Troska o ojczyznę była ważna również dla twórców w czasach renesansowych. Dostrzegano zagrożenia jakie mogły doprowadzić do upadku państwa. Obawy wyrażano w wielu utworach epoki odrodzenia. Jan Kochanowski nie wykazywał pasji do sporów politycznych, ale w kilku utworach przedstawił stosunek do losów społeczeństwa. Jednym z takich utworów jest "Zgoda", w którym poeta nawołuje do zaprzestania sporów religijnych, utrudniających rządy w państwie. W 1564 roku wydaje "Satyr", gdzie porusza te same problemy, potępia egoizm szlachty, krytykuje obojętność wobec spraw ojczyzny, prowadzącą do rozbrojenia państwa. "Satyr" kończy się akcentem optymistycznym, poeta wyraża nadzieję, że nie wszyscy odrzucą krytykę. W "Pieśni o spustoszeniu Podola przez Tatarów", Kochanowski wyraża oburzenie na szlachtę, obfitującą we wszelkie dostatki, która obojętnie patrzy na poniżanie kraju. Kochanowski kończy swój utwór przestrogą:
"Cieszy mię ten rym: Polak mądr po szkodzie,
Lecz jeśli prawda i z tego nas zbodzie,
Nową przypowieść Polak sobie kupi,
Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi".
Utworem, który podejmuje problematykę polityczną ówczesnej Polski jest "Odprawa posłów greckich", pierwsza polska tragedia napisana w latach 1571- 1577. Wystawiono ja w 1578 roku z okazji dwóch ważnych wydarzeń: ślubu Jana Zamoyskiego z Radziwiłłówną oraz rozpoczynającego się sejmu wojennego, który miał zdecydować o uderzeniu króla Zygmunta Augusta na Moskwę. Temat do utworu Kochanowski zaczerpnął z powieści o zdobyciu Troi. Troja była dla Kochanowskiego jedynie płaszczem historycznym. Poprzez nią i jej społeczeństwo, poeta potępił prywatę, egoizm, brak zainteresowania sprawami ojczyzny i warcholstwo ówczesnej magnaterii polskiej. Problemy pozornie dotyczą Troi, poeta aluzjami przenosi całą otoczkę na rzeczywistość Rzeczypospolitej szesnastowiecznej. Przestrzega władców i posłów, że państwo może nie przetrwać, jeśli interesy magnaterii będą ważniejsze, a brak zainteresowania sprawami kraju może doprowadzić do jego upadku.
Andrzej Frycz Modrzewski w "O poprawie Rzeczypospolitej" ukazuje wnikliwą analizę ustroju społeczno- politycznego i program przebudowy Rzeczypospolitej. Utwór składa się z pięciu ksiąg: "O obyczajach", "O prawach", "O wojnie", "O Kościele", "O szkole". Postuluje konieczność oddania młodzieży w ręce państwa, budowy szpitali i przytułków dla bezdomnych, stworzenie szkół powszechnie dostępnych. Domaga się wprowadzenia jednakowego prawa dla wszystkich , staje w obronie chłopów i ochrony przed wyzyskiem. Buntuje się przeciwko wszelkiej agresji, napomina, że powinno się unikać wojen. Postuluje oddzielenie polityki państwa od polityki Kościoła, domaga się zmian wewnątrz Kościoła. Frycz stworzył optymistyczną, lecz utopijną wizję państwa. Kościół zakazał drukowania jego utworów, zwłaszcza ksiąg "O Kościele" i "O szkole".
"Kazania sejmowe" Piotra Skargi wyrażały troskę o dobro państwa, głosiły także przestrogę : jeśli obywatele nie zaczną interesować się sprawami kraju, grozi nam katastrofa. Skarga chciał przekonać swoich słuchaczy o potrzebie dbania o ojczyznę. Pragnął ukrócić samowolę szlachecką, zapobiec ciągłemu zrywaniu sejmów, dążył do zlikwidowania władzy monarszej. Kwestionuje zarówno moralne, jak i umysłowe kwalifikacje szlachty do współrządów w państwie. Chciałby odebrać szlachcie większość uzyskanych w XV wieku przywilejów. Jego zdaniem izba poselska nie może uporać się z poważnymi obowiązkami, które na siebie wzięła. Postulował zniesienie sadownictwa patrymonialnego, które zdawało włościan na łaskę i niełaskę szlachty. W ten sposób poddani chłopi zostali pozbawieni jakiejkolwiek ochrony prawnej. Nawoływał do zgody narodowej, porównuje ojczyznę do tonącego okrętu. Mówi o przeprowadzeniu reformy sadownictwa, porusz problem ucisku chłopa, brak sprawnego wymiaru sprawiedliwości. Odwołuje się do takich pojęć jak Bóg, ojczyzna, naród. Podpiera się przykładami zaczerpniętymi z Pisma Świętego.
Od zagadnień politycznych rozpoczął swą twórczość także Mikołaj Rej. W "Krótkiej rozprawie między trzema osobami…" wytyka krzywdy, przestępstwa, wady kleru i szlachty. Szlachcie zarzuca zaniedbywanie spraw krajowych, przekupstwo, rozrzutność, prywatę. Kler obwinia o chciwość, zaniedbanie obowiązków duszpasterskich, zepsucie i bogaty tryb życia. Okazuje współczucie doli chłopa, który jest wyzyskiwany przez obie warstwy, jest biedny. Wójt mówi:
"Ksiądz pana wini, pan księdza,
A nam prostym zewsząd nędza…"
Polskim poetom czasu renesansu nieobce były sprawy krajowe, zauważali zagrożenia i wady rządów. Przestrzegali przed upadkiem i pragnęli poprawy stosunków w ówczesnej Polsce.
