Malarstwo
Termin "impresjonizm" pochodzi z języka francuskiego, w którym słowo "impression" oznacza wrażenie. Początki impresjonizmu datuje się na lata 70. XIX wieku, od kiedy zaczęto tak określać nowy kierunek w malarstwie francuskim. Opierał się on na przeświadczeniu, że efekty kolorystyczne powstają w wyniku odpowiedniego operowania światłem, jego intensywnością i kątem padania. Impresjoniści stosowali jasne, pastelowe barwy. Ich dzieła śmiało przełamujące dotychczasową tradycję po raz pierwszy pokazano 1 maja 1862 roku w "Salonie Odrzuconych". Jednym z zaprezentowanych obrazów było "Śniadanie na trawie" Maneta.
Najważniejszymi malarzami-impresjonistami byli Francuzi: Claude Monet (1840 - 1926), Auguste Renoir (1841- 1919), Edgar Degas (1834 - 1917).
Głównym zadaniem impresjonistów było utrwalenie zmienności i chwilowości zjawisk. Charakterystyczny jest tu przykład cyklu obrazów Moneta "Katedra w Rouen", w którym artysta prezentuje ten sam budynek w zmieniającym się oświetleniu pór dnia, dzięki czemu modyfikacji ulga także wygląd świątyni. Na jej całościowy obraz składają się zatem chwilowe doznania uwarunkowane oświetleniem i wrażeniami obserwatora. Technika impresjonistyczna zakładała niewyraźne, rozmyte kontury, wzajemne przenikanie się barw, blasków i cieni, co uzyskiwano poprzez punktowe nakładanie farby.
W Polsce tę technikę stosowali jako pierwsi malarze tworzący w latach 80. XIX wieku: Władysław Podkowiński, Józef Pankiewicz, później również Wojciech Weiss i Stanisław Wyspiański. Jeden z bardziej znanych polskich obrazów impresjonistycznych "W ogrodzie" Podkowińskiego ukazuje letni pejzaż w słonecznym dniu. Światło pada przez gałęzie drzew, dzięki czemu obraz zyskuje zamgloną dynamikę. Kształty są nieostre z powodu wielu plam słońca padających na trawę i ścieżki w parku. Ta gra świateł i cieni sprawia, że drzewa wydają się wprawione w ruch.
Muzyka
Także utwory muzyczne przełomu XIX i XX wieku wyróżniają się szczególnym, impresjonistycznym charakterem. Najważniejszymi impresjonistami, którzy komponowali, byli: Claude Debussy i Maurice Ravel. Ich utwory podkreślają założenia, że dźwięk może być samoistnym środkiem wyrazu. To powoduje zróżnicowanie efektów instrumentalnych, harmonicznych i dynamicznych (sięgnięto po niewykorzystane do tej pory rejestry instrumentów - na przykład niskie brzmienie fletu w "Popołudniu fauna" Debussy'ego). Kompozytorzy próbowali wydobywać dźwięki poszczególnych instrumentów orkiestry. Najbardziej znanymi kompozycjami wykorzystującymi technikę impresjonistyczną są utwory Debussy'ego: "Światło księżyca", "Ogrody w deszczu", "Zatopiona katedra".
Liryka
Najlepszym poetą-impresjonistą był Paul Verlaine. Utwory jego autorstwa są zapisami ulotnych wrażeń, chwilowych doznań i subiektywnych nastrojów. Poeta stara się zatrzymać chwilę, stworzyć obraz niekoniecznie połączonych elementów, ale taki, który będzie doskonale oddawał atmosferę momentu. Jego uwaga nie koncentruje się na klarownych barwach i kształtach, ale na tym, co niewyraźne i przymglone. Manifestem nowej poezji można nazwać wiersz Verlaine'a "Sztuka poetycka":
"Bo nade wszystko chcemy Odcienia,
Odcienia, nie kolorów tęczy!
Och, tylko odcień zaręczy
Sen ze snem, z fletnią rogu brzmienia! (...)
Muzyki wszędzie, muzyki zawsze!
Niech z twojej duszy wiersz skrzydlaty
Ulatuje w nieznanych dusz światy,
W niebo innych miłości najdalsze."
Poeta szczególną rolę wyznacza dźwiękowej warstwie poezji - ważne są dla niego paralelizmy i współbrzmienia.
Typowo impresjonistyczną cechą poezji tego nurtu jest niezwykła zmysłowość opisu. Tetmajer stosuje właśnie taki sensualistyczny opis, aby wyrazić pojedyncze doznania, stworzyć atmosferę i schwytać moment, który za chwilę zniknie:
"Był wiatr... Las czarny, co porósł gór zbocza,
nad głową moją szumiał, a gdzieś nisko
szumiała woda - całe uroczysko
przejął czar dziwny... Ciche mgły wieczoru
schodziły z nieba głucho i powoli
i ogarniały całą głąb przestrzeni
i Beskid, w białej światła aureoli (...)
i blaskiem, który płynął ku północy."
("O zmroku")
Kolorystyka tego krajobrazu jest niewyraźna, odrealniona, przypomina technikę zastosowaną na impresjonistycznych obrazach. Istotny jest także wpływ światła na obserwowane, potem opisywane przedmioty. Równie ważny co barwy w tworzeniu atmosfery jest także dźwięk, który uwrażliwiony podmiot może usłyszeć. Zmysłowe odