Różne ujęcia „domu” w literaturze.

WSTĘP:

Czym w rzeczywistości jest dom? Jakie znaczenie ma to krótkie, lecz niezwykle magiczne słowo? Większość z nas żyjących w XXI stuleciu stwierdziłoby zapewne, iż stanowi on tylko budynek mieszkalny, lecz czy będą mieli słuszność? Faktycznie, "dom" to kilka ścian, w których żyją ludzie, ale posiada on również i głębszy sens, bardzo bliski każdemu przeciętnemu człowiekowi. Dom stanowi głównie rodzina, osoby mieszkające pod wspólnym dachem i związane mocnymi więziami uczuciowymi.

"...dom jest sześcianem dzieciństwa;

dom jest kostką wzruszenia..."

Tak o domu mówi Zbigniew Herbert w wierszu pt. "Dom" i właśnie w ten sposób niejeden człowiek kojarzy wyraz "dom". Dom jest wspomnieniem dzieciństwa, młodości, miejscem przeżywania zarówno smutków, jak i radości. Nierzadko wspomnienie domu przywodzi nam na myśl skojarzenia związane z poczuciem, np. bezpieczeństwa, ciepła, spokoju. Lecz czy zawsze ma to odzwierciedlenie w otaczającym nas świecie? Odpowiedzi na tego typu pytania, można odnaleźć na stronach literatury, nie tylko rodzimej, ale również światowej.

ROZWINIĘCIE:

Rodzina połączona nierozerwalnymi więziami:

- Homer "Odyseja" - żona Odyseusza tak bardzo go kocha, że mimo wielu lat rozłąki i dużej liczby zalotników, pozostaje mu wierna. Itaka - dom, do którego się tęskni, marzy o powrocie

- Julian Ursyn Niemcewicz - "Powrót posła" - dom przepełniony ciepłem, dorastanie w atmosferze umiłowania do ojczyzny, przywiązywanie dużej wagi do wykształcenia, wzajemne podtrzymywanie się na duchu członków rodziny; Podkomorzyna: przekazuje najważniejsze wartości: przyzwoitość, wielkoduszność, skromność, antonim "żony modnej", wzorzec wszelkich cnót, zaradna, roztropna, mądra, kochająca, troskliwa matka, oddana żona; Podkomorzy - obdarza żonę wielkim szacunkiem, bezinteresowny, uczucia są dla niego ważniejsze niż pieniądze "u mnie szczęście mych dzieci w najpierwszym jest względzie"; Walery: kochający rodziców, czuje wobec nich dług wdzięczności za wszystko, co mu ofiarowali.

- Eliza Orzeszkowa "Nad Niemnem" - wzór rodziny składającej się z wielu pokoleń, głową rodziny ojciec; Jan i Cecylia - legendarni przodkowie, którzy otrzymali nazwisko rodowe - Bohatyrowicze - od króla Zygmunta Augusta, są wzorem do naśladowania, złączeni wręcz doskonałą miłością, potomkowie czczą ich pamięć; są za siebie nawzajem odpowiedzialni, darzą się szacunkiem, zaufaniem; Jan Bohatyrowicz (syn Jerzego), wychowywany w duchu patriotycznym, w kulcie pracy, z której czerpie zadowolenie i satysfakcję, szanuje dawne tradycje, ma świadomość, iż na szlachectwo zapracował sobie niegdyś jego poprzednik; dom stanowi ostoję rodzinnego szczęścia, , ciepła, oazę spokoju, miłości.

Przy przepełnionym ciepłem i wartościami domostwie Bohatyrowiczów, autorka kreśli również obraz domu Korczyńskich. Jest to pozornie normalny, spokojny dom, lecz w rzeczywistości, atmosfera w nim nasycona jest zatargami, niezgodnościami; Benedykt Korczyński - właściciel majątku, dobry gospodarz, lecz nie wiedzie mu się najlepiej, Bohetyrowiczów ma za niechcianych sąsiadów; Emilia Korczyńska - żona Benedykta, praktycznie kopia "żony modnej", wciąż niezadowolona, nie potrafi zrozumieć męża, nie jest dla niego podporą, nie sprawdza się też w roli matki, ciągle wmawia sobie nowe choroby, domaga się ciągłego zainteresowania ze strony domowników, żyje w świecie wykreowanym przez francuskie romanse, jest nieprzystosowana do rzeczywistości; Leonia - córka Benedykta i Emilii, jest pustą, salonową damulką; Witold - brat Leonii, młody pozytywista, chce zmiany sytuacji chłopów, reformy gospodarki; Andrzejowa Korczyńska - bratowa Benedykta, samotnie wychowywała syna, który wyrósł na egoistę, człowieka pozbawionego systemu wartości.

