Cierpienie jest jednym z najczęstszych doświadczeń w naszym życiu. W porównaniu do innych istot egzystujących na naszej planecie, jesteśmy mało odporni na ból i inne przykre doświadczenia fizyczne, ponadto zostaliśmy obdarzeni uczuciami, które niezwykle łatwo można urazić. Choć każdy z nas stara się w możliwie największym stopniu doświadczać jedynie przyjemności i unikać cierpienia, nie jest ono wyłącznie negatywnym uczuciem. Zwykliśmy traktować je jako dramat konkretnej jednostki lub grupy, jednak w społeczeństwie powszechne są również opinie, że przynosi ono tzw. "wtórne korzyści", dzięki którym jesteśmy w stanie lepiej zrozumieć sens naszego istnienia i potrafimy docenić przeżycia wynikające z chwil radosnych. Stanowi zasadniczy element w procesie kształtowania się indywidualnej psychologii wewnętrznej danego człowieka i umożliwia mu spojrzenie na świat z różnych perspektyw. Za sprawą cierpienia nabywamy nowych doświadczeń i stajemy się bogatsi w nowe wartości moralne. Fiodor Dostojewski (Zbrodnia i kara)powiedział kiedyś:

Bez cierpienia nie zrozumie się szczęścia (...).

Według mnie trudno o bardziej trafne sformułowanie.

Literatura wyraża pragnienia i światopogląd człowieka. Jest również odzwierciedleniem jego życia. Możemy w niej odnaleźć liczne przykłady rozmaitych cierpień i towarzyszących im moralnych pouczeń wypowiedzianych wprost bądź dobitnie zasugerowanych. W swojej pracy odwołam się do kilku z nich.

Jednym z najbardziej znanych greckich mitów jest opowieść o Demeter i Korze. Głównym założeniem utworu jest zwrócenie uwagi na wielkie cierpienie matki, która niespodziewanie straciła swoje dziecko. Ukochana córka Demeter - Kora, przez swoją lekkomyślność zostaje uprowadzona przez władcę piekieł - Hadesa. Mroczny Bóg postanowił uczynić z niej swoją małżonkę i zmusił do wspólnego zamieszkania w podziemiach, z dala od matki. Nieszczęśliwa bogini urodzaju nie może znieść nieobecności Kory, wraz z nią zdaje się cierpieć cała ziemska przyroda. W tej historii cierpienie jest wynikiem przerwanej miłości między rodzicem i dzieckiem.

Biblijny Abraham zostaje wystawiony przez Stwórcę na wielka próbę. Dostaje od niego polecenie, że niezwłocznie ma zabić swojego ukochanego syna Izaaka i złożyć go w ofierze. Mężczyzna bardzo męczy się ze sobą, z jednej strony nie chce sprzeciwiać się wyrokom Pana, z drugiej chciałby ocalić jedynego potomka. Jego cierpienie jest ogromne, czuje się wewnętrznie rozdarty jednak mimo wszystko decyduje się spełnić wolę niebios. W ostatniej chwili Bóg nakazuje mu oszczędzić syna i tłumaczy, że chciał jedynie sprawdzić jak silna jest jego wiara.

Starotestamentowa opowieść o Hiobie traktuje o dramatycznych losach mężczyzny, którego wiara stała się przedmiotem zakładu pomiędzy Bogiem i Szatanem. Z dnia na dzień jego dotychczasowe życie zmienia się w pasmo niekończących się klęsk. Zostaje dotknięty straszliwym trądem, w dziwnych okolicznościach ponoszą śmierć najbliżsi mu ludzie, z czasem traci cały majątek i popada w skrajną nędzę. Hiob nie może zrozumieć, dlaczego jest zmuszony doświadczać tak straszliwego cierpienia. Mimo wszystko nadal wierzy w mądrość Boga i pozostaje mu wierny aż do samego końca.

Zadaniem historii o Hiobie jest przypomnienie człowiekowi, że cierpienie jest na stałe wpisane w ziemską egzystencję. Może dotknąć każdego, niezależnie od pochodzenia, statusu społecznego czy charakteru. Według Biblii krzywda doświadczana przez jednostkę ma sens, ponieważ gwarantuje poznanie własnej tożsamości i zbliża do Boga. W księdze Hioba cierpienie ma charakter wzorcowy i pouczający, w finale opowieści zostaje hojnie wynagrodzone.

Największy z polskich twórców renesansowych - Jan Kochanowski, w stworzonym przez siebie cyklu Trenów wyraził potworne cierpienie ojca, powodowane utratą jedynej córki. Dzieło bardzo dobrze oddaje nastrój wielkiego smutku i poczucia niemocy. Podmiot liryczny znajduje się niemalże na granicy obłędu, buntuje się wobec nieszczęścia, które go dotknęło, nie rozumie, dlaczego został tak straszliwie ukarany przez Boga. Popada w zwątpienie, w jego umyśle zostają zachwiane proporcje w widzeniu dobra i zła. Ukojenia doznaje dopiero w trenie XIX, będącym opowieścią o śnie dotyczącym córki, w którym objawiła się ona będąc niezwykle szczęśliwą w niebie. Mężczyzna dochodzi do wniosku, że nocne doświadczenie nie było przypadkowe lecz stanowiło raczej swoisty "przekaz z zaświatów", mający uzmysłowić mu, że zmarła niedawno dziewczynka znajduje się obecnie w cudownej krainie w towarzystwie Stwórcy i w otoczeniu aniołów. Decyduje się przyjąć postawę stoicką i znów skłania się w stronę wartości religijnych.

Motyw cierpienia był charakterystyczny w literaturze romantyzmu. W trzeciej części Dziadów autorstwa Adama Mickiewicza, główny bohater przybiera imię Konrad i decyduje się walczyć o wolność gnębionego przez zaborców narodu polskiego. Jego największym pragnieniem staje się wystąpienie przeciwko władzom carskiej Rosji, jest przekonany o własnej wyjątkowości i pragnie "wziąć w opiekę" całą populację ludzi. Cechuje go odwaga i chęć całkowitego poświęcenia się dla dobra ogółu. Wierzy, że jedynie cierpienie w imię wyższej idei i wrażliwość na ludzką krzywdę pozwala na zrozumienie sensu istnienia. Przedstawia siebie jako narodowego męczennika, w każdej chwili gotowego oddać życie w zamian za dobro kraju:

Teraz duszą jam w moję ojczyznę wcielony,

Ciałem połknąłem jej duszę,

Ja i ojczyzna to jedno.

Nazywam się Milijon - bo za milijony

Kocham i cierpię katusze (...).

Utwór Mickiewicza ma charakter martyrologiczny, służy zwróceniu uwagi czytelnika na cierpienie i poświęcenie, do których jest zdolny człowiek miłujący swoją ojczyznę. Tłem dla akcji utworu są prawdziwe zdarzenia, jakie miały miejsce w 1823 roku w Wilnie. Pisarz w drobiazgowy sposób ukazał w kilku scenach masowe aresztowania i internowanie studentów aktywnie działających w organizacjach: filomackiej i filareckiej. Dzieło bardzo dobrze oddaje nastrój grozy tamtych czasów. Oto niektóre przykłady cierpienia bohaterów literackich.