, ojciec Parysa) o przyszłości państwa i przepowiedni Kasandry. Niepokój o przyszłość kraju. Szczególnie istotna jest tutaj tzw. antycypacja (wyjście poza obręb akcji) - Kasandra kreśli proroczy obraz zagłady Troi

Stasimon V - "Rzućmy się co napręcej, a na pokój gdzie wyprowadźmy tę pannę upracowaną!"

Epilog - rozmowa Rotmistrza z Więźniem "Takci panowie (...) , niż go czekać!"

Najważniejsze momenty akcji:

zawiązanie akcji - przybycie posłów greckich: Ulissesa i Menelaosa na dwór trojański, żądanie oddania Heleny

punkt kulminacyjny - rada trojańska odrzuca prośbę Greków

katastrofa (przepowiednia Kasandry i przyprowadzenie jeńca greckiego przez rotmistrza)

Tworząc "Odprawę posłów greckich" wykorzystał Kochanowski konwencję tragedii antycznej. Budowa i tematyka dramatu nawiązują do klasycznego wzoru.

Zgodność z antyczną konwencją:

  • podniosły ton wypowiedzi, dostosowanie stylu do treści wypowiedzi (decorum), charakterystyczna budowa (prolog, epejsodiony, stasimony, epilog), obecność chóru - jako komentatora akcji
  • wykorzystanie mitologicznego motywu
  • zachowanie zasady trzech jedności: czasu, miejsca i akcji. W starożytnej tragedii na scenie mogło przebywać jednocześnie najwyżej 3 aktorów, dlatego o przebiegu rady trojańskiej opowiada jeden z posłów. Akcja zaczyna się rankiem , kończy - wieczorem. Miejsce to zamek i dziedziniec przed pałacem Priama
  • rezygnacja ze scen zbiorowych (o przebiegu obrad na dworze trojańskim mówi jeden z greckich posłów)
  • jednowątkowość - żądanie wydania Grekom Heleny

Oryginalność "Odprawy posłów greckich":

  • nowożytna forma - utwór Kochanowskiego to renesansowy dramat polski oparty na konwencji antycznej tragedii
  • zachwianie jedności akcji -Antenor namawia do wyjścia wrogom na przeciw
  • obecność niemego czwartego aktora w ostatniej scenie
  • inna sytuacja bohaterów - postaci w "Odprawie posłów greckich" nie pozostają oni w sytuacji bez wyjścia, nie ciąży nad nimi konflikt tragiczny , nie podlegają fatum (Parys mógł oddać greckim posłom Helenę)
  • przekształcenie mitu - Helena Kochanowskiego nie zakochuje się w Parysie, lecz tęskni za domem i dziećmi
  • wykorzystanie całego mitu o wojnie trojańskiej - zastosowanie retrospekcji w wypowiedzi Parysa
  • brak czystości językowej, zamiast greckiego imienia Afrodyta wykorzystano słowo rzymskie: Wenus

"Odprawa posłów greckich" to tragedia racji - racji politycznych, obywatelskich. Im to podporządkowane są postacie, pełniące przypisane z góry funkcje. Nie są oni bohaterami indywidualnymi, lecz reprezentantami ogólnych postaw społecznych. Utwór Kochanowskiego można więc odczytać jako refleksję nad społeczeństwem, którego przyszłość zależy od starcia dwóch przeciwstawnych postaw, sił.

W tym świetle Antenor - uosabia model mądrego, szlachetnego obywatela, patrioty, Aleksander -prywatę, Priam - słabość i niezdecydowanie władcy. Takie odczytanie docenionego dopiero w XX wieku utworu jest wciąż możliwe i potrzebne.