„Cierpienie jest nauczycielem” (Ajschylos).

Trudno znaleźć sens w cierpieniu, mimo że samo to zjawisko występuje tak często. Często ludzie w jego obliczu proszą o pomoc innych i Boga. Często nie otrzymują znikąd wsparcia i odwracają się od Boga i źle życzą ludziom. Nieliczni przyjmują cierpienie z pokorą i ufnością w wierze, jako jeszcze jeden z darów bożych. Większość chorób można wyleczyć a większości wypadków zapobiec, lecz cierpienie jako takie jest niemożliwe do wyeliminowania. Cierpienie i nieszczęście zawsze jednak pozwala nam odkryć prawdziwa twarz naszych przyjaciół oraz nas samych. Można zgodzić się ze słowami wielkiego greckiego dramatopisarza - cierpienie rzeczywiście może człowieka wiele nauczyć.

Jednego z najważniejszych przykładów zasadności cierpienia dostarcza czytelnikowi Biblia, a konkretnie jedna z ksiąg Starego Testamentu - Księga Hioba. Opisany tam jest przypadek cierpienia niezawinionego, lecz obecnego w Bożych planach. Bohater opowieści - Hiob - przedstawiany jest jako wzór wierności bogu niezależnie od okoliczności. Przez całe życie był Hiob człowiekiem prawym i dobrym. Zawsze stosował się do nakazów religii i wierzył w sposób szczery i niezachwiany. Był także bogatym człowiekiem, troskliwym mężem i ojcem oraz szczodrym pracodawcą. Jednak w pewnym momencie swojego życia został dotknięty kolejnymi nieszczęściami. Stracił cały majątek i dach nad głową, później dzieci, wreszcie nawet zdrowie. Nie wiedział, dlaczego Bóg tak straszliwie go doświadcza, lecz nie załamał się. Nie bluźnił i nie odwrócił się od Boga, twierdził zawsze "Dał Pan i zabrał Pan, niech będzie imię Pańskie błogosławione". Tym samym przeszedł próbę wiary, którą postawił przed nim Stwórca i został nagrodzony jeszcze większym szczęściem niż to, które utracił. Dowiedział się Hiob, i dowiedzieli się słuchacze opowieści, że sprawiedliwości i dobroci bożej nie wolno kwestionować. Bóg zawsze działa dla dobra człowieka, jeśli nie pojedynczej osoby, to dla całej ludzkości.

Podobnej próbie poddawani byli często pierwsi chrześcijanie. W czasie panowania cesarza Nerona (i kilku późniejszych) prześladowano chrześcijan, Neron na przykład oskarżył ich o podpalenie Rzymu. Wspaniały literacki obraz tych wydarzeń daje nam Henryk Sienkiewicz w powieści "Quo vadis". Chrześcijan chwytano i zabijano, bądź ku uciesze tłumów rzucano na pożarcie dzikim zwierzętom na arenie. Liczni, w tym Apostoł Piotr i święty Paweł zginęło męczeńską śmiercią. Wśród chrześcijan znamienitym przykładem jest postępowanie dwóch postaci. Są nimi Ligia i Chilon.

Ligia była silną duchowo, młodą i piękną kobietą, również jej wiara była silna i piękna. Dzięki miłości nawróciła rzymskiego patrycjusza Marka Winicjusza. Znalazła się wśród pojmanych chrześcijan, a cesarz postanowił urządzić widowisko z użyciem swojej dawnej niewolnicy. Ligia miała okazje uciec i żyć w spokoju pod opieką Winicjusza, lecz nie zgodziła się porzucić braci w wierze. Zdała test wiary z godnością, ale i pokorą.

Chilon Chilonides nie był z początku zainteresowany chrześcijaństwem. Doniósł on Rzymianom, że jego dawny przyjaciel Glaukos jest chrześcijaninem, co w czasie antychrześcijańskiej kampanii cesarza Nerona oznaczało wyrok śmierci. Gdy jednak ujrzał umierającego w mękach Glaukosa, a męki były to nie byle jakie, gdyż Grek został powieszony na słupie a następnie podpalony, Chilon zmienił się. Na widok cierpiącego człowieka, który był kiedyś jego przyjacielem, a którego do tak straszliwego końca zawiódł donos Chilona, dopadły bohatera wyrzuty sumienia. Zrozumiał, że postąpił źle i błagał umierającego o przebaczenie. Glaukos przebaczył zdrajcy tak, jak nakazywał Nauczyciel. Chilon zaczął głośno mówić o tym, że to sam cesarz nakazał podpalić miasto. Groziło Chilonowi wielkie niebezpieczeństwo, ale on nie przejmował się. W końcu spotkał Pawła z Tarsu, który wyjaśnił mu podstawy chrześcijańskiej religii. Chilon dowiedział się, że Bóg jest miłosierny, a religia chrześcijańska nie jest wyznaniem ludzi słabych, lecz silnych duchowo. Chilon ostatecznie poprosił Chrystusa i jego wyznawców o przebaczenie, a gdy je uzyskał, sam przyjął chrzest i dołączył do nich. Cierpienie człowieka miało sens, bo otworzyło oczy Chilona na wiarę.

Można w końcu uznać, że religia chrześcijańska nie rozwinęłaby się w sposób, który znamy dzisiaj, gdyby nie cierpienie pierwszych chrześcijan. Męczeństwo i solidarność wyznawców umożliwiło rozwinięcie się niewielkiej żydowskiej sekty w prężną i potężną religię, która ostatecznie opanowała najpierw Cesarstwo Rzymskie, później Europę a w końcu dużą część świata.

Cierpienie towarzyszy często radości. Dowodem na to może być dramat Williama Szekspira "Romeo i Julia". Dwoje bohaterów kocha się i czuje szczęście, lecz cierpi, bo nie może być ze sobą. W końcu tragiczny splot wydarzeń doprowadził ich do śmierci, lecz i to cierpienie okazało się sprowadzić dobre skutki - skłócone dotąd rodziny postanowiły skończyć z wrogością. Cierpienie dzieci uświadomiło rodzicom, że nienawiść nie jest rozwiązaniem.

Cierpienie przede wszystkim jednak wpływa na światopogląd i filozofię, którą kieruje się człowiek cierpiący. Znakomitym przykładem utworu, który powstał pod wpływem cierpienia i opisuje ewolucję światopoglądową jest cykl "Trenów" Jana Kochanowskiego. Po śmierci córki poeta doświadczył kryzysu wiary i dotąd uznawanych poglądów. Przekaz nawału rozpaczy, rozmyślań i uczuć wydaje się chaotyczny, lecz nieubłaganie dąży do odrzucenia wiary. Poeta nie wierzy, że dobry Bóg pozwala na tak wielkie zło, jakim jest śmierć dobrego i utalentowanego dziecka. Także renesansowe prawdy tyczące się człowieka, jego egzystencji i sensu życia, runęły w obliczu tragedii. Stoicyzm - tak przedtem chwalony i bezpieczny - nie zdał się na nic. Jednak poeta, gdy otrząsnął się już z szoku, jeszcze raz podsumował swoje poglądy i doszedł do wniosku, że pomylił się. Jedynie zrozumienie dla boskiego planu i wiara w sprawiedliwość bożą dają ukojenie. Przeprosił także stoików za nazwanie ich nieludzkimi - w końcu stoicyzm nie zakazywał emocji, wręcz przeciwnie - dzięki spokojowi ducha cierpienie wydaje się mniej dotkliwe.

Ludzie różnie reagują na cierpienie. Jedni rozpaczają, inni przyjmują je ze spokojem. Warto jednak wierzyć, że nie jest tak źle i będzie lepiej - to ułatwia przejście przez trudny okres życia. Wiemy przecież, że cierpienia nie da się wyeliminować z życia - jest go tam równie wiele, jak przyjemności. Nauki płynące z cierpienia własnego, innych ludzi i bohaterów literackich mogą być różne. Już podstawowe działanie cierpienia na poziomie czysto fizycznym - ból znaczący niebezpieczeństwo - ułatwia człowiekowi życie i pomaga to życie zachować. Cierpienie na wyższym poziomie - intelektualnym czy moralnym - stawia przed oczami ważne problemy - niedoskonałości świata i wady człowieka. Cierpienie jest z pewnością nauczycielem człowieka, nawet jednym ze skuteczniejszych - pomaga człowiekowi poprawić siebie a czasem świat.