Wprowadzenie: warunki historyczne
Europa przeżywała w tym czasie bardzo istotne przeobrażenia. Do tej pory rządzona była przez cesarza i papież, zawsze z przewagą którejś ze stron. Teraz widoczny stał się wielki kryzys, w wyniku którego cesarstwo rozpadło się a nad papieżem przejęły kontrolę sobory. Rozpadł się system feudalny, a na jago miejscu pojawiły się nowe narody- Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria. Dużą rolę odegrała reformacja.
Nazwa epoki
Termin renesans pochodzi od francuskiego słowa renaissance, czyli odrodzenie. W historii literatury zaistniała w XIX wieku, za sprawą uczonych, którzy zajmowali się kulturą Francji za panowania Franciszka I (1515- 1547). Odrodzeniem nazwali zjawisko wznowienia studiów starożytnych, a także zainteresowanie tekstami pisarzy starożytnych. Teraz termin renesans jest szerszy- obejmuje renovatio hominis i renovatio antiquitais w XV wieku, czyli wspaniałe odkrycie człowieczeństwa, jego doniosłości i powrót do przeszłości starożytnej, jako niezwykle bogatej i barwnej kulturowo.
Ramy czasowe epoki
We Włoszech, czyli kolebce renesansu nowe prądy rozwijały się od XIV wieku, w Europie Północnej końcem XV, schyłek ich we Włoszech nastał z początkiem XVI wieku, na północy zaś w końcu XVI i początku XVII wieku. W Polsce zaczyna się renesans pod koniec XIV wieku, trwa do XVI wieku.
Początki renesansu w Polsce
Do naszego kraju niemal natychmiast przybywają prądy renesansowego światopoglądu i kształtują tę epokę na polskim gruncie. Dowodem tego są wizyty humanistów włoskich, pisarzy- Filipa Buonaccorsiego i Konrada Celtisa. Dowodem na szybkie przejęcie ideałów i pomysłów nowej epoki są dzieła: Jana Długosza "Kroniki", oraz poetów jeszcze na poły średniowiecznych Mikołaja Hussowskiego, Jana Dantyszka, Andrzeja Krzyckiego i Klemensa Janickiego.
Bardzo prężnie rozwija się w Polsce zjawisko mecenatu, czyli opieki bogatych ludzi nad artystami.
Sztuka drukarska również dość szybko pojawiła się u nas. Dwie istotne daty to 1473- powstanie zaczątkowej pracowni drukarskiej oraz 1491- założenie pierwszej drukarni w Krakowie. Znane są nazwiska drukarzy np.: Wietor, Szarfenberg, Łazarz Andrysowicz.
Rozwojowi myśli, kultury i nauki humanistycznej służyła Akademia Krakowska, jako ośrodek intelektualny i miejsce studiów antycznych. Czytano dzieła Wergiliusza, Owidiusza, Horacego, Terencjusza.
Antyk w renesansie
Powszechnie przyjmuje się, że to epoka odrodzenia odkryła wieki starożytne i ich dorobek, natomiast mroczne wieki średni go odrzucały. Jednak to nie do końca tak było. Wiadomo bowiem, że w średniowieczu również znano i czytano klasyków literatury antycznej, szczególnie filozofów. Niemniej jednak zupełnie inny był wtedy stosunek do nauki. Świat był uporządkowany hierarchicznie, ludzie mieli swoje miejsce, nie zajmowali się zgłębianiem wiedzy, która dodatkowo była sprzeczna ideami chrześcijaństwa. Dostęp do pism nie był zbyt wielki, stąd wiadomości o antyku były wyrywkowe i ułamkowe.
Zmianę przyniósł renesans, który wszelkich źródeł sztuki poszukiwał w starożytności właśnie. Ponieważ w centrum zainteresowanie znalazł się człowiek ,zaczęto zgłębiać tajniki kultury i nauki Greków i Rzymian, aby czerpać z ich dokonań. Humaniści często czytali dzieła antyczne w oryginale ,tłumacząc je potem na języki narodowe i rozprzestrzeniając dzięki drukowi, który odegrał nieocenioną role w rozwoju nauki. Poznanie i zrozumienie kultury, sztuki i nauki starożytnych odbywało się bardzo dokładnie, poprzedzone często wieloletnimi studiami. Starano się zrozumieć sens dokonań poprzedników na tyle, by na tej podstawie stworzyć własne kierunki. Trzeba wspomnieć, że niektóre prądy epoki renesansu, czy systemy filozoficzne, wywodzą się wprost z antyku, inne są tworem współczesnych. Rozwinięto w tym czasie szkolnictwo wyższe ,które rozwijało wielkie osobowości epoki.
