Twórców zawsze pociągała wieś. Jej obraz, zwyczaje i kultura inspirują od wieków. Jest coś wdzięcznego w jej tematyce, że wypełnia ona karty dzieł artystów. W swoich rozważaniach będę starał się pokazać wizerunek wsi na podstawie utworów literackich.

Temat wsi jest bardzo różnorodny. Wieś pokazywana jest z wielu perspektyw. Jej oblicza są zawsze ciekawe i literaci widzą w niej źródło nie do wyczerpania. Pokazywane są kolorowe i mniej barwne strony życia na wsi. Chciałbym pokazać jak najwięcej "odcieni" odkrytych przez pisarzy i poetów, próbujących odsłonić jej obraz .

Jan Kochanowski, jeden z pierwszych zauroczonych tematyką wsi, poetów, żył w okresie renesansu. Z jego fraszek i pieśni wyłania się trochę sielankowy obraz polskiej wsi. Praca na roli, życie na wsi jest czymś, co człowieka uszczęśliwia. Jego "Pieśń świętojańska o sobótce" zawiera obraz obrzędu ludowego oraz korzyści wynikające z życia na wsi. Dwanaście pieśni, śpiewanych przez dwanaście panien, prezentuje walory polskiej wsi. Cieszą one zmysły wzroku, słuchu i węchu.

Innym miłośnikiem sielskiego życia, z dala od miasta jest Adam Mickiewicz. W swej epopei pt. "Pan Tadeusz" wyraźnie widać jego fascynacje wsią. W plastyczny sposób opisane tam są zjawiska naturalne, piękno przyrody. Opisy te przenoszą czytelnika w świat barwny, świeży i niewinny. Życie tak blisko natury sprawia, że człowiek współpracuje z nią, poznaje jej rytm, charakter i w jakiś sposób przejmuje do swojego życia. Autor uświadamia czytelnikom, Polakom, że mamy się czym chwalić. Nasz kraj jest piękny, pełen zachwycających skarbów natury. Również bohaterowie dzieła, rozmawiając wspominają o tym. Tak jak Tadeusz, który słuchając zachwytów Telimeny pejzażem włoskim, mówi jej, że nie zna piękniejszego kraju niż Polska.

Dzieło Adama Mickiewicza nazywane jest epopeją narodową, to ze względu na treści historyczne oraz kulturowe. Obyczaje, tradycje szlachty polskiej związane są z wsią. Polowania, grzybobranie, tradycje kulinarne; to wszystko należy nierozerwalnie do życia blisko natury. Nasi przodkowie tam znajdowali spokój, rodzinność i zabawę. Byłem zafascynowany opisem polowania, rozpoczętego dźwiękiem rogu. Gra Wojskiego na tym instrumencie jest tak opisana, że prawie ją słyszałem.

Odpoczynek i rozrywka, to nie wszystko co widzi autor w życiu na wsi. Są tu też opisane problemy gospodarcze i polityczne szlachty. Informacje te słyszymy w rozmowach bohaterów podczas wspólnych spotkań. Również zachowanie, język polskiej szlachty jest w "Panu Tadeuszu" w doskonały sposób przedstawiany.

W następnej epoce, w pozytywizmie, wieś ciągle interesuje pisarzy. Eliza Orzeszkowa i jej powieść "Nad Niemnem" pokazuje polską wieś nie tylko z perspektywy szlachty, ale również oczyma chłopów. Powstanie styczniowe pogorszyło relacje tych dwóch warstw społecznych. Po uwłaszczeniu chłopów, przez rosyjskiego cara, pojawiły się nowe konflikty. Wieś w opisach autorki jest ciągle piękna, ale bywa też szara, smutna, pogrążana w mało sielankowej rzeczywistości. Piękny krajobraz często jest tłem dla rozgrywającej się walki człowieka o byt. Praca na roli jest mozolna i nie daje gwarancji szczęśliwego życia. Autorka stara się pokazać prawdziwą rzeczywistość, pełną piękna przyrody położonej nad Niemnem i pełną trudów życia jej mieszkańców.

Młoda polska przyniosła fascynację kulturą chłopską. Pojawiło się określenie "chłopomania", podkreślające to zainteresowanie wsią i jej zwyczajami.

Temat znów poruszany przez artystów najbardziej zaowocował w powieści Władysława Reymonta pt. "Chłopi". Życie mieszkańców wsi Lipce dzieli się tak jak życie natury, na pory roku. Powieść składa się z takich też części: wiosna, lato, jesień i zima. Rytm przyrody, wyznacza rytm życia mieszkańców. Na wszystko jest właściwy okres, na zabawę, radość rodzenia się , ale i na smutek obumierania. Ludzie mają swoje troski. Są żywi i nie wyidealizowani. Ciężko pracują na zapewnienie sobie bytu, ale szanują tę pracę, kochają to co udało im się zdobyć. Między nimi a ziemią, na której żyją rodzi się wielkie przywiązanie. Jeden z bohaterów, Boryna nie wyobraża sobie istnienia bez skrawka tego, czym żył przez całe swoje życie. Umiera na swojej ziemi, na której siał, orał i zbierał plony.

Reymont skupia się na zwyczajach i obrzędach mieszkańców Lipiec. Wszystko jest naznaczone dużą powagą i religijnością. Żniwiarze przed praca modlą się, za każdy posiłek wznoszone są podziękowania do nieba.

Życie chłopów przeplatane jest weselami, pogrzebami, wizytą księdza, wspólnym kolędowaniem. Nawet życie gospodarcze ma swoje tradycje i rytm.

Również inni pisarze młodopolscy pisali o życiu wsi. Z twórczości Stefana Żeromskiego i Jana Kasprowicza wyłania się jednak bardziej pesymistyczna wizja chłopskiej doli. To obraz wsi nędznej, tragiczne zmagającej się z losem, najbiedniejszej części mieszkańców wsi. Tutaj nie ma szans na poprawę bytu. W takim świecie nic nie zależy od jednostki. Biedny zawsze jest wykorzystywany przez silniejszych, bogatszych.

Ciekawy obraz wsi znajdujemy też u Stanisława Wyspiańskiego. Jego sztuka "Wesele" nie opisuje ciężkiego życia chłopów, ale ich chęć pomocy w wyzwoleniu Polski. Akcja rozgrywa się podczas wesela dziewczyny z ludu z inteligentem. Wesele niby łączy te obie warstwy społeczne, ale okazuje się, że bardzo różnią się te grupy. Mieszczanie widzą w chłopach żywiołowych, barwnych wieśniaków, którzy powinni zajmować się tylko sprawami, dla których zostali urodzeni. Traktują wieś jako oazę spokoju, w której można odpocząć: "Niech na całym świecie wojna, byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna" .

Literatura dwudziestolecia międzywojennego przynosi " Przedwiośnie" Stefana Żeromskiego. Główny bohater Cezary Baryka przebywa w Nawłoci. Tam nowy obraz szlachty i chłopów. Szlachta wiedzie dostatnie życie pełne rozrywek, hulanek i płytkich zainteresowań, natomiast chłopi są biedni i zacofani. Obie warstwy społeczne nie interesują się sprawami kraju. Głównym celem szlachty jest stworzenie własnego, dobrego wizerunku przed sąsiadami.

Dobiegając do końca rozważań sądzę, że pisarze na przestrzeni wieków starali się pokazać obraz wsi z wszelkimi jej zaletami i wadami. Często był to wyidealizowany świat wolny od problemów. One bowiem zanikały w ciągłym rytmie pracy na wsi. Zycie na wsi kojarzyło się z świeżym powietrzem, zdrowymi, zahartowanymi ludźmi. Za pracę na roli otrzymywali oni od natury sowite wynagrodzenie. Niestety, tak nie było i inni pisarze dostrzegli to, opisując ciężką dolę chłopa. Zwrócono uwagę na wykorzystywanie wsi prze bogatych, okrutne prawa natury, która obdarowuje, ale też zabiera. I nikt nie ma na to wpływu.

Wieś jest piękna, polskie krajobrazy pełne szumiących strumyków, zielonych lasów, srebrzystej bieli śniegu zachwycają do dziś. Inspiruje ona zawsze poetów, pisarzy. Pełna tajemnic i dzikiej niewinności. W bliskości z naturą człowiek poznaje samego siebie. Trzeba jednak pamiętać, że wieś była też surowa dla swych mieszkańców. Taka też pojawiała się na kartach literatury. Artyści starali się pokazywać jej wszelakie oblicza.