Rodzina poróżniona przez konflikty:

- "Cudzoziemka" Marii Kuncewiczowej - utwór o tematyce psychologiczno - obyczajowym, stworzony na podstawie wspomnień, przeżyć wewnętrznych czołowej Bohaterki - Róży Żabczyńskiej, tuż przed śmiercią dokonuje podsumowania swojego życia, postępowania wobec rodziny, jest to osoba egocentryczna, gnębi psychicznie najbliższych, żyje przeszłością, zagubiona w teraźniejszości, kapryśna, wciąż niezadowolona, trwa w świecie fantazji, iluzji, stara się jakby uciec przed realnym światem.

- W. S, Reymont "Chłopi" - wspólnota rodzinna przedstawiona jest tutaj, jako gromada ludzi toczących spory o ziemię, wszyscy chcą jej posiadać możliwie najwięcej, bo jest ona symbolem bogactwa i pozycji społecznej, egoiści, dzieci nie szanują rodziców, karzą im żebrać, starsze osoby (np. Jagustynka, ojciec Hanki, Agata), są zmuszane do pracy u krewnych, aby się utrzymać, nierzadko głodują; toczą się ciągłe kłótnie o posiadanie ziemi, tym większe, im zamożniejsza rodzina, ziemia jest przyczyną wszystkich zwad, jest kwestią ważniejszą nawet od rodziny; rodzina Macieja Boryny jest skłócona, nie panuje tam zgoda, wszyscy mają do wszystkich o coś żal, mąż Magdy spiera się o wiano żony.

- Leon Kruczkowski - "Niemcy" - rodzina na granicy rozpadu, w stanie rozbicia wewnętrznych więzi; profesor Sonnenbruch za swoją hańbę uważa syna Williego, ma wyrzuty sumienia, że nie poświęcił mu odpowiednio dużo czasu, człowiek słaby, nie umie się sprzeciwić swojemu synowi; Willi - kochający swoją matkę, która umacnia go w poczuciu szowinizmu, niechęci do innych; jest to człowiek bez wpojonych zasad moralnych i etycznych, obłudnik pozbawiony sumienia, mówi, że kocha swoją matkę a daje jej w prezencie wyłudzony naszyjnik, jego uczucie do matki jest płytkie, źle przez niego rozumiane, jest tylko wzajemną adoracją bez głębszego porozumienia; Berta - kobieta zaślepiona Willim, boleje nad jego postępowaniem; Ruth - pusta, postępuje według własnych zachcianek

- Zygmunt Krasiński - "Nie - Boska komedia"- romantyczne potępienie związku małżeńskiego; rola poety oraz męża pokrywają się, (zwykła, nieciekawa żona), poddaje się dziewicy niezwykłej urody; niewierny mąż wraca do żony, jednak ona traci zmysły, jest obdarzona zdolnościami poetyckimi, posiada dar proroctwa; poezje jest dla bliskich Hrabiego zgubą, wyniszcza jego żonę oraz dziecko "Poezjo bądź mi przeklęta, jako ja sam będę na wieki"!; losy Henryka i Marii mają wymowę moralną, dramatyczne życie bohatera są dowodem na to, że jedynie w rodzinnym kręgu można osiągnąć szczęście.

- Gabriela Zapolska - "Moralność Pani Dulskiej" - matka podporządkowuje sobie całą rodzinę, jest despotyczna, władcza, skąpa, dwulicowa, dba tylko o pozory, terroryzuje swoich bliskich, kobieta apodyktyczna, niechlujna, zezwala na romans swojego syna ze służącą, by zatrzymać go w domu, nieustannie wszystkich strofuje, krzyczy, najbardziej obawia się skandalu; Felicjan - pantoflarz uzależniony od własnej żony, daje sobą pomiatać; Hesia - córka Dulskich - podobna do matki, ignoruje ojca, jest ordynarną pannicą, naśmiewa się z zastraszonej i naiwnej siostry Meli; Zbyszek - syn Dulskich - dom traktuje jedynie jako miejsce, gdzie może się wyspać po całonocnych zabawach, pozbawiony kręgosłupa moralnego, choć pozornie zbuntowany przeciw zaborczej matce, w rezultacie postępuje zgodnie z jej wolą, tchórz, ignorant.

ZAKOŃCZENIE:

Literatura przedstawia najróżniejsze obrazy domu i rodziny - od idealnych, poprzez patologiczne, skłócone, az do tragicznych.

"Wszystkie szczęśliwe rodziny są takie same,

każda szczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa na swój sposób"

> Tołstoj <