Geneza utworu

"Odprawa posłów greckich" jest pierwszą i bardzo wybitną tragedią polskiego renesansu. Podobne dzieło nie istnieje zresztą nawet w literaturze renesansu europejskiego. Z listów Jana Zamoyskiego i Jana Kochanowskiego, pochodzących z 1577 roku wiemy, że tragedia powstała nieco wcześniej. Z karty tytułowej natomiast dowiadujemy się, że wystawiono ją na forum publicznym, przed królem i królową, 12 stycznia 1578 roku w Ujazdowie pod Warszawą.

Tematyka tragedii pochodzi z mitologii, podobnie jak bohaterowie, ale problem został zaktualizowany i przeniesiony na realia Polski XVI. Przez współczesnych treść dramatu została zrozumiana jako mobilizacja do zbliżającej się wojny z Moskwą, o czym wiadomo od biografa kanclerza Zamoyskiego.

Budowa utworu

Wydanie dramatu zostało poprzedzone listem dedykacyjnym autora do kanclerza Jana Zamoyskiego. Kanclerz wystosował bowiem prośbę o inscenizację dzieła, na mającym się odbyć 12 styczna weselu jego i Krystyny Radziwiłłównej. List jest odpowiedzą na prośbę.

Prolog (w. 1-29):

Mamy tu wypowiedź Antenora, który informuje o przybyciu posłów z Grecji. Chcą oni odzyskać porwaną królowi Helenę. Dowiadujemy się też o spiskach Aleksandra, który dąży do pokrzyżowania planów posłańców Menelaosa.

Protasis ( czyli pierwsza część akcji, wprowadza w temat):

Epeisodion I (w. 30-67):

To część dialogowa; rozmawiają ze sobą Aleksander i Antenor- postacie, które są sobie bardzo nieprzychylne, gdyż prezentują dwie, skrajnie różne postawy. O niechęci świadczą, krótkie urywane zdania (tzw. stichomytia). Aleksander pragnie namówić Antenora, aby podobnie jak on, zabiegał o pozostawienie Heleny w Troi. Kiedy mu się to nie udaje, zarzuca swemu rozmówcy, że jest pod wpływem innych osób.

Stasimon I (w. 68-87):

To rymowana i wierszowana pieśń Chóru, zaczynająca się od słów: "By rozum był przy młodości(...)". Stanowi próbę ogarnięcia stylu bycia młodych ludzi, który sprowadza się do pobłażania sobie.

Protasis ( czyli dalsza część akcji):

Epeisodion II (w. 88-160):

Helena jest zrozpaczona ewentualnością przybycia do swojej ojczyzny w wielkiej hańbie. Po jej lamencie pojawia się Starsza Pani, która chce ulżyć jej rozmową.

Stasimon II (w. 161-180):

Druga pieśń Chóru natomiast jest krytyczną oceną polityków i ich poczynań; rozpoczynają ją słowa "Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie (...)"

Epeisodion III (w. 181-378):

W trzeciej części dialogowej czytamy niezwykle skrupulatna i dokładną relację Posła, który o postanowieniach Rady trojańskiej mówi Helenie. Jak się okazało, obradujący panowie poparli stanowisko młodego Aleksandra, który chciał zatrzymać Helenę przy sobie.

Poseł opowiada, o prowadzeniu obrad przez króla Priama. Potem dowiadujemy się jakie argumenty przytacza Aleksander, by przekonać wszystkich do swojego stanowiska. Królewicz jest porywczy i ogarnięty złością ,twierdzi, że to co się stało, jest wolą bogów. Wyjaśnia, że to przecież bogini Wenus, w nagrodę za uznanie jej najpiękniejszą , przyznała mu ręką Heleny. Poza tym uważa, że miał prawo odwetu. Aleksander odwołuje się do historii: Trojanie wyrządzili już do tej pory bardzo wiele krzywd Grekom.

Z relacji Posła wiemy też o przemowie Antenora, mądrego polityka i patrioty, którego zdaniem występek i miłostka Aleksandra zbyt wiele mogą kosztować Troję i jej mieszkańców. Niestety w sejmie jest także Ikeaton, uosobienie zaprzedania, zakłamania, który sieje zamęt i namawia wszystkich do niszczycielskiej wojny. Ostatecznie Rada zdecydowała, że posłom greckim nie zostanie zwrócona piękna Helena.

Po relacji Posła Chór wyśpiewuje czterowersowy tekst o odejściu Greków (379-382).

Katastasis ( kolejna część akcji, prowadząca do jej powikłania):

Epeisodion IV (383-423):

Czwartą część dialogową wypełnia rozmowa Ulissesa z Menelaosem. Pierwszy komentuje anarchię panującą w Troii, drugi natomiast skarży się na swoją niesprawiedliwość.

Stasimon III (424-464):

Ta pieśń chóru jest najbardziej oryginalna, pełna metaforycznych i wersyfikacyjnych eksperymentów. Nie ma w niej rymów.

Epeisodion V (465-556):

Dialog Antenora, który chce odpowiedzialnie podchodzi do sprawy obrony państwa, z Priamem, dość naiwnym królem. Wróżbiarska przepowiednia Kasandry, o niechybnej klęsce Troi.

Następuje dwuwierszowe wystąpienie Chóru-Kasandra zostaje wyprowadzona.

Epilog (559-605):

Nic nie dają rady Antenora, który namawia króla, by ten wysłuchał przepowiedni. Wkrótce przybywa Rotmistrz, który powiadamia, o nadchodzącym zagrożeniu w postaci całej floty greckiej. Tragedia kończy się wypowiedzią Antenora, który apeluje, by nie czekać na ataki przeciwników.

Możemy powiedzieć, że "Odprawa posłów greckich" jest tragedią klasyczną, choć zawiera pewne zmiany.

Zachowana tu została starożytna zasada trzech jedności- czasu (akcja mieści się w ciągu jednej doby), miejsca ( akcja rozgrywa się na królewski dziedzińcu) i akcji ( prezentowany jest tu tylko jeden wątek). Chór nie odgrywa tu w akcji dużej roli. To Kasandra wypowiada główną idee tragedii- ostrzega przed brakiem politycznej rozwagi.

Jest to utwór prezentujący dwie odmienne racje, prezentowane przez bohaterów. Można im przypisywać ogólniejsze cech całego społeczeństwa.