Nazwa:

Barok jest to epoka która rozpoczęła się pod koniec XVI wieku i trwała do lat 30- tych wieku XVIII.

Nazwa Barok pochodzi wywodzi się z portugalskiego języka < barocca- perła o nieregularnym kształcie>, jest to także termin zapożyczony z historii sztuki. Nazwa ta oznacza także epokę dziwną, niezwykłą, daleko odbiegającą od wzorców renesansowych.

Prawdopodobnego źródła pochodzenia terminu "barok" należy szukać w języku portugalskim lub hiszpańskim. W języku tamtejszych jubilerów słowo baruecco oznaczało rzadko spotykaną perłę o nieregularnym kształcie

czy też ogólnie jakiś kapryśne, nieprawidłowe dzieło sztuki. Istnieją też inne hipotezy odnośnie do pochodzenia tego pojęcia. Niezależnie jaki ustalimy źródłosłów, należy przyjąć, iż terminem barok w kulturze europejskiej jest określany okres od końca XVI wieku do połowy wieku XVIII.

Barok był w sztuce epoką - w porównaniu do harmonijnych i niejako klasycznych okresów jak renesans i oświecenie - można rzec dość dziwną i ponurą. Prawdopodobnie dlatego dziewiętnastowieczni badacze, którzy zarzucali barokowi nie tylko barbarzyństwo, ale i nieprzestrzeganie idealnych kanonów w sztuce, uznawali go za epokę "zepsucia i upadku wszelkiego smaku". Sąd ten był wynikiem po pierwsze - niewielkiej w XIX wieku wiedzy o literaturze epoki baroku, a także po drugie - stosunku badaczy do ideału klasycznej formy w twórczości. Zwłaszcza ten drugi element decydował o tym, iż każda inność, każde odstępstwo od reguł klasycznych, były odbierane negatywnie.

Na szczęście z końcem ubiegłego wieku zmienił się stosunek badaczy literatury do okresu baroku i wówczas zaczęto widzieć w nim również piękno oraz wartości pozytywne.

Jako okres historyczno-literacki barok, chociaż korzenie jego sięgają wieku szesnastego, zasadniczo dotyczy wieku siedemnastego, a nawet w niektórych regionach trwał jeszcze w 1. połowie wieku osiemnastego. W nieco opóźnionej w porównaniu do innych państw Europy Polsce barok pojawia się w końcu lat osiemdziesiątych wieku szesnastego. Wstępna faza trwała do lat 20. wieku siedemnastego, zaś rozkwit epoki przypada na wiek siedemnasty - wiek najbardziej chyba niespokojny i burzliwy w historii Rzeczpospolitej. Koniec epoki to lata pomiędzy rokiem 1700 a 1730. To przecież właśnie czas wojny z Turcją, potop szwedzki, wojna z Moskwą, powstanie Chmielnickiego i odsiecz Wiednia. I o ile okres panowania Jana Kazimierz był ogromnie niespokojny, to czasy saskie czyli okres Augustów II Mocnego i III był już epoką kryzysu Rzeczpospolitej.

Początek epoki baroku oznacza równocześnie koniec epoki odrodzenia zwanego tez renesansem. Następuje kryzys humanistycznych ideałów charakterystycznych dla renesansu tj. harmonii, ładu, tolerancji religijnej, a także umiejętności łączenia ze sobą wartości duchowych i ziemskich. Stąd w utworach takich jak "Treny" Kochanowskiego, w niektórych wierszach Szymonowica czy poezji Mikołaja Sępa Sarzyńskiego - poety przełomu epok widoczny jest z jednej strony rozrachunek z filozofią życiową, która dotąd istniała, a z drugiej - z objawami niepokoju, będącego wynikiem przeciwstawienia wartości materialnych i trwałych, tym duchowym i ulotnym. W związku z rozpadem ładu i harmonii, jaki charakteryzował renesans, barok przyniósł ludziom duchowe dylematy i rozterki.

Niespokojny rytm literatury i sztuki czasów baroku, oddający dobitnie wewnętrzne rozterki człowieka tamtej epoki, był wynikiem z jednej strony świadomości bytu w nietrwałym i ulegającym działaniom czasu oraz poczucia niekończącej się wieczności i potrzeby samookreślenia - z drugiej. Przeżywanie w sposób świadomy własnego istnienia, wymuszało podjęcie zdecydowanej i jednoznacznej postawę i zgodę na jej konsekwencje. Do wyboru był więc nietrwały świat i jego wszelkie uroki, wyrażając przy tym wdzięczność Stwórcy, lub też wartości ostateczne i trwałe, takie jak zbawienie. Reprezentantami pierwszej postawy był np. Hieronim Morsztyn i tzw. poeci światowych rozkoszy, drugiej poeci metafizyczni jak Mikołaj Sęp Sarzyński, próbujący rozwikłać zagadkę bytu. Trzeba tu przypomnieć, iż religia stanowiąca naturalne oparcie wewnętrznych rozterek człowiek, przestała pełnić swą rolę i straciła swoją pozycję. Duchowe decyzje i pytania w co i jak wierzyć stały się w czasach reformacji bardzo istotne. Rywalizacja różnych postaw wyznaniowych, przede wszystkim katolików i niekatolików, w tym arian, kalwinów, luteranów oraz dramatyzm wyboru możliwej drogi dawały poczucie zagrożenia. Szczególnie widoczne było to na początku epoki baroku, gdy pytanie o to kim ma być człowiek, stawiane być bardzo często.

Na kształt sztuki baroku główny wpływ miała kontrreformacja tj. walka z postępującą reformacją prowadzona przez Kościół katolicki. Początki kontrreformacji w Europie są związane z obradami soboru trydenckiego (lata 1545-1563), w trakcie których określono program reform wewnątrz Kościoła rzymskokatolickiego oraz założenia walki z innowiercami. Kontrreformacji miał przewodzić istniejący od 1543 roku zakon jezuitów.

Jezuici z powodu ścisłego podporządkowania papieżowi a także konieczności realizacji nadrzędnych zadań kontrreformacji byli formacją nietolerancyjną a nawet wręcz wroga wobec wyznawców innych religii. Zakon ten prowadziła działalność na dwa sposoby, po pierwsze - przymus (w tym wprowadzenie indeksów ksiąg zakazanych oraz inkwizycje), po drugie - próba przyciągnięcia nowych wiernych do Kościoła katolickiego (czemu miały służyć bogata sztuka sakralna oraz nowy typ religijności).

Kontrreformacja w Polsce, której przewodził sam król Zygmunt III Waza, oznaczała brak tolerancji religijnej, procesy o bluźnierstwo, walkę z innowiercami czy cenzurę wszystkich wydawnictw. Sejm w roku 1658 przyjął uchwałę, która wyznaczała arianom trzyletni okres na przejście na katolicyzm. Po upływie tych trzech lat arianie zostali zmuszeni do opuszczenia Rzeczypospolitej oraz konfiskacie poddano ich majątki oraz zbory. Również inne grupy wyznaniowe nie pozostały bezpieczne, albowiem w roku 1717 atak poszedł na odłamy protestanckie. Uchwałą sejmu zakazano innowiercom odprawiania publicznych nabożeństw oraz budowania nowych zborów. Cenzurze podlegały wszelkie wydawnictwa, a drukarnie zostały przekazane pod kontrolę duchowieństwa katolickiego.

O ile renesans był w założeniach bliższy z klasycznym antykiem, to barok miał więcej wspólnego ze średniowieczem i jego mistycyzmem i dualizmem.

