Jan Kochanowski to najwybitniejszy twórca polskiego renesansu. Dorobek poetycki Kochanowskiego wiele wnosi do literatury polskiej w zakresie środków stylistycznych, znajomości gatunków literackich. Poeta stworzył polski wzorzec gatunkowy fraszki. Kochanowski to poeta uzdolniony, "poeta doctus", nie tylko znający arkana poetyki i retoryki, lecz twórca posiadający ogromną wiedzę filozoficzną i etyczną. Myślą przewodnią wiersza "Muza" jest twórcza duma, przekonanie o znaczeniu swej twórczości. To pieśń autobiograficzna, mówiąca o dążeniu do doskonałości. Poeta z Czarnolasu był wszechstronnym twórca literatury, stał się wzorem dla wielu poetów późniejszych pokoleń. Twórczość Kochanowskiego stal się najpełniejszą syntezą nowożytnych dążeń epoki renesansu w obrębie literatury. Wybiegał on poza horyzont swej epoki, w "Muzie", w "Odprawie posłów greckich" zamknął wartości, które przyszłość dopiero odkryła. Jako piewca radości życia przeciwstawiał się piśmiennictwu średniowiecznemu, dawał dowód głębokiego patriotyzmu. Poruszał ówczesne problemy, krytykował społeczeństwo szlacheckie, pragnął poprawy stosunków w państwie. Był twórcą prawdziwie pięknej polszczyzny. Dbał o jasność w wyrażaniu swoich uczuć i myśli. Wzbogacał poezje ogromną ilością środków artystycznego wyrazu: epitety, porównania, anafory, onomatopeje, przerzutnie, przenośnie. Wprowadził na stałe do naszej literatury takie gatunki jak: tren, dramat, sonet, sielanka, oda, elegia, epigramat, anakreontyk. Wprowadził wiersz biały oraz nieregularny, oparty na rytmie i intonacji. Kochanowski czerpiąc z zasobów mowy potocznej, z przysłów i tradycji ludowej, połączył ją harmonijnie z poezją uczoną. Rozwinął warsztat techniki artystycznej, ustalił rolę rymu, eksperymentował w dziedzinie wersyfikacji. Zainteresowanie wokół postaci i poezji Jana Kochanowskiego przyniosły czasy Oświecenia. Określano Kochanowskiego jako "męża gruntownie uczonego" i znawcę języka ojczystego, stawiano jego poezję za wzór do naśladowania. Wznawiano jego dzieła, należały one do ulubionych lektur najwybitniejszych pisarzy okresu z Ignacym Krasickim na czele. Mickiewicz stwierdzał : "Kochanowski pisał dla tych, którzy zawsze reprezentują lud, to znaczy dla publiczności, dla warstwy kierującej narodem; musiał tedy wziąć formę pieśni gminnej i podnieść ją do godności klasycznej." Hołd Kochanowskiemu w swej twórczości złożyli także Słowacki w "Beniowskim" i Norwid w "Rzeczy o wolności słowa."

Kochanowski wprowadził do literatury i kultury narodowej wzór artysty, obdarzonego talentem, mit sielskiej Arkadii i pochwałę życia, wprowadził bohatera dziecięcego, czyniąc Urszulkę bohaterką "Trenów". Zaprezentował wizję człowieka, był piewcą życia, nakazywał by cieszyć się urokami życia. Zawarł w utworach obserwacje dotyczące świata, ludzi, Boga i miejsca człowieka we wszechświecie. Człowiek jako wspaniałe dzieło Boga. Propagował ideał patriotyzmu, w "Pieśniach" pouczał o nieśmiertelności patriotów. Kochanowski, miłośnik wiejskiej szczęśliwości, nie wyrzekał się myśli o karierze. W początkach okresu wielkich poszukiwań twórczych zdecydował się pisać przede wszystkim wiersze w języku polskim. W "Elegii XIII "Księgi trzeciej" zapowiadał wyraźnie prymat twórczości w języku ojczystym. Tworzenie wielkiej poezji narodowej było wyrazem ambicji twórcy i świadectwem wzrastającej w XVI wieku świadomości narodowej. Poeta wypowiedział dumę z dawnej wielkości ludów słowiańskich w pozostawionych fragmentach epopei o Warneńczyku. Świadomość narodowa Kochanowskiego była cząstką jego świadomości słowiańskiej. Był najznakomitszym poetą słowiańskim tych czasów. Twórczość poety wybiegała daleko wprzód w porównaniu z tym wszystkim, co istniało w poezji polskiej przed nią. Kochanowski był znany i ceniony już współcześnie. Utwory jego na długo przed drukiem krążyły w odpisach rękopiśmiennych ("Fraszki", "Pieśni", "Elegie"). Mikołaj Rej we fraszce "Jan Kochanowski" pisał:

"Przypatrzże się, co umie poczciwe ćwiczenie,

Gdy ślachetne przypadnie k niemu przyrodzenie,

Co rozeznasz z przypadków i postępków jego,

Tego Kochanowskiego, ślachcica polskiego.

Jako go przyrodzenie z ćwiczeniem sprawuje,

Co jego wiele pisma jaśnie okazuje.

Mógł ci umieć Tibullus piórkiem przepierować,

Lecz nie wiem, umiał li tak cnotą zafarbować."

Twórczość Jana Kochanowskiego niemal zawsze cieszyła się wśród społeczności polskiej i wśród twórców wysokim uznaniem. W dobie baroku poezja Kochanowskiego czytana była i tłumaczona na języki ludów ościennych: niemiecki, czeski, słowacki, węgierski, litewski, ruski, rumuński. Żaden z pisarzy, aż do czasów Mickiewicza, nie odegrał nigdy roli tak ogromnej w literaturze i kulturach europejskich. Nawiązywali do Kochanowskiego m.in. Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Leopold Staff, Konstanty Ildefons Gałczyński, Julian Przyboś. Leopold Staff pisał o dziejach sławy Kochanowskiego :

"Odkąd dla Muz i własnej poważnej igraszki,

W chłodnym cieniu ochronnej lipy czarnoleskiej;

Wyśpiewałeś na lutni swej pieśni i fraszki,

Pogodną sztuką z rymem wiążąc rym królewski:

Od czterech wdzięcznych wieków i dla wiecznej chwały,

Złotej jak miód natchniony w twym pisanym dzbanie-

Wszystkie kwitnące słodko lipy w Polsce całej

Pachną imieniem Twoim, Kochanowski Janie !"