Od wieków bardzo ważnym elementem ludzkiego życia jest wiara w Boga. Ona daje człowiekowi siłę, nadzieję, pozwala mieć pewności lepszego jutra. Religia bez względu na wyznanie pełniła zawsze bardzo istotną rolę. Obecnie w Europie dominującą religią jest chrześcijaństwo. Z każdą religią bezpośrednio wiąże się wizja Boga. Teksty kultury obfitują w takie wizerunki i są one bardzo różnorodne. Najczęściej dominuję obraz Boga jako dobrotliwego starca unoszącego się na obłokach. Wizerunek Boga jednak zmieniał się na przestrzeni rozwoju cywilizacji. Bóg prezentowany jest w tych dziełach różnorako - jako wszechmocny, wspaniały Stwórca, czy też reżyser świata, karzącym za grzechy, bezlitosnym absolut lub też kochający człowieka ojciec. W swojej pracy postaram się przedstawić wizję Boga na wybranych tekstach kultury.

Jedną z najważniejszych wizji Boga w literaturze jest jego wizerunek biblijny. Ta Święta Księga chrześcijan dzieli się na Stary i Nowy Testament. Przyjmuje się, że Księgi Starego Testamentu powstawały na Bliskim Wschodzie od XIII do I w. p.n.e., a Nowy Testament został napisany w drugiej połowie I w. n.e.

Jedną z najciekawszych wizji Boga jest reprezentowany w Księdze Hioba wizerunek, który prezentuje go jako tego, który zsyła na człowieka cierpienie. Najważniejszą sprawą staje się tutaj przesłanie, że wszystko co otrzymujemy od Boga ma jakiś sens. Cierpienie jest najwyższą próbą, którą zsyła na człowieka Bóg. Jest to przede wszystkim próba wiary. Jeżeli człowiek wychodzi z tej próby zwycięsko Bóg ofiaruje mu nagrodę za jego wytrwałość, wierność. Dobre uczynki są więc nagradzane, a złe karane są nie w życiu doczesnym, ale dopiero po śmierci człowieka. Biblijny Hiob stał się symbolem wiary w sprawiedliwość Boga nawet w najtrudniejszym położeniu.

Kolejnym bardzo ważnym wizerunkiem Boga jest ten przedstawiony w Księdze Koheleta. Treścią księgi są rozważania nad sensem ludzkiego życia. Autor poszukuje drogi do szczęścia i ostatecznie dochodzi do wniosku, że wszystko na ziemi jest niewiele warte. Mówi o tym słynne zdanie "vanitas vanitatum et omnia vanitas", co oznacza, że wszystko to "marność nad marnościami i wszystko marność". Życie człowieka jest pełne zmartwień i trudów, a na świecie panuje niesprawiedliwość. Wszystkich ludzie nieuchronnie czeka śmierć, a przed nią nie uratują ich ani mądrość, ani też dobra materialne. Radość można jednak uzyskać korzystając rozsądnie z darów Boga, czyli wszystkiego, co stworzył. Ze wszystkich swoich czynów będzie trzeba jednak rozliczyć się przed Bogiem. W Księdze Koheleta Bóg stworzył świat, takim jak chciał go stworzyć, sprawił, że wszystko przemija. Obowiązkiem człowieka jest dostosowanie się do tego, co stworzył Bóg. Człowiek musi się w myśl tej księgi pogodzić z tym faktem i żyć zgodnie z prawdami wiary.

W średniowieczu Bóg najczęściej przedstawiany był jako karzący, surowy sędzia. Rolą człowieka było zasłużyć na zbawienie. W zaś renesansie problem wizji Boga był poruszany bardzo często. W odrodzeniu nastąpił bowiem zwrot ku humanizmowi i antropocentryzmowi, co było zaprzeczeniem średniowiecznemu teocentryzmowi (Bóg w centrum zainteresowania).

Twórcą, którego interesował bardzo ten temat był Jan Kochanowski, który w swoich utworach prezentował różne wizje Boga. Pierwszą z nich jest ta przedstawiona w hymnie "Czego chcesz od nas Panie". Jest to utwór pochwalny skierowany do Boga, stanowi podziw dla wielkości i wspaniałości Stwórcy świata. Kochanowski już w tytule stawia pytanie retoryczne i przekonuje, że Bóg niczego nie chce od człowieka, a człowiek nie może mu niczego dać:

"Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?

Człowiek w utworze tego poety jest pokorny wobec dzieła Boga. W utworze Jana Kochanowskiego zostają wyliczone wszystkie najważniejsze cechy Boga jako Stwórcy. Poeta wymienia lasy, pola, morza. W jego opinii Bóg jest artystą, rzemieślnikiem, która stwarza doskonały i cudowny świat. Słowa Kochanowskiego są pełne entuzjazmu, dobrej energii z dobrego świata danego nam przez Stwórcę. Na całym świecie widać obecność Boga, dzięki któremu płyną rzeki, ziemia daje człowiekowi swoje plony.

"Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi

A zamierzonych granic przeskoczyć się boi.

Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają,

Biały dzień a noc ciemna swoje czasy znają,

Tobie k woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi,(…)"

Poeta pokazuje ile wspaniałych darów człowiek może dostać od Boga, który staje się dobrym ojcem każdego człowieka. Dzięki temu poczuciu ludzie nie są samotni i nie czują się obcy w świecie.

Jan Kochanowski przedstawił również zupełnie inną wizję Boga we "Fraszkach". W utworze "O żywocie ludzkim" mamy do czynienia z Bogiem, który traktuje człowieka jak swoją zabawkę. Stwórca jest tutaj reżyserem ludzkiego życia i to on decyduje o losie człowieka, który musi jak najlepiej wykorzystać czas, który podarował mu Bóg. Człowiek jest bowiem tylko aktorem w teatrze świata ("teatr mundi") i musi ufać Bogu. Człowiek - aktor ma zajmować się, interesować tylko tym, co przeznaczył dla niego Bóg. Sprawy wyższe nie powinny być sprawami ludzkimi, one są przeznaczone dla Boga.

Zupełnie inną wizję Boga przedstawia np. Jan Kasprowicz w swoim hymnie "Święty Boże, Święty mocny". Podmiot liryczny tego wiersza współczuje całej ludzkości, ze względu na świat, w której przyszło jej żyć. Okazuje się, że w wierszu Kasprowicza cały świat zmierza do śmierci, również człowiek i otaczająca go natura. Ten katastroficzny utwór pokazuje, że Bóg sprawia, że życie ludzkie podąża w stronę ostatecznego rozwiązania. Bóg przedstawiony w tym hymnie wydaje się nie kochać w ogóle człowieka, jest bezlitosny i nie zważa na jego losy. Tematem tego utworu jest przede wszystkim spór z Bogiem o istotę tego świata. Poeta przedstawia bunt wobec Stwórcy, wizję zagłady ludzkości. Bóg tutaj to karzący oraz bardzo surowy sędzia, który z obojętnością spogląda na świat. Taka postawa jest buntem o charakterze tragicznym, a walka ze złem jest beznadziejna, a człowiek nie ma w niej szans na zwycięstwo. Podmiot liryczny wiersza nie podejmuje jednak walki, ale pokazuje swe cierpienia. Rzuca Bogu wyraźnie oskarżenie: "Ty się upajasz wielkością stworzenia, po tym śmiertelnym wygonie (…)".

Przykłady wizerunków Boga można znaleźć również np. w malarstwie. Twórcy przedstawiają Boga w różnych sytuacjach. Warto wspomnieć tutaj chociażby freski Michała Anioła z Kaplicy Sykstyńskiej. Ze względu na wizerunek Boga trzeba zwrócić uwagę na fresk "Stworzenie Adama", które jest znakiem rozpoznawczym Michała Anioła. Dzieło to przedstawia moment, w którym Bóg daje życie Adamowi - pierwszemu człowiekowi. Po lewej stronie fresku widać Adam, który leży na ziemi. Jego ręka jest bezwładna i prawie styka się z dłonią Boga, którego niosą anioły. Chwila przedstawiona przez Michała Anioła pokazuje akt twórczy Boga, który emanuje siłą i dobrocią - Stwórcę, którego woli poddaje się Adam.

Trzeba też zaznaczyć, że wizerunki Boga można spotkać również w kinie. Przykładem tutaj może być film Krzysztofa Kieślowskiego "Dekalog I". Jest to pierwsza część cyklu filmów tego znakomitego reżysera. Odpowiada ona pierwszemu z dziesięciu przykazań "Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną". W tym dziele reżyser podejmuje problem istnienia Boga oraz problem wybierania przez człowieka fałszywych bożków.

"Dekalog 1" opowiada o człowieku, który był naukowcem, a stał się niewolnikiem swojego komputera. Człowiek ten wyliczył wytrzymałość lodu na osiedlowym jeziorku, gdzie jego syn jeździł na łyżwach. Historia ta zakończyła się jednak tragedią. Przez taki obraz reżyser chciał pokazać, że Bóg jest najważniejszym i najwyższym sędzią, a jego Dekalog jest największym dobrem.

Zaprezentowane przykłady pokazują jak różnorodny wizerunek Boga był prezentowany na przestrzeni wieków. Warto podkreślić, że XX wiek przyniósł wzrost religijności, a literatura i sztuka zaczęły coraz częściej stawiać pytania o jego istnienie. W przytoczonych przykładach Bóg jest przedstawiany jako wszechmocny, wspaniały Stwórca, reżyser świata lub też obojętny na ludzkie losy absolut. W dobie upadku wartości współczesny człowiek często poszukuje i zadaje pytania o istnienie Boga. Moim zdaniem najbliższa człowiekowi jest wizja renesansowa, które przedstawia Boga jako dobrego, kochanego Stwórcę. Uważam, że wizja Jana Kochanowskiego z utworu "Czego chcesz od nas Panie" może być bliska każdemu człowiekowi.