Ludzie od zawsze marzyli o wielkich podróżach, emocjonujących przygodach i wielkich namiętnościach. To wszystko mógł znaleźć w literaturze. Książki dawały ludziom pasjonujące doznania, dlatego zawsze chętnie po nie sięgali. Na przestrzeni dziejów powstało mnóstwo utworów literackich, jednak nie wszystkie przetrwały w ludzkiej pamięci. Niektóre utwory straciły swą aktualność, ale te, które poruszają uniwersalne sprawy dotyczące człowieka zawsze są mu bliskie i nie tracą swej aktualności.
Sztuka zachwycała ludzi wtedy, gdy poruszała problemy związane z ich życiem a także wtedy, gdy odpowiadała odwiecznemu pragnieniu człowieka o doznawaniu piękna. Dlatego wciąż budzą nasz podziw egipskie piramidy, fascynują wielkie katedry gotyckie. Wciąż z przyjemnością oglądamy obrazy Leonarda da Vinci i słuchamy genialnej muzyki Betoveena. Dzieła te docierają do naszej wrażliwości, budzą emocje i pozwalają stać się lepszymi ludźmi.
Ponadczasowość pewnych dzieł literackich powoduje, że są one aktualne po dziś dzień. Już w antyku stworzono takie utwory, które dotykają głębokich problemów ludzkości. Opisują miłość, przyjaźń, zazdrość, bunt. Mitologia to kopalnia odwiecznych wzorców zachowań, zwanych archetypami.
Jednym z antycznych utworów, które są aktualne do dzisiejszego dnia jest Antygona Sofoklesa. Córka króla Edypa, nie mogąc zgodzić z wolą swojego wuja Kreona występuje przeciwko niemu. Jest wierna wartościom, które wyznaje. Wie, że wola boska jest ważniejsza od władzy ludzkiej. Antygona chcąc godnie pochować swojego brata, uznawanego przez Kreona za zdrajcę, sprzeniewierza się swojemu władcy. Ale jest wierna samej sobie i odwiecznym boskim prawom. Jej osoba pokazuje współczesnym ludziom, że obrona własnych przekonań, bunt przeciwko złym decyzjom jest zasadny i konieczny, aby ocalić samego siebie. Antygona uczy współczesnego człowieka odwagi i walki o swą godność.
Z kolei wojna trojańska przedstawiona w genialnie skonstruowanej epopei Homera, Iliadzie, to nie tylko wspaniały mit, ale również źródło wiedzy o ludzkich zachowaniach i namiętnościach, które często wygrywają z rozsądkiem. Parys, zakochany w najpiękniejszej kobiecie świata, Helenie, nie zdaje sobie sprawy, że jego namiętność doprowadzi do zagłady Troi i śmierci najbliższych osób. Czy i my po dziś dzień nie wybieramy według głosu serca nie słuchają przy tym swego rozsądku? Postać Priama i dramat, jaki przeżywa po śmierci ukochanego syna Hektora wzrusza po dziś dzień. Jest godny podziwu, bo dla miłości był w stanie się upokorzyć przed swym wrogiem.
Ponadczasowe dzieła tworzyli również artyści średniowiecza. Pieśń o Rolandzie, Tristan i Izolda czy historia króla Artura i rycerzy okrągłego stołu przekazywały czytelnikom następnych pokoleń nie tylko ideał rycerza - obrońcy Boga, państwa i swej damy serca, ale również uczyły pięknej i idealnej miłości. Dzięki tym dziełom w literaturze utrwalił się wzorzec bohaterstwa, odwagi i wierności ideom.
Do dziś dnia niektórzy ludzie zastanawiają się nad fenomenem sztuk Wiliama Szekspira. Co sprawia, że choć doskonale znane, są ciągle czytane, wystawiane na deskach teatrów i przenoszone na ekran? Mianowicie to, że opowiadają o człowieku, o jego istocie. Szekspir porusza w swoich sztukach odwieczne pragnienia ludzkie: jak władza i miłość. Pokazuje przy tym jak skomplikowanym tworem jest człowiek. Obrazuje sprzeczności tkwiące w nim, jego żądze, namiętności i pragnienia. Bohaterowie sztuk Szekspira, choć pochodzą z wyższych sfer, to ludzie tacy jak my dziś. Aktualność Romea i Julii doskonale pokazał film Baza Luhrmanna, który przeniósł historię tragicznych losów słynnych kochanków we współczesne czasy. Okazało się, że konflikty międzyludzkie i dziś potrafią zniszczyć miłość, która jest najcenniejszym skarbem człowieka. Historia Makbeta pokazuje z kolei, że dążenie do celu za wszelką cenę prowadzi do dramatu. Człowiek kierowany złymi namiętnościami jest gotowy na największe zbrodnie, które w rezultacie niszczą jego samego.
Psychologizm człowieka i jego skomplikowane wnętrze ukazał jeden z największych rosyjskich powieściopisarzy - Fiodor Dostojewski. Pisarz w Zbrodni i karze opisuje losy młodego mordercy Raskolnikowa. Bohater przekonany o swej ponadprzeciętności i swej słuszności tezy, że świat należy wyczyścić z "wszawych" jednostek, sam wymierza sprawiedliwość. Morduje w brutalny sposób lichwiarkę. Jednak po wykonaniu wyroku jest coraz bardziej zaniepokojony wyrzutami sumienia. Pisarz podkreśla, że zerwanie z tradycją chrześcijańską i z prawami dekalogu prowadzi człowieka do zagubienia swojego własnego człowieczeństwa. Nie można łamać odwiecznych praw rządzących życiem człowieka. Uniwersalność tego utworu przejawia się w tezie, że każda zbrodnia musi zostać ukarana.
Henryk Sienkiewicz pisał swoją literaturę, jak sam mówił, "ku pokrzepieniu serc". Quo Vadis, powieść nagrodzona Noblem, to ponadczasowa historia o miłości. Ale nie tylko. Jest to książka o potrzebie wiary w życiu człowieka, bo gdy człowiek jest jej pozbawiony traci sens swojego życia. Jest to w końcu książka o historii naszej cywilizacji, która tak jak wtedy musi walczyć o swą wiarę, przekonania i wartości.
Kolejny polski noblista, Czesław Miłosz to poeta niezwykle "uniwersalny". Jego wiersze dotykają najważniejszych ludzkich spraw, jak ból, cierpienie i śmierć. Wiersz, pochodzący z okresu powojennego, Campo di Fiori to hołd złożony wszystkim umierającym niewinnie i niesłusznie; tym, którzy ginęli w powstańczej Warszawie i tym, którzy umierają samotnie w imię swoich poglądów. Wiersz opowiada historię śmierci Giordano Bruno na włoskim placu Campo di Fiori. Mimo wykonanej egzekucji świat nie zareagował, nie zmienił się, życie toczyło się normalnie. Podobnie było podczas powstania warszawskiego. W getcie umierali ludzie, a pod jej murami przy dźwiękach wesołej muzyki na kolorowej karuzeli inni bawili się zapominając o tragedii, która ma miejsce tuż obok. Poeta pokazuje jak obojętna jest nam śmierć ludzi, jak łatwo potrafimy przejść nad nią do porządku dziennego. Zwłaszcza we współczesnym świecie, kiedy gazety codziennie donoszą o śmierci niewinnych ludzi mordowanych przez terrorystów, którzy giną samotnie, zbyt szybko zapominamy o tych dramatach. Pochłonięci swoimi sprawami biegniemy nadal do przodu i tłumaczymy sobie, że taki jest już nasz los. Poezja Miłosza "ocala od zapomnienia" tych, których już nie ma, bo "poeta zawsze pamięta".
Sztuka zostaje w pamięci ludzi, wtedy, gdy dotyka jego pragnień, marzeń i potrzeby doznawania piękna. Wtedy jest uniwersalna i zawsze aktualna. Wpływa na ludzkie życie, potrafi zmieniać ludzi i ich charaktery. Pomaga w codziennym życiu i zrozumieniu, że człowiek ze swoimi problemami nie jest na świecie na sam. Ponadczasowe dzieła budują naszą wrażliwość i inteligencję, dlatego warto je znać i ciągle poznawać nowe.
