Charakterystyka ogólna

Nazwa renesans, pochodząca od słowa francuskiego "renaissance" i włoskiego "rinascita" i oznaczająca odrodzenie i nazywająca pewien okres czasu, w którym panują jakieś określone tendencje artystyczne, odnosi się zarówno do architektury, malarstwa, rzeźby, jak i do literatury i kultury obyczajowej. Kierunki renesansowe, pochodzące z Włoch, rozprzestrzeniły się na całą Europę, a czas ich rozkwitu to XV i XVI wiek. Wyznacznikami renesansu są: sięganie i odnowienie antyku, które dyktuje normy estetyczne; zainteresowanie człowiekiem i dostosowanie do niego różnych dziedzin życia i możliwości rozwijania się. Stąd wyłania się postać indywidualnego artysty.

Odrodzenie: Włochy

To właśnie tutaj narodziły się nowe prądy renesansowe. W bogatych miastach, jak Florencja, Rzym, Wenecja zaistniały dogodne warunki do rozwoju sztuki. Zainteresowano się wówczas dorobkiem antycznym, co doprowadziło do poszukiwania harmonijnych linii i przejrzystej konstrukcji. Piękno było, tak jak w starożytnej Grecji, wartością obiektywną, sprawdzaną rozumowo.

W okresie odrodzenia rozwijał się mecenat, czyli opieka możnych i bogatych ludzi nad młodymi i utalentowanymi artystami, którzy dzięki temu mogli rozwijać swoje zdolności i stać się wybitnymi ludźmi. Dzięki temu zjawisku kwitła sztuka. Popularyzowano też nowe formy, m.in. dzięki teorii sztuki- publikowano wzory i komentarze L.B. Albertiego, A. Palladiego, P. Della Francesca, Leonarda da Vinci.

Renesans w architekturze

W architekturze wzorowano się na doskonałych proporcjach i podziałach, obserwowanych w budowlach rzymskich. Bramante wprowadził pewne novum - budynki z kopułami. Kolumny i belkowanie pozwoliły na zachowanie i zastosowanie antycznych proporcji w architekturze. Popularne były łuki triumfalne i ich schematy, a także portyki. Ornamentyka renesansowych budowli nawiązywała do tradycji starożytnej Grecji i Rzymu. Pojawiał się jako ozdoba liść akantowy, rozeta, wieńce i układ kandelebrowy.

Najważniejszymi typami architektonicznymi były: pałace miejskie z arkadowymi dziedzińcami wewnętrznymi, wille podmiejskie z kondygnacjami reprezentacyjnymi. Wznoszono również podmiejskie rezydencje z przyległą fortyfikacją ziemną nazywaną palazzo in fortezza. Budownictwo sakralne charakteryzowało się kaplicami. Świecka renesansowa architektura miejska realizowała się w budowie ratuszy, giełd, sukiennic i placów miejskich. Przy konstrukcji budowlanej często stosowane były łuki półkoliste, kolumny i arkady, nieskomplikowane belkowanie, kopuły. Często posługiwano się sklepieniem krzyżowym i kolebkowym, stropami kasetonowymi.

Renesans w malarstwie

W malarstwie renesansowym koncentrowano się przede wszystkim na konstrukcjach przestrzennych i przedstawieniu brył. Cenne były badania Masaccia i P. Uccella, dotyczące perspektywy linearnej, a także prace Piero Della Francesci nad barwami.

Perspektywa barwna była również przedmiotem zainteresowania Leonarda da Vinci. Rozwinął on malarstwo dzięki swojej pracy w XV wieku. Komponował on postacie w układzie symetrycznym, tak, że dało się je wpisać w trójkąt równoboczny. Jest autorem techniki "sfumato", czyli malowanie wyrazu twarzy, a nie jej konturów.

Renesansowe malarstwo czerpało swoje wzory z natury, którą bacznie obserwowano. Udoskonalono wtedy też sztukę portretowanie. Malowano ujęcia profilowe, a potem przedstawiano półpostacie. Wykorzystywano częstokroć tematykę religijną i mitologiczną, która była pretekstem do wypowiedzenia się na tematy współczesne. Eksperymentowano również z pejzażami, próbując malować przestrzeń trójwymiarową. Używano barw wyrazistych, nasyconych, kontrastujących, a także rozproszonych.

W Wenecji najbardziej rozwinął się kunszt stosowania odpowiednich barw i światłocieni. W malarstwie renesansowym zaczęto stosować farby olejne. Nowością było także zastosowanie płótna jako podkładu pod obraz. Renesans to także czas rozwoju sztuki malarstwa ściennego- fresków.

Za najważniejszych malarzy renesansowych uznaje się: Masaccia, P. Uccella, S. Botticellego, A. del Castagno D. Veneziano, B. Gozzoli, D. Ghirlandaio, Filippo Lippiego, Piero Della Francescę, Pinturicchia, Perugino, L. Signorelliego, A. Mantegnę, rodzinę Bellinich, V. Carpaccio, Giorgione'a oraz Tycjana. To właśnie ci włosi ukształtowali nowe tendencje i byli wzorami dla malarzy innych krajów.

Leonardo da Vinci z Mediolanu, Michał Anioł i Rafael Santi z Rzymu stanowią natomiast trójkę nie tylko malarzy, ale i wszechstronnych artystów, dzięki którym renesans mógł ukształtować się w pełni i osiągnąć doskonałość.

Rzeźba w renesansie

W renesansowej rzeźbie, która symbolicznie zaczyna się od konkursu, ustanowionego w 1401 roku, dotyczącego wykonania brązowych drzwi do katedry we Florencji. Wygrał go L. Ghilberti. Od tamtego czasu wznowiono odlewy z brązu.

Najczęściej jako budulca używano w renesansie kamienia, zwłaszcza marmuru. Powstawały rzeźby oderwane od tła i stanowiące samodzielne kreacje. Popularne było wykonywanie popiersi portretowych, posągów konnych, aktów i nagrobków przyściennych. Płaskorzeźb używano do celów dekoracyjnych i ornamentyki.

Wczesna rzeźba renesansowa jest prezentowana przez znakomitego florentczyka, Donatello. Jest on twórcą "Dawida" z 1430 roku, czyli pierwszego aktu rzeźbiarskiego, począwszy od starożytności. Jego dziełem jest także rzeźba Gattemalata na koniu (Padwa 1453 rok). Ważnymi i doniosłymi artystami w tej dziedzinie są też: M. da Fiesole, A. del Verrocchio, J. della Quercia, J. Sansovino oraz L. della Robbia. Ten ostatni jest innowatorem w technice glazurowania.

Michał Anioł stworzył wspaniałą rzeźbę "Pietę Watykańską" (1498-1500), "Dawida" (1501-1504) oraz "Mojżesza" (1513-1516). Jest on najwybitniejszym rzeźbiarzem, a jego dzieła są odzwierciedleniem ideałów renesansowej estetyki.