WSTĘP:
Renesans:
-Pochodzenie nazwy: Renesans - od francuskiego słowa "Renaissance"
-Twórca nazwy epoki to Jacob Burchardt, który jest autorem dzieła pt. "Kultury Odrodzenia we Włoszech"
- pierwszy raz użyto tej nazwy w XVI stuleciu przez malarza - Włocha - G. Vasariego
-Nazwa "Renesans" - dokładnie znaczy 'odrodzenie', 'odnowienie' antycznych idei, odrodzenie nauki i sztuki po długich wiekach średniowiecznych "ciemności"
Barok:
-Pochodzenie nazwy: termin "barok" wywodzi się od włosko - portugalskiego słowa "barocco", które oznacza surową, oraz nieobrobioną perłę. Ma również związek z hiszpańskim słowem "baruecco", który posiada podobne znaczenie.
- Terminem "Barok", określa się nie jedynie epokę, lecz również prąd ideowy oraz literacki, a także artystyczny.
Ramy czasowe epok:
Renesans:
- W Europie:
- Włochy - epoka trwa tu od XIV, aż do początków XVI stulecia
- Kraje rozciągające się w kierunku północnym od Alp - epoka panuje tu od końcówki XV, aż do końcówki XVI stulecia
- W Polsce:
- rozpoczęcie epoki: Końcówka XV stulecia
- okres rozkwitu: XVI stulecie - złoty wiek w kulturze Polski
- zakończenie: lata 30 -ste XVI stulecia
Barok:
- W Europie:
-rozpoczęcie już w II połowie XVI stulecia
- W Polsce:
- Prebarok (tzw. wczesny barok) - początek na przełomie XVI oraz XVII stulecia
- pełny barok (zwany dojrzałym) - panuje od lat trzydziestych, aż do lat siedemdziesiątych XVII stulecia
- późny barok (schyłek) - panuje od lat trzydziestych XVIII stulecia (tzw. czasy saskie)
ROZWINIĘCIE:
Fundamenty światopoglądu obu epok
Renesans:
- Antropocentryzm - ( od łacińskiego "atropos" - człowiek i 'centrum' - środek). Pojawił się na miejscu teocentryzmu. Największą uwagę skupiano na człowieku, który zaczął być głównym punktem zainteresowania oraz centrum wszystkiego
- Humanizm - ( od łacińskiego "homo" - człowiek). Jest to prąd myślowy oraz kulturalny czasów odrodzenia, stawiający przeciw średniowiecznemu teocentryzmowi, zainteresowanie człowiekiem, podkreślający potencjał ludzkiego umysłu. Mottem humanistów, stało się znane terencjuszowskie stwierdzenie "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce"
- Reformacja: wszystkie ruchy religijne i społeczne, zrodzone w efekcie dążeń do reform w chrześcijaństwie, rezultatem czego był rozłam, mający miejsce w Kościele
- Epikureizm - jest to doktryna Epikura, pochodzącego z Grecji filozofa, zgodnie z którą przyjemność (uznawana za dobro najwyższe), stanowi drogę do szczęścia (uznawanego za najwyższy cel), zaś wystarczy do niego brak cierpienia ludzkiego
-Hedonizm - jest to doktryna etyczna, zgodnie z którą przyjemność (czyli doświadczanie rozkoszy), to wyłączne oraz najwyższe dobro, życiowy cel, a także główny motyw działania człowieka
- Stoicyzm - Jest to doktryna filozoficzna, wywodząca się z antycznej szkoły stoickiej, której założycielem był Zenon z Kition. W kręgu jej zainteresowań była przede wszystkim etyka, zgodnie z którą, najwyższą cnotę oraz warunek szczęścia stanowi życie w zgodzie z rozumem oraz pohamowanie rządz.
Barok:
-Kontrreformacja - jest to ruch w sferze religijno - społecznej, który jest odzewem na reformację, i który zmierza do zaprowadzenia zmian w Kościele, a także w kulturze chrześcijańskiej
-Nurt filozofii racjonalistycznej oraz jego reprezentanci:
-Rene Descartes (czyli Kartezjusz) -był on francuskim matematykiem, fizykiem, pisarzem oraz filozofem. Przyjmował pewność swego myślenia jako podstawę wiedzy. Twierdził, że podstaw wiedzy trzeba szukać w jednostce ludzkiej, nie zaś w realiach świata zewnętrznego.
-Blaise Pascal - był on francuskim matematykiem, fizykiem, pisarzem oraz filozofem. Będąc filozofem propagował zasadę podziału pomiędzy umysłem i wiarą. Uważał, iż teologia jest poza sferą nauki oraz nie dopuszcza myślenia w tym obrębie, ponieważ jest oparta na prawdach objawionych.
- Francis Bacon - był on angielskim filozofem, uznawano go za przedstawiciele nowożytnej idei nauki. W odróżnieniu od tradycyjnego, arystotelesowskiego rozumienia filozofii, twierdził, iż stanowi ona wiedzę eksperymentalną oraz utylitarną.
Koncepcja świata oraz ludzi w sztuce:
Renesans:
-Specyficzne cechy:
- w dziedzinie architektury: panuje ład, harmonia, symetryczne, regularne kształty (przykładowo Kaplica Zygmuntowska w Krakowie)
-w dziedzinie rzeźbiarstwa: przedstawiane piękne, proporcjonalnie zbudowane posągi, o łagodnym obliczu, przedstawiane w pozycji siedzącej albo stojącej w bezruchu (przykładowo "Mojżesz", którego stworzył Michał Anioł)
-w dziedzinie malarstwa - klarowne oraz jasne barwy, portrety, uporządkowanie, harmonijność, proporcjonalność (przykładowo "Mona Lisa", którą stworzył Leonardo da Vinci)
-Wysnuwająca się z tego koncepcją świata:
Istota ludzka to najważniejsza jednostka, która egzystuje w zgodzie z rzeczywistością. Świat przedstawiamy w sztuce jest uporządkowany, harmonijny. Człowiek istnieje w świecie bezkonfliktowo.
Barok
-Wyróżniające cechy:
- w dziedzinie architektury - większość budowli o wymowie religijnej oraz pałaców, posągowość, nadmierne ozdabianie, asymetryczność, pozorny nieład (przykładowo Pałac wersalski)
- w dziedzinie malarstwa - ekspresyjność, mroczne barwy, asymetryczność, otwarte oraz niejasne kompozycje (przykładowo "Złożenie do grobu", autorstwa Caravaggia, albo "Trzy Gracje", które stworzył Rubens).
- Wysnuwająca się z tego koncepcją świata:
Rzeczywistość jest przepełniona niepokojem oraz dramatyzmem, mrocznością, owiana tajemnicą, jest intrygująca. Człowiek musi mieć świadomość kruchości oraz ulotności żywota. Pragnie czerpać z życia, chociaż z innej strony, pragnie dążyć w stronę Boga, dręczy go wewnętrzny konflikt.
Koncepcja świata oraz człowieka w dziełach literackich:
-relacje istniejące pomiędzy ludzkością a otaczającym światem:
Renesans
- ideał szlachcica - ziemianina, który prowadzi spokojny żywot w majątku wiejskim, czerpie z wszystkich dóbr, które towarzyszą kolejnym porom roku, jest silnie związany z przyrodą, która przynosi mu spokój
Mikołaj Rej - "Żywot człowieka poczciwego"
Jan Kochanowski - "Pieśń Świętojańska o Sobótce"
- człowiek - humanista, który życzliwie patrzy na otaczającą rzeczywistość, ludzi oraz naturę
- renesansowy człowiek prowadzi żywot wiejski, który daje mu odczucie ukojenia
"Do gór i lasów" oraz "Na dom w Czarnolesie", autorstwa Jana Kochanowskiego
- obywatel - patriota - uznający za swą powinność poświęcenie dla rodzimego kraju
"Na Sokalskie mogiły", "Pieśń V (O spustoszeniu Podola)", "Odprawa posłów greckich" , autorstwa Jana z Czarnolasu.
"Żywot człowieka poczciwego" oraz "Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem", autorstwa Mikołaja Reja.
"O poprawie Rzeczypospolitej", pióra A. Frycza Modrzewskiego
"Kazania sejmowe", napisane przez Piotra Skargę
Barok:
Człowiek nie skupia się na wartościach na ziemi, gdyż ma świadomość, iż wszystko jest ulotne (utwory Daniela Naborowskiego, lub Mikołaja Sępa - Szarzyńskiego)
-Ideał szlachcica - sarmaty, który wyraża troskę o swą ojczyznę:
"Transakcja wojny chocimskiej" oraz "Nierządem Polska stoi", autorstwa Wacława Potockiego
"Pamiętniki" napisane przez Jana Chryzostoma Paska
-poczciwy żywot ziemianina na wsi
"Pamiętniki", napisane przez Jana Chryzostoma Paska
Płaszczyzna Bóg - człowiek i zachodzące w niej relacje
Renesans:
- Bóg jest obdarzany przez człowieka czcią i miłością. Człowiek wyraża dzięki za piękny oraz idealny świat, a także za Jego troszczenie się o wszystkie istoty ziemskie (np. "Czego chcesz od nas Panie", pióra Jana z Czarnolasu)
- Cykl "Trenów", J. Kochanowskiego, stanowią wizerunek załamania światopoglądu, co przynosi zwątpienie w Stwórcę
Barok:
Jeśli chodzi o poezję metafizyczną (przykładowo M. Sępa - Szarzyńskiego), Stwórcę postrzegano jako nadzieję oraz zbawienie, jakiego próżno szukać w świecie. Wszelkie ziemskie wartości zostały zdegradowane, zaś te prawdziwe istnieją po śmierci, blisko Stwórcy
Koncepcja Człowieka:
- Twórca, poeta, artysta, jakiego nieśmiertelność jest wynikiem sławy wiecznej ("non omnis moriar")
"Pieśń XXIV", autorstwa Jana z Czarnolasu
- Poczciwy ziemianin, który żyje w cnocie, świadomie oraz w zgodzie z przyrodą
"Żywot człowieka poczciwego", autorstwa Mikołaja Reja
-Wzór patrioty, wywiązujący się ze swych obowiązków względem ojczyzny, przedkładający jej dobro ponad własny interes
"Na Sokalskie mogiły"; "Pieśń V (O spustoszeniu Podola)"; "Odprawa posłów greckich, autorstwa Jana z Czarnolasu
-Ideał dworzanina - musi znać wiele języków, posiadać umiejętność śpiewania oraz grania
"Dworzanin polski", którego napisał Łukasz Górnicki
Barok:
- Istota ludzka - słaba, osamotniona, "wątła, niebaczna, rozdwojona w sobie". Przeżywa rozdarcie pomiędzy urokami świata a pragnieniach duchowych
-Człowiek poszukujący oparcia w Stwórcy; w Nim ma możliwość znalezienia odpoczynku od trudów istnienia
"Sonet IV", autorstwa M. Sępa - Szarzyńskiego
-Jednostka ludzka odczuwająca niepokoje, które są rezultatem wewnętrznego rozdarcia między pragnieniem czerpania z życia przyjemności, a zbawieniem wiecznym
Postawa ludzka w stosunku do życia oraz śmierci:
Renesans:
Istota ludzka czerpiąca z życia przyjemności (głównie z życia na wsi), jednak rozsądnie
"Żywot człowieka poczciwego", napisane przeż M. Reja
- Jednostka ludzka, która umie znieść wszystko, cokolwiek przyniesie życie "A nigdy nie zbłądzi/ kto tak umysł narządzi/ Jakoby miał szczęście i nieszczęście znosić." ("Pieśń IX", autorstwa Jana z Czarnolasu)
- Istota ludzka, która ma świadomość, iż życie przemija (odwołanie do antycznego "panta rei" -'wszystko płynie')
-Śmierć przedstawiana bez dramatyzmu, np. we fraszce autorstwa Jana Kochanowskiego, jest ona ukazana jako głęboki sen, który uwalnia człowieka z jego ziemskiej powłoki
Barok:
-Życie na ziemi to nieustanne boje ze złem, to walka człowieka z "szatanem, światem i ciałem"
"Sonet IV", autorstwa M. Sępa - Szarzyńskiego
-Żywot człowieczy jest kruchy oraz podlega przemijaniu, jednak nie tylko ludzie podlegają procesowi przemijania, gdyż razem z nim, ulega przemijaniu wszystko wokół
"Krótkość żywota", autorstwa Daniela Naborowskiego
WNIOSKI KOŃCOWE:
-Powyżej zaprezentowane przykłady, są świadectwem na różnice w postrzeganiu świata, zarówno w renesansie, jak i również w baroku
- Koncepcja świata panująca w renesansie jest prawie doskonała. Świat jest uporządkowany, pełen spokoju.
-Świat przedstawiany w epoce baroku to świat niepojęty oraz tajemniczy. To miejsce walki dobra i zła. Jednostka ludzka prowadzi żywot w poczuciu niebezpieczeństwa, jest zagubiony, nie umie się w nim odnaleźć.