Rozwijająca się kontrreformacja i tworzący się nurt sarmatyzmu nie była jedynymi ważkimi zjawiskami społecznym w XVII - wiecznej Rzeczypospolitej. Potęga ówczesnej Polski (drugiego co do wielkości państwa Europy) nie równoważyła panujących w niej konfliktów narodowościowych i społecznych. W wielonarodowościowej Rzeczypospolitej Polacy stanowili zaledwie ok. 40 % ludności, a liczba obywateli obcej narodowości zwiększała się wraz z włączaniem do jej obszarów nowych ziem wschodnich. Ponadto fakt, iż Polska była jednym z najbardziej na wschód wysuniętych państw Europy czynił z niej swoiste przedmurze kultury chrześcijańskiej, narzucając jej niejako rolę swoistego bufora przed zapędami Turków i Tatarów.

Pogłębiające się różnice w statusie społecznym i materialnym między stanem szlacheckim a wyzyskiwanym coraz bardziej stanem chłopskim zaczynały przybierać coraz bardziej radykalne formy aż w roku 1648 na południowej Ukrainie doszło do wybuchu powstania Kozaków zaporoskich, co zapoczątkowało początek schyłku epoki świetności Rzeczpospolitej.

Status majątkowy stanowił również o podziale wewnątrz samego stanu szlacheckiego. Występowały tu grupy majątkowe o skrajnie różnych interesach, jak np. magnateria i szlachta bezrolna. I pomimo, że starano się zachować odrębność i jednocześnie spójność tego stanu, to jednak bardzo często miały miejsce spory i zwady zarówno na tle politycznym, jak i majątkowym. Niestety czasem zdarzało się, że nobilitowane były osoby spoza stanu szlacheckiego. Skutkowało to wszystko napięciami społecznymi, wykorzystywanymi w umiejętny sposób przez magnaterię, która podsycała atmosferę i narzucała swoją wizję polityki wewnętrznej Rzeczpospolitej.

Polski barok zamykają tzw. saskie czasy, inaczej tez zwane nocą saska (określenie te wywodzi się od panowania królów Augusta II Mocnego i Augusta III z saskiej dynastii Wettynów). Był to z jednej strony okres kryzysu i zaniku dawnych ideowych i artystycznych wzorców. Z drugiej widoczne są już nowe tendencje w sztuce (rokoko) oraz tendencje do odbudowy struktury instytucjonalnej i duchowej Polski, widoczne w rozpoczynającej się właśnie działalności Stanisława Konarskiego.

Style w literaturze:

Marinizm- innymi słowy "kwiecisty barok". Nazwa marinizm pochodzi od poety Jana Marina. Nowość tego stylu polegała na odrzuceniu renesansowej harmonii jaka panowała między treścią, a kształtem słownym. Główny nacisk kład na formę. Charakteryzował się ogromnym bogactwem środków stylistycznych.

Twórcy piszący tym stylem najczęściej nie stosowali się do gramatycznych ani przepisów poetyckich.

Ich utwory łączyły tragizm z komizmem, wzniosłość z prostactwem. Odnaleźć w nich można było nawet wulgaryzmy, stosowane w celu szokowania czytelnika. "Powinnością jest nauczać, chlubą podobać się, a koniecznością wzruszać"

Stosowane środki stylistyczne:

  • alegoria
  • anafora
  • gradacja ( inaczej stopniowanie)
  • hiperbola ( inaczej wyolbrzymienie)
  • antyteza ( inaczej przeciwstawienie)
  • koncept ( nietypowy pomysł zamysł dotyczący kompozycji , słowa lub obrazu)
  • oksymoron ( epitet sprzeczny przeciwstawne dwie cechy np. żywy trup, ognisty lód)

los człowieka w twórczości twórczości Mikołaja Sępa Szarzyńskiego i Daniela Naborowskiego.

Wybitny profesor języka polskiego Hernas klasyfikuje Mikołaja Sępa Szarzyńskiego jako jednego z czołowych poetów barokowych. Mikołaj Sęp Szarzyński jest stawiany obok takich poetów metafizycznych jak Sebastian Grabowiecki, Stanisław Grochowski i Kasper Twardowski. Warto także zaznaczyć ze Mikołaj Sęp-Szarzyński tworzył i żył w tym samym okresie co Jan Kochanowski. Sarzyński żył o 3 lata dłużej od Jana Kochanowskiego, który zmarł w roku 1581.

Mikołaj Sęp Szarzyński w swoich utworach porusza następującą tematykę: przemijanie, dobra ziemskie i wieczne, motywy śmierci, problem zbawienia i życia wiecznego. Utwór pt. "O wojnie, którą wiedziemy z szatanem i ciałem" jest z gatunku literackiego sonetem. Pełni funkcję monologu skierowanego do Boga. Zawiera liczne apostrofy i zwroty np. " o nasz Panie" . Zadaniem i celem tych apostrof i zwrotów jest chęć podkreślenia i zaakcentowania ważności wyniosłości zanoszonych przez podmiot liryczny wołań i próśb do Boga.

Podmiot liryczny w dwóch pierwszych zwrotkach jest zbiorowy. Przeciwnie jest w zwrotkach ostatnich gdzie występuje on już w liczbie pojedyńczej. Poznajemy to po tym , że w tych ostatnich dwóch strofach opisuje przeżycia i uczucia swoje własne a nie zbiorowości. Określa się mianem człowieka nieporadnego, bezbronnego:

" człowiek jest niebaczny rozdwojony w sobie".

Ukazane w wierszu zanoszone przez podmiot liryczny wołania i prośby są typowymi i bardzo charakterystycznymi modłami zanoszonymi do Stwórcy - Boga.

Zanoszone wołania są jednak z pewnego dystansu. Człowiek ukazany jest tu bowiem jako mały, wątły bezbronny. Bóg jest natomiast wielki, wszechmogący i potężny. Utwór zawiera liczne kontrasty. Są to np., pokój - bojowanie, byt podniebny - srogie ciemności.

Mikołaj Sęp Szarzyński próbuje w tym sonecie pokazać zagubionego człowieka. Gubiony jest on przez bezradność wobec swoich słabość, przez walkę jaką musi prowadzić. Cytat o człowieku wątłym i rozdwojonym - oznacza nic innego jak ciągłą i nieustanną walkę jako prowadzi dusza z ciałem. Jest więc to walka pomiędzy tym co ziemskie a tym co wieczne.

Owe zanoszone przez podmiot liryczny zwraca wołania Boga proszą i oczekują jednocześnie że Bóg da nam o wsparcie, poradę i także podniesie nas na duchu. Te wszystkie jakże trudne i ważne problemy zawarł poeta w kunsztownej formie jaka jest sonet. Sonet ponad to zawiera najbardziej znamienne i charakterystyczne dla baroku środki stylistyczne. Są to; paradoksy, antytezy, ich celem jest ukazanie skomplikowanego obrazu świata jaki dał nam barok. Służą także zaznaczeniu zagubienia i bezradności ludzi.

Utwór kończy optymistyczne zakończenie. Mówi ono o spotkaniu człowieka z Bogiem. Że wtedy skończy się ta słabość i ta walka człowiek wreszcie będzie czuł się wolny i bezpieczny.

Mamy tu także motyw labirynty który potęguje złożoność i skomplikowane rozwiązanie. My jesteśmy w tym labiryncie, nasze błądzenie spowodowane jest tym, że nie umiemy znaleźć jeszcze wyjścia z tej sytuacji. Boga stanowi jedyne wyjście które nam wskaże, obraz jego osoby jest wyolbrzymiony.

Głównym celem i przesłaniem tego sonetu jest pokazanie walki jaką toczy każdy człowiek każdy z nas. Walka ta jest sensem i powodem dla którego żyjemy i powinniśmy żyć. Inaczej jest w epoce renesansu. W epoce tej panowała przekonanie ze istnieje doskonała więź i harmonia pomiędzy ziemskim ciałem a wieczną duszą. Pogląd ten w epoce baroku uległ drastycznemu i całkowitemu załamaniu się i zmianie. Nie ma już więzi i harmonii istnieje natomiast walka i konflikt. Toczy się ona pomiędzy duchem czyli duszą a jego domem, siedliskiem czyli naszym ciałem. Sonet ten stanowi zatem zapowiedź nowej koncepcji patrzenia na świat jaką niósł barok. Poeta Mikołaj Sęp Szarazyński porzuca bowiem renesansową filozofię i wykłada czytelnikowi swoją prywatna i własna wizję, podporządkowania się człowieka.

Podsumowując należy stwierdzić że celem Mikołaja Sępa Szarzyńskiego jest wykazanie że te dobra nie dają człowiekowi szczęścia ani nie zapewniają mu bezpieczeństwa. Obiektem miłości człowieka powinien być tylko Bóg. Za jedyną trwałą wartość poeta uważa jedynie cnotę.

Daniel Naborowski poeta urodzony w roku 1573 zmarł 1640.

W utworach Naborowskiego obok idealnej formy mamy także doskonały dobór treści. Poruszane w wierszach problemy mają charakter filozoficznych rozważań. Poruszane tematy:

  • życie aspekty kruchości i przemijania
  • kim jest człowiek
  • czym jest czas

Najbardziej ciekawym wierszem Naborowksiego jest wiersz pt. "Krótkość żywota". Mamy tu sedno filozoficznego problemu przemijania. Charakterystyka stylu wierszy Naborowskiego:

  • zdania krótkie
  • uderzają w sedno sprawy

Definicja ludzkiego bytu " Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi. Oto skrót naszego indywidualnego życia: "dźwięk, cień, dym, wiatr, głos, punkt" .

Utwór " Cnota grunt wszystkiemu" - skonstruowany jest na anaforach- słowa to nic W zakończeniu mamy pointę. Ukazuje poeta w tym utworze opis słodyczy życia .Utwór kończy się przemyśleniem że jedyna wartą rzeczą w świecie jest cnota , wierność zasadom i wierze w Boga.

Naborowski był ideowo zbliżony do Jana Kochanowskiego. Podobnie jak on nawiązywał w swych utworach do tradycji antycznej i wybitnego twórcy Horacego. Doskonałym przykładem potwierdzającym powyższe twierdzenia jest wiersz pt. " Świat hołduje marności" , który doskonale nawiązuje do fraszek Kochanowskiego. Tu cytat:

To na wieki nie minie,

Że marna marność słynie.

Miłujmy i żartujmy,

Żartujmy i miłujmy,

Lecz pobożnie, uczciwie (...)

Nad wszystko bać się Boga -

Tak fraszkom śmierć i trwoga"

Według Naborowskiego należy żyć w zgodzie z dekalogiem. Należy korzystać z życia żyć pełnią , być szczęśliwym i radosnym. Pamiętać należy o Bogu i wierzyć w Niego.

Według tego poety nasze życie to nieustanna walka , zmagania. Cytat: "Świat - morze, człowiek - okręt do burzy niesiony". Jedynym ratunkiem na tą nieustanna walkę i nasze życie pełne przygód to zachowanie renesansowej cnoty a także trzeźwego statecznego umysłu. Fragment utworu Daniela Naborowskiego w którym pisze :

"Nie to żywot żyć długo, ale żyć cnotliwie".

"Wiem ja, za co tak często paciorki miewacie,

Za to, że tylko jedną rzecz potrzebną macie.

Bo co po pięknej twarzy, co po pięknym oku,

Gdybyście też nie mieli owej rzeczy w kroku"

Analiza pojęcia i zjawiska sarmatyzm na podstawie utworów barokowych.

Zanim przejdę do omówienia utworów , w których ukazany jest wizerunek Sarmaty, czyli do szczegółowej analizy utworu Paska i Potockiego zacznę chyba od jednej z najważniejszych rzeczy od zdefiniowania pojęcia sarmatyzm i określenia cech zarówno pozytywnych jak i negatywnych jakimi obdarzony był Sarmata.

Jeśli chodzi om próbę zdefiniowania pojęcia Sarmatyzm to nie jest to zadanie proste, bowiem sarmatyzm jest pojęciem złożonym. Pod terminem tym kryje się zarówno obyczajowość i kultura jaka panowała w Polsce od końca XVI wieku do ostatniego rozbioru Rzeczpospolitej. Termin ten wiąże się także z takimi wyrazami trybu życia jak i mentalności współczesnej szlachty:

  • rubaszność
  • bujność i rozkwit obyczajów i tradycji

Nazwa Sarmatyzm pochodzi od legendarnego ludu Sarmatów. Mieszkali oni nad Wołgą w pierwszym tysiącleciu przed naszą erą. Kronikarze używali tej nazwy zazwyczaj do nazwania ziem należących do naszej ojczyzny. Pochodzenie sarmackie przypisywano ludom Słowiańskim czyli między innymi Polakom.

Pojęcie to jest także wyrazem ideologii wyznawanej przez szlachtę. Uważała ona, że szlachta zajmuje specjalne miejsce w dziejach Rzeczpospolitej. Argumenty przez nią wytaczane to:

    • wywodzą się ze starożytnego rodu Sarmatów
    • są spadkobiercami rycerzy- ziemian
    • stał się obrońcą wiary określał się mianem przedmurza chrześcijaństwa

OGÓLNE CECHY SARMATÓW:

Większość z Sarmatów charakteryzowała się następującymi cechami były to zarówno odwaga jak i męstwo. Byli oni także wierni swojej ojczyźnie , odznaczali się honorowością, a także walecznością.

Szlachcic - Sarmata był zagorzałym patriotą. Dawał temu wyraz poprzez:

    • negatywny stosunek do cudzoziemszczyzny,
    • był niezwykle związany ze swoimi rodzinnymi tradycjami

szanował i pamiętał o dawnych obyczajach

Wady :

Uwielbia się bawić, spędza czas na biesiadowaniu. Nie interesują go losy innych gospodarstw zajmuje się wyłącznie swoim. Wygłasza długie przemówienia i mowy i najbardziej ceni sobie przepych i bogactwo. Dba wyłącznie o własny interes. Uchodzi za typowego awanturnika. Jest pobożny na pokaz, nie wykształcony wierzy w cuda zabobony i czary.

Analiza "Pamiętników" Jana Chryzostoma Paska :

Jan Chryzostom Pasek był autorem "Pamiętników". Napisał je około roku 1690 , należą one do nurtu sarmackiego. Jeśli chodzi o literaturę a zwłaszcza pamiętniki i diariusze są były one bardzo chętnie czytane w Polsce w wieku XVII. Literatura ta stanowi także kopalnię informacji o dawnych i odległych czasach. Poznajemy dzięki nim ludzi ich zwyczaje, a także ich mentalność. To wszystko jest możliwe gdyż autor ma bezpośredni stosunek do ukazywanych , opisywanych przez siebie faktów i wydarzeń.

"Pamiętniki" które napisane były koło roku 1690, podzielone są na dwie części. Pierwsza część przedstawia opis wypraw i tułaczki wojennej autora, druga natomiast ukazuje paska jako pędzącego spokojny żywot na roli - gospodarza.

W pamiętnikach opisuje on swoje wielkie zasługi a także czyny wojenne opisuje walkę ze

Szwedami, a także rokosz Lubomirskiego, i odsiecz Wiednia. Dwa wymienione wydarzenia ukazane są z perspektywy nie obserwatora ale jest to powielenie relacji innego uczestnika.

Według opisów Paska szlachcic Sarmata jawi się nam jako dzielny i waleczny żołnierz. Nie walczy on jednak dlatego, że ma na sercu los ojczyzny ale dlatego że wojna przynosi mu zysk i ogromne dobra materialne jakie pochodzą z łupów. Podróże odbywa dlatego że go one interesują, budzą w nim ciekawość.

W utworze tym w części pierwszej mamy także opis udziału Paska we Mszy Świętej. Wziął w niej udział nie zmazawszy krwi ze swoich rąk.

Pasek jawi się jako zawadiaka, częsty uczestnik zabaw i pojedynków. Opisuje ucztę u Jasińskiego podczas której

Autor pojedynkował się z innym szlachcicem Nurzyńskim. Jest to kolejny dowód na to że Pasek jest osoba chytra przebiegłą ale i tchórzliwą. Postanawia w końcu zmienić tryb życia i osiąść na stałe na wsi i zająć się gospodarką. Rozpoczyna poszukiwania kandydatki na żonę. Te opisy znajdują się już w części drugiej pamiętników. Ponad to druga część tego dwu częściowego utworu jest obrazem życia ziemskiego jaki wiódł Pasek. Jest on tu ukazany jako typowy przedstawiciel Sarmatów. Ma takie cechy jak pijaństwo, lenistwo, zabobonność. Język którym zostały napisane pamiętniki jest niezwykle barwny żywy ale i także potoczny.

Wskazuje to na zamiłowanie Paska, do tworzenia gawęd.

Wacław Potocki jest przedstawicielem nurtu ziemiańskiego, który inaczej nazywany nurtem sarmackim lub też swojskim. Przypada on na wiek XVII. Wacław Potocki podejmuje tematykę i problemy polityczne i społeczne.

O to analiza najbardziej znanych wierszy Wacława Potockiego:

"Zbytki polskie" cytat pochodzący z tego utworu:

"O tym szlachta, panowie, o tym myślą księża,

choć się co rok w granicach swych ojczyzna zwęża

choć na borg umierają żołnierze niepłatne,

choć na oczy widzą jej peryjod ostatni..."

Tutaj Wacław Potocki opowiada o szlachcie, wytyka jej zainteresowanie się wyłącznie własnym majątkiem i ciągłym jego pomnażaniem. Szlachta jest pełna egoizmu, prywaty, nie chcą oni bronić swojej ojczyzny.

Zakończenie utworu ma charakter przestrogi że pogoń za bogactwem nie prowadzi do niczego dobrego. Ponad to osłabia to bardzo nasze państwo.

Podobną tematykę porusza w utworze "Czuj! Stary pies szczeka" Mamy tu apel Potockiego do swoich rodaków by się zmienili i opamiętali. Cytat : "Porwij się biały orle!

Radź o sobie Lachu!"

Kolejnym bardzo ciekawym utworem jest "Transakcja Wojny chocimskiej".

Tematem tego eposu jest wojna z Turkami, która miała miejsce w roku 1621. Bitwa ta toczona była pod wodzą Karola Chodkiewicza. Celem Potockiego jest przypomnienie tej heroicznej i pełnej patriotyzmu bitwy by wywołać refleksję i pokazać, że potrafimy walczyć. Ponad to w utworze wplecione mamy osobiste refleksje i uwagi Potockiego. W mowy swoich postaci wkłada patriotyzm. Postacie poematu mówią o obronie i szacunku jakim należy darzyć swoją ukochaną ojczyzną.

Wiersz pt. "Pospolite ruszenie" należy do liczącego ponad 1800 wierszy zbioru. Zbiór ten nosi tytuł "Ogród fraszek" i napisany był także przez Potockiego.

W " Pospolitym ruszeniu" mamy ukazana beztroska szlachtę , która niczym się nie przejmuje tylko zamiast walczyć w obozie po prostu sobie śpi. Wniosek jaki należy wyciągnąć jest następujący należy ukrócić

samowolę szlachty i sroga dyscyplinę wprowadzić.

Podsumowując dorobek twórczy Wacława Potockiego należy stwierdzić, żer dotyczą one przede wszystkim przyczyn upadku i niedomagań Rzeczypospolitej. Odnajdujemy w nich także ostre słowa krytyki. Mają one charakter pesymistycznej refleksji nad państwem.

Przeciwieństwem postawy Wacława Potockiego była osoba Jana Chryzostoma Paska.

Podobnie jak Potocki Pasek również był przedstawicielem sarmatyzmu. Jan Chryzostom Pasek był autorem "Pamiętników". Napisał je około roku 1690 , należą one do nurtu sarmackiego.

Dzielą się one w zasadzie na dwie części. Pierwsza część przedstawia opis wypraw i tułaczki wojennej autora, druga natomiast ukazuje paska jako pędzącego spokojny żywot na roli - gospodarza.

W pamiętnikach opisuje on swoje wielkie zasługi a także czyny wojenne opisuje walkę ze

Szwedami, a także rokosz Lubomirskiego, i odsiecz Wiednia. Dwa wymienione wydarzenia ukazane są z perspektywy nie obserwatora ale jest to powielenie relacji innego uczestnika.

Według opisów Paska szlachcic Sarmata jawi się nam jako dzielny i waleczny żołnierz. Nie walczy on jednak dlatego, że ma na sercu los ojczyzny ale dlatego że wojna przynosi mu zysk i ogromne dobra materialne jakie pochodzą z łupów. Podróże odbywa dlatego że go one interesują, budzą w nim ciekawość.

W utworze tym w części pierwszej mamy także opis udziału Paska we Mszy Świętej. Wziął w niej udział nie zmazawszy krwi ze swoich rąk.

Pasek jawi się jako zawadiaka, częsty uczestnik zabaw i pojedynków. Opisuje ucztę u Jasińskiego podczas której

Autor pojedynkował się z innym szlachcicem Nurzyńskim. Jest to kolejny dowód na to że Pasek jest osoba chytra przebiegłą ale i tchórzliwą. Postanawia w końcu zmienić tryb życia i osiąść na stałe na wsi i zająć się gospodarką. Rozpoczyna poszukiwania kandydatki na żonę. Te opisy znajdują się już w części drugiej pamiętników. Ponad to druga część tego dwu częściowego utworu jest obrazem życia ziemskiego jaki wiódł Pasek. Jest on tu ukazany jako typowy przedstawiciel Sarmatów. Ma takie cechy jak pijaństwo, lenistwo, zabobonność. Język którym zostały napisane pamiętniki jest niezwykle barwny żywy ale i także potoczny.

Wskazuje to na zamiłowanie Paska, do tworzenia gawęd.

Ukazane zatem cechy Paska jako typowego Sarmatę i szlachcica , możemy odnieść do ogółu szlachty sarmackiej . Zbiór cech z tymi określeniami to przede wszystkim głupota, zacofanie, brak tolerancji, pijaństwo i niestety wiele, wiele innych.

SARMATYZM

SARMATYZ jest to ruch społeczno- obyczajowy, a także postawa wywodząca polską szlachtę od rycerza bądź też od koczowniczego ludu zamieszkującego ziemie Polskie.

Na samym początku pojęcie sarmatyzmu ma zabarwienie pozytywne. Zaliczyć do tych cech możemy rycerskość, szlachetność, odwagę- cechy te odziedziczyć mieli Sarmaci po swoich walecznych i odważnych przodkach.

Sarmata był człowiekiem ogromnie tolerancyjnym stał na straży i w obronie wiary w Europie. W tamtych czasach Polska była określana mianem "przedmurza chrześcijaństwa".

Czas wpłynął niekorzystnie, sarmatyzm zatracił swoje pierwotne znaczenie. Sarmatyzm zaczęto oceniać negatywnie i uważano za jedną z przyczyn upadku państwa. Przyczyna takiej opinii było nie realizowanie przez Sarmatów obowiązków wobec ojczyzny. Cenili oni przede wszystkim własne interesy, dbanie o zachowanie jak najwięcej przywilejów. Na miejscu starych cnót wyrosły negatywne nowe. Zaliczyć możemy do nich warcholstwo, pijaństwo, pieniactwo. Do najgorszych zaliczyć można było ponad to prywatę, pychę, życie ponad stan i okrutnego wykorzystywania chłopów. Ta negatywna zmiana sarmatyzmu przyczyniła się w znacznym stopniu do upadku I Rzeczpospolitej.

  1. Skąd się wywodzi nazwa ?

Nazwa Sarmatyzm pochodzi od legendarnego ludu Sarmatów. Mieszkali oni nad Wołgą w pierwszym tysiącleciu przed naszą erą. Kronikarze używali tej nazwy zazwyczaj do nazwania ziem należących do naszej ojczyzny. Pochodzenie sarmackie przypisywano ludom Słowiańskim czyli między innymi Polakom.

  1. Cechy Sarmatów.

Większość z Sarmatów charakteryzowała się następującymi cechami były to zarówno odwaga jak i męstwo. Byli oni także wierni swojej ojczyźnie , odznaczali się honorowością a także walecznością.

  1. Stosunek Szlachty Polskiej do Sarmacji i Sarmatów:

Szlachta Polska bardzo chętnie przyjmowała tą nazwę jako swoje określenie. Kultywowała tradycję. Za swoich przodków uważał za tym starożytnych Sarmatów znad Wołgi. Ponad to dzięki takiemu rodowodowi szlachta tłumaczyła swoje liczne przywileje jakie posiadała. Lekceważyła ona zatem mieszczan wywyższając się ponad stan.

  1. Cechy Szlachcica Sarmaty:

Natomiast szlachcic Sarmata odznaczał się następującymi cechami. Zacięcie walczył o swoje przywileje . Stał na straży tradycji. Bardzo mu zależało na pamiętaniu o przywilejach. Cechą charakterystyczna ale niestety również nie korzystną była niechęć do obcokrajowców.

Ponad to Szlachcic nie lubił się uczyć, natomiast miłował się ogromnie w przepychu i przesadzie. Aktywnie działał na różnych sejmikach i rokoszach. Był zatwardziałym konserwatystą. Jedyną edukacją jaką posiadał było wykształcenie ze szkół jezuickich. Był także obrońca wiary katolickiej, choć często uznawany był za dewotę.

Niestety był osoba nietolerancyjną. Jedyną cechą pozytywną było to że uchodził za dobrego gospodarza.

  1. Krótka charakterystyka:

Szlachcic Sarmata był wielkim tradycjonalistą i konserwatystą. Wszelkie reformy uważał za szkodliwe i zbyteczne . Najbardziej cenił swoją tzw. "Złotą wolność". Nie chciał umocnienia władzy króla, poprzez wprowadzenie dziedziczności tronu. Był bardzo nietolerancyjny potępiał wyśmiewał wyznawców innych religii.

Uważał że Bóg wybrał szlachtę i obdarz ją niezwykłą miłością. Często zatem uczęszcza na msze święte.

Uznaje się za obrońcę wiary i jej stróża.

6. Szlachcic Ziemianin opozycją do Szlachcica Sarmaty:

Szlachcic ziemianin uważa swoje życie za związek człowieka z naturą. Zachowuje w ten sposób harmonię egzystencjalną. Jest człowiekiem spokojnym zrównoważonym. Nie wie co to wojna. Prowadzi spokojne rodzinne życie na wsi. Ufa i zawierza swoje życie naturze i rozumowi. Choć nie należy do osób wykształconych.

  1. Wady Sarmaty:

Uwielbia się bawić, spędza czas na biesiadowaniu. Nie interesują go losy innych gospodarstw zajmuje się wyłącznie swoim. Wygłasza długie przemówienia i mowy i najbardziej ceni sobie przepych i bogactwo. Dba wyłącznie o własny interes. Uchodzi za typowego awanturnika. Jest pobożny na pokaz, nie wykształcony wierzy w cuda zabobony i czary.

Jan Chryzostom Pasek i jego autobiograficzne "Pamiętniki" i ukazany w nich obraz epoki.

Jan Chryzostom Pasek był autorem "Pamiętników". Napisał je około roku 1690 , należą one do nurtu sarmackiego. Jeśli chodzi o literaturę a zwłaszcza pamiętniki i diariusze są były one bardzo chętnie czytane w Polsce w wieku XVII. Literatura ta stanowi także kopalnię informacji o dawnych i odległych czasach. Poznajemy dzięki nim ludzi ich zwyczaje, a także ich mentalność. To wszystko jest możliwe gdyż autor ma bezpośredni stosunek do ukazywanych , opisywanych przez siebie faktów i wydarzeń.

"Pamiętniki" które napisane były koło roku 1690, podzielone są na dwie części. Pierwsza część przedstawia opis wypraw i tułaczki wojennej autora, druga natomiast ukazuje paska jako pędzącego spokojny żywot na roli - gospodarza.

W pamiętnikach opisuje on swoje wielkie zasługi a także czyny wojenne opisuje walkę ze

Szwedami, a także rokosz Lubomirskiego, i odsiecz Wiednia. Dwa wymienione wydarzenia ukazane są z perspektywy nie obserwatora ale jest to powielenie relacji innego uczestnika.

Według opisów Paska szlachcic Sarmata jawi się nam jako dzielny i waleczny żołnierz. Nie walczy on jednak dlatego, że ma na sercu los ojczyzny ale dlatego że wojna przynosi mu zysk i ogromne dobra materialne jakie pochodzą z łupów. Podróże odbywa dlatego że go one interesują, budzą w nim ciekawość.

W utworze tym w części pierwszej mamy także opis udziału Paska we Mszy Świętej. Wziął w niej udział nie zmazawszy krwi ze swoich rąk.

Pasek jawi się jako zawadiaka, częsty uczestnik zabaw i pojedynków. Opisuje ucztę u Jasińskiego podczas której

Autor pojedynkował się z innym szlachcicem Nurzyńskim. Jest to kolejny dowód na to że Pasek jest osoba chytra przebiegłą ale i tchórzliwą. Postanawia w końcu zmienić tryb życia i osiąść na stałe na wsi i zająć się gospodarką. Rozpoczyna poszukiwania kandydatki na żonę. Te opisy znajdują się już w części drugiej pamiętników. Ponad to druga część tego dwu częściowego utworu jest obrazem życia ziemskiego, jaki wiódł Pasek. Jest on tu ukazany jako typowy przedstawiciel Sarmatów. Ma takie cechy jak pijaństwo, lenistwo, zabobonność. Język którym zostały napisane pamiętniki jest niezwykle barwny żywy ale i także potoczny.

Wskazuje to na zamiłowanie Paska, do tworzenia gawęd.

POJĘCIA
  1. Sarmatyzm - Sarmatyzm- to określenie używane w odniesieniu do polskiej kultury szlacheckiej od schyłku wieku XVI, aż do pierwszej połowy XVIII wieku. Źródło nazwy łączono z ludem starożytnych Sarmatów. Pojęcie sarmatyzmu używano także w celu uzasadnienia tak ogromnej władzy w Rzeczpospolitej, jaka była w rękach szlachty. Szlachtę sarmacka cechowała ogromna swoboda osobista, konserwatyzm, i w szerokim znaczeniu nietolerancję zarówno polityczną, religijną jak i kulturową.
  1. Rokoko- jest to kierunek w sztuce plastyce i architekturze. Zainteresowanie tego nurtu dotyczy takich sfer jak przeżycia osobiste. , erotyzm, elegancją życia środowisk dworskich. Sztuka jest to forma zabawy, ma ona głównie wartości estetyczne- wdzięk i smak, główne gatunki literackie stosowane w tym nurcie to anakreontyk, epigramat, salonowa komedia, rokokowa odmiana sielanki, powiastka fil., esej,
  1. Marinizm- nazwa marinizm pochodzi od poety Jana Marina. Nowość tego stylu polegała na odrzuceniu renesansowej harmonii jaka panowała między treścią, a kształtem słownym. Główny nacisk kład na formę. Charakteryzował się ogromnym bogactwem środków stylistycznych. Twórcy piszący tym stylem najczęściej nie stosowali się do gramatycznych ani przepisów poetyckich. Ich utwory łączyły tragizm z komizmem, wzniosłość z prostactwem. Odnaleźć w nich można było nawet wulgaryzmy, stosowane w celu szokowania czytelnika. "Powinnością jest nauczać, chlubą podobać się, a koniecznością wzruszać"

Stosowane środki stylistyczne:

  • alegoria
  • anafora
  • gradacja ( inaczej stopniowanie)
  • hiperbola ( inaczej wyolbrzymienie)
  • antyteza ( inaczej przeciwstawienie)
  • koncept ( nietypowy pomysł zamysł dotyczący kompozycji , słowa lub obrazu)
  • oksymoron ( epitet sprzeczny przeciwstawne dwie cechy np. żywy trup, ognisty lód)
  1. Konceptyzm- jest to jeden z głównych kierunków, odnajdowanych w poezji barokowej. Powstał i wykrystalizował się w poezji hiszpańskiej i włoskiej choć jego elementy odnaleźć możemy nawet w prozie. Czynniki i wyznaczniki konceptyzmu to : kunsztowna ornamentyka, dziwne metafory, paradoksy, puenty, koncepty. Język w utworach jest bardzo bogaty i niezwykły nie ma tu mowy o języku potocznym. Celem jest skupienie uwagi odbiorcy, czytającego utwór.
  1. Klasycyzm francuski- nawiązywał do autorytetów starożytnych. Jest to kierunek który rozwinął się we Francji na dworze króla Ludwika .
  2. Koncept- jest to pomysł na przede wszystkim nowe i zaskakujące ujęcie tematu, przykład - porównanie trupa i zakochanego,
  1. Kontrast- jest to po prostu zestawienie ze sobą przeciwieństw.
  1. Paradoks- jest to twierdzenie które jest sprzeczne z tym co przyjęte lub z rozumem Najczęściej jest ujęte w błyskotliwą wypowiedź, która odsłania prawdę, np. zestawienie cech wspólnych jakie są w stanie miłości i śmierci.
  1. Oksymoron- jest to epitet, który w swoim założeniu jest sprzeczny. Zestawia ze sobą sprzeczne cechy lub właściwości przedmiotu czy osoby. Przykład np. żywy trup, ognisty lód.
  1. Hiperbola- inaczej jest to metafora, która celowo wyolbrzymia i uwypukla pewne cechy lub uczucia podmiotu lirycznego np. morze łez, ocean zmartwień.
  1. Inwersja- polega na przestawieniu kolejności wyrazów w zdaniu bądź wersie.
  1. Antyteza- polega na zestawienie ze sobą sprzecznych, przeciwstawnych pojęć lub wartości w celu wywołania silnego wrażenia, bądź też zaskoczenia czytelnika.
  1. Przerzutnia- jest to chwyt który polega na przerzuceniu części wersu czyli na przykład wyrazu do wersu kolejnego czyli następnego.

Jaki jest renesans a jaki barok - analiza porównawcza.

Epoki Renesans i Barok to epoki następujące po sobie. Dlatego wiele z ich cech łączą się i odnaleźć możemy w nich także wiele elementów sprzecznych i wykluczających się.

Kolebką Renesansu są XIV wieczne Włochy. Daty tej epoki umiejscawia się mniej więcej od wieku XIV do końca wieku XVI.

Nurty , które odnaleźć możemy w epoce renesansu to przede wszystkim:

  • Antropocentryzm - to nurt i zarazem tendencja filozoficzna, która w centrum wszelkiego zainteresowania umieszcza człowieka.
  • Humanizm- natomiast to ruch umysłowy, powstały we Włoszech. Przejawiał się poprzez powrót do klasycznej łaciny, kultury starożytnej. W humanizmie interesowano się także filozofią, etyką, religią, polityką i poezją.
  • Epikureizm - jest to prąd powstały przez twórcę który nazywał się Epikur. Odstawowym założeniem epikureizmu było zaspokajanie i dążenie do własnego szczęścia. Maksyma epikurejczyków to "carpe diem" - oznaczające chwytaj dzień. Trzeba się radować i cieszyć każdym dniem.
  • Stoicyzm- to drugi obok epikureizmu kierunek filozoficzny. Jego twórca był Zenon z Kition. Podstawowym założeniem jest zachowanie cnoty jako jedynej drogi do szczęścia. Bez względu na wszystko należy zaakceptować zaistniałą sytuację bo nie można swojego losu zmienić. Wzorem ideałem stoika był mędrzec , który żył nie ulegając emocjom.
  • Reformacja - to ruch religijny. Zapoczątkowany został przez Marcina Lutra, który to w wieku XVI nawoływał do konieczności przeprowadzenia reform w Kościele katolickim. Na skutek wybuchu reformacji powstało wiele nowych odłamów religii i wyznań.

Bez wątpienie jednym z najwybitniejszych twórców epoki renesansu był Jan Kochanowski.

Charakterystyka epoki baroku:

Barok - jest to nazwa określająca epokę. Barok określano zepsuciem, brakiem dobrego smaku, a także brakiem gustu. Zarzuty inne wobec baroku to także porzucenie stylu klasycystycznego, i tworzenie i powstawanie nowych i innych form. Ponad to barok uchodził za coś nowego i niezwykle rzadkiego. Stad też wywodzi się jego nazwa.

Nazwa ta zaczerpnięta została z języka portugalskiego oznaczała bardzo cenną i rzadką perłę, która charakteryzowała się nieregularnymi kształtami.

Mikołaj Sęp Szarzyński ukazuje w swojej twórczości problem człowieka żyjącego w epoce baroku.

Mikołaj Sęp - Szarzyński urodził się około 1550 zmarł natomiast w roku 1581. Był jednym z najwybitniejszych poetów drugiej połowy XVI wieku jest Mikołaj Sęp Szarzyński. Zmarł bardzo młoda w wieku 31 lat. Okres jego twórczości mieści się pomiędzy renesansem a barokiem. Trudno jednoznacznie określić czy jest twórcą renesansowym czy barokowym. Z renesansu czerpie zainteresowanie człowiekiem z baroku natomiast wyciąga problemy egzystencjalne , a także filozoficzno- refleksyjne.

Ponad to w jego sonetach odnajdujemy niepokoje typowo barokowe. Problemy jakie dręczą człowieka to obsesja śmierci, zwątpienie a także rozważania nad dwoistością swojej natury.

W sonetach Sęp Szarzyński staję się prekursorem epoki baroku. Poezja jego ma charakter rozważań filozoficznych. Utwory te pełne są pytań dotyczących człowieka. Pyta się poeta o to kim tak naprawdę jest człowiek , jakie jest jego miejsce w świecie.

Podmiot liryczny sonetów barokowych Sępa Szarzyńskiego to samotnik walczący z rozterkami, próbuje on samodzielnie zrozumieć sens swojego życia. Czuje się on samotny i zagubiony. Nie potrafi pojąć układu świta ani zrozumieć znaków Boga które się w tym wyrażają. Najczęstszy motyw to " rozdwojenie pomiędzy wartościami duchowymi a tym co żąda i pragnie ciało".

Świat jawi się jako nieustanna walka. Walka toczy się pomiędzy dobrem a złem. Taki obraz świata napawa samotną jednostkę jaką jest człowiek wielkim niepokojem. Czuje się on samotny i obawia się niebezpieczeństw które czyhają na niego z różnych stron.

Sęp Szarzyński w swoich utworach uważa, że na nieharmonijny i niespokojny świat jedynym ratunkiem jest powierzenie się Bogu.

Najbardziej znane sonety:

  • " O nietrwałej miłości rzeczy świata tego" w utworze tym przedstawione mamy dwa rodzaje miłości. Pierwsza z nich to miłość nietrwała. Charakteryzuje się ona miłością do rzeczy ziemskich. Człowiek miłuje się w ziemskich dobrach i wartościach zalicza do nich pieniądze, władze sławę. A także miłość i urodę. Natomiast miłość trwała to miłość do Boga.
  • " O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem" w utworze tym ukazane są zmagania człowieka z szatanem. Przedstawiony mamy tu dualizm człowieka. Jest on zmuszony do ciągłej walki i wyborów. Nie wie co wybrać czy życie w grzechu czy świętość. Nie potrafi wyrzec się chciwości i uroków życia. Sęp Szarzyński opisuje go słowami - " Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie". Jedynym oparciem człowieka jest Bóg.

Mikołaj Sęp Szarzyński w swoich utworach ukazuje rozterki przed jakimi staje człowiek. Jest on świadomy swojej dwoistości i tego że ciągle toczy walkę o to co wybrać. Nie wie czy mają to być potrzeby duchowe czy cielesne. Ponad to Sęp Szarzyński czuje się wyobcowany i samotny. W tej walce i osamotnieniu jedyną pomocą jest opieka i łaska płynąca od Boga.

Cytaty pochodzące z najważniejszych utworów Mikołaja Sępa Szarzyńskiego:

Sonet II:

I od takiego (Boże nieskończony,

W sobie chwalebnie i w sobie szczęśliwie

Sam przez się żyjąc) żądasz jakmiarz chciwie

Być miłowany i chcesz być chwalony.

Z wstydem poczęty człowiek, urodzony

Z boleścią, krótko tu na świecie żywie,

I to odmiennie, nędznie, bojaźliwie,

Ginie, od słońca jak cień opuszczony.

Sonet I "O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego" :

Ehej, jak gwałtem obrotne obłoki

I Tytan prętki lotne czasy pędzą.

Pierwsza strofa jest dynamiczna, aby ukazać szybkość przemijającego czasu. "Niestałe dobra", pojawiające się w strofie ostatniej, są obrazem marności ziemskiego życia:

Niestałe dobra. O stokroć szczęśliwy,

Który tych cieniów w czas zna kształt prawdziwy.

Utwór "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego"

Gdy Ciebie, wiecznej i prawej piękności

Samej nie widzi, celu swej miłości.

Rzeczy z tego świata:

(...) i mienić, i muszą się psować.

Utwór " O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem" (Sonet IV):

Cóż będę czynił w tak straszliwym boju,

Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie?

Jedyną nadzieją jest Bóg:

Królu powszechny, prawdziwy pokoju,

Zbawienia mego jest nadzieja w Tobie!

Ty mnie przy sobie postaw, a przespiecznie

Będę wojował i wygram statecznie!

Komu tak będzie dostatkiem smakować

Złoto, sceptr, sława, rozkosz i stworzone

Piękne oblicze, by tym nasycone

I mógł mieć serce, i trwóg się warować?

Wiersz pt. " Epitafium Rzymowi"

Dziś w Rzymie zwyciężonym Rzym niezwyciężony

(To jest ciało w swym cieniu) leży pogrzebiony.

Wszystko się w nim zmieniło (...)

Kolejnym obok Mikołaja Sępa Szarzyńskiego poetą barokowym był Jan Andrzeja Morsztyn.

Morsztyn był poeta, którego poezja prawie w całości poświęcona była miłości. Była to zarówno miłość cielesna i duchowa.

Miłość zmysłowa charakteryzowała się zmysłowością niezwykłością a także nosiła znamiona elegancji. Wszystko to związane było z epoką baroku. Idealna sztuka barokowa charakteryzowała się bowiem niezwykłością , oryginalnością a także była bardzo kunsztowna.

Miłość najczęściej wiąże się z obrazem kobiety. Podziw jej cielesnych kształtów. Natomiast w poezji Morsztyna mamy raczej analizę i ukazanie zmysłów, żądzy jaka włada mężczyzną w momencie obcowania z piękną kobietą.

Morsztyn przedstawia w swoich utworach ta grę zmysłów. Opis tej gry oparty jest na koncepcie. Polegają one na nowym zestawianiu słów, najczęściej na zasadzie na kontrastu. Bardzo ważne dla jego utworów jest także uzyskiwany efekt końcowy najczęściej jest to paradoks albo ironia.

Interpretacja wybranych utworów Morsztyna:

  • "Cuda miłości" - utwór ten zawiera mnóstwo pytań retorycznych, stawiane są one na początku utworu. Są one tak skonstruowane , że odnosimy wrażenie czegoś nielogicznego swoistego paradoksu. Podmiot liryczny poprzez te pytania dochodzi do wniosku, że nie ma serca, a mimo to żyje: " Jak żyję, serca już nie mając?".

Podmiot liryczny mówi , że nie żyje a mimo to odczuwa ból. Podobnie jest z płaczem i ze łzami. Płacze a łzy pozostają wciąż mokre.

Te dwa elementy płacz i ogień mają w tym utworze znaczenie symboliczne. Płacz to odzwierciedlenie stanu psychicznego jaki przezywa osoba nieszczęśliwie zakochana. Łzy i płacz to przede wszystkim niepewność i rozgoryczenie jakie wywołuje w nim miłość.

Natomiast ogień jest symbolem uczuć jakie miotają podmiot liryczny. Jego uczucia są bowiem trudne do ugaszenia i są także bardzo żywiołowe.

Morsztyn sądzi że nie da się obronić przed uczuciami rozumem. Jeśli zaczniemy się w ten sposób bronić jeszcze szybciej wpadniemy w jej sidła.

  • "Do trupa"- podobnie jak wcześniejszy utwór ten także oparty jest na wywodzie podmiotu lirycznego. Zwraca się on do trupa używając słów: " ty nic nie czujesz, ja cierpię srodze".

W utworze tym mamy zestawione cechy które określają podobieństwa między osoba nieszczęśliwie zakochaną, a trupem. Podmiot liryczny porównuje się wręcz do trupa: " Leżysz zabity i jam też zabity; Ty -strzałą śmierci, ja strzałą miłości"

Żałobne płótno przykrywa ciało trupa natomiast nieszczęśliwie zakochany zakryty chodzi ciemnością i rozpaczą jaka na niego spada. Ponad to obie postacie nie mogą już w swoim życiu dokonać.

Po zestawieniu podobieństw tych dwóch postaci Morsztyn zestawia różnice jakie pomiędzy nimi są.

Postać trupa określona jest symbolem spokoju, nie przeżywającą już bólu. Zakochany natomiast cierpi, płacze, wzdycha za ukochaną osobą . Uczucia ciągle nim targają nie potrafi tego ognia jaki ma w sobie niczym pokonać.

Próba definiowania miłości przez Morsztyna to wartość przede wszystkim ziemska. Miłość nie jest wieczna, przemija jak wszystko inne co jest na ziemi.

By zdefiniować miłość sięga Morsztyn jedynie do uczuć a nie do filozofii a nie do nauki.

Morsztyn uchodził za mistrza konceptu barokowego. Jeśli chodzi o zestawienie osoby trupa i zakochanego to jest to niesamowity ale jakże nowoczesny przykład takiego konceptu.

Jeśli chodzi o formę utworów Morsztyna to jest ona dla poety bardzo ważna w dodatku w pewnym stopniu podporządkowuje sobie treść.

Ostatnim wspomnianym przeze mnie poetą jest Daniel Naborowski:

Świat człowieka baroku uległ rozbiciu i zachwianiu panującego w życiu renesansowym spokoju i harmonii.

Do światopoglądu w epoce baroku wkrada się także niepokój. Następuje zwrot ku takim tematom jak: przemijanie, , czas, śmierć i nicość. Charakterystyczne są wiec stałe nie podlegające zmianie barokowe metafory. Jedną z takich metafor jest nietrwałość życia ludzkiego często zestawiana z obrazem topniejącego śniegu. Porównanie życia ludzkiego z cieniem, wiatrem, punktem ,błyskiem. Inna równie powszechna metafora jest czas. Czas porównywano do płynącej rzeki.

Niezwykle często wykorzystywanym motywem jest motyw vanitas. Pochodzi on i jest on nawiązaniem do Biblii i zawartej w niej Księgi Kocheleta. Z tej księgi pochodzi werset : "Marność nad marnościami i wszystko marność".

Kohelet był biblijnym mędrcem, który zakwestionował następujące wartości jakie odnalazł w życiu człowieka. Zalicza do nich pracę, bogactwo, mądrość, radość życia. Po analizie tych wartości doszedł do wniosku że wszystkie one przeminą. Wszystko ma swój czas i kiedyś się skończy.

Jeśli chodzi o motyw czasu to jest on bardzo popularny w baroku.

Często wyrażany był jako postać Saturna. Saturn ten trzymał w ręce dwa rekwizyty. Sierp i wąż , który kąsa swój ogon. Epitet dotyczący baroku to epoka zegarów.

Daniel Naborowski należy do grona tych poetów , którzy zafascynowani był przemijaniem. W swoich utworach bardzo często podejmuje motyw marności. Uważa że najszybciej przemijają wartości i dobra ziemskie. Zalicza do nich urodę, mądrość i władze.

Odnajdujemy analogię pomiędzy Kochanowskim a Naborowskim. Noborowski pisze "z czasem wszystko przemija" . Natomiast Jan Kochanowski w swojej fraszce "O żywocie ludzkim" pisze: "Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy".

Analogia i podobieństwo tych dwóch cytatów nie jest przypadkowa. Źródłem i punktem wspólnym jest tutaj filozofia stoicka i jej zasada złotego umiaru.

Daniel Naborowski szukając sposobu na rozwiązanie i poznanie aspektów marności. Wedle filozofii stoickiej jedynie rozum, rozsadek pozwalają na pogodzenie się ze swoim smutnym, nietrwałym i marnym życiem.

Daniel Naborowski bardzo często korzysta także z myśli filozofa Pascala. Wykorzystuje w swoich wierszach jego metafory dotyczące człowieka i życia. Oto przykłady tych metafor "człowiek to okręt na niepewnym morzu", inny przykład "człowiek jest trzciną, ale trzciną myślącą".

Krótkość znikomość swojego życia zobrazował Naborowski zestawiając szereg jednosylabowych dźwięków: "Dźwięk, cień, dym, wiatr, głos, punkt - żywot ludzi słynie",.

Wszystkie te słowa kojarzą się nam przede wszystkim z ulotnością i nietrwałością.

Takie właśnie ulotne niepewne i krótkie jest nasze życie. Życiem tym rządzi "lotny" czas. Naborowski nasze ziemskie bytowanie nazywa "czwarta część mgnienia" lub "kolebka grobem". |

Mimo to ocena istnienia i życia nie skłania poety do negatywnej i pesymistycznej postawy. Naborowski, odnajduje podobnie jak biblijny Kohelet panującą w tym wszystkim prawidłowość. Ta prawidłowość to - "świat hołduje marności". Świat urządzony został przez Boga. Dlatego też należy zachować w swoim życiu rozum, umiar rozsądek i cnotę. "Miłujmy i żartujmy, żartujmy i miłujmy Lecz pobożnie, uczciwie".

W wierszu pt. "Cnota grunt wszystkiemu" opowiada o rzeczach jakie są dla nas ludzi. Naborowski uważa że wszystko jest dla nas zarówno miłość, radość, a także bogactwa, władza, uroda. Naborowski nakłania czytelnika by jak najbardziej korzystać z tych dó.br ale przestrzega że w tym wszystkim trzeba zachować umiar.

Kolejny wiersz pt. "Błąd ludzki" ukazuje nam nasze życie , które składa się z różnych błędów przez nas popełnianych. W tym także odnajduje porządek i dzieło Boga poeta.

"Tak chce Bóg mieć; przeklęctwo przeciwić się Jemu. Przeto też nic nie przydaj, nic nie ujmuj temu".

Postawa Daniela Naborowksiego jest zupełnie inna i bardzo różna od postawy innego ale równie wybitnego poety baroku Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.

Dla Sępa Szarzyńskiego życie jawi się jako nieustanna walka jaką wiedziemy z szatanem. Walka ta toczy się pomiędzy duszą a naszym ciałem. Sęp Szarzyński proponuje przezwyciężenie tej walki poprzez miłość. Należy żyć pełnią życia ale pamiętając o Bogu i Jego przykazaniach.

Podsumowanie:

Daniel Naborowski połączył w swoich utworach religie chrześcijańską z filozofią stoicką. Dlatego też klasyfikuje się go pomiędzy Sępem Szarzyńkim a Janem Andrzejem Morsztynem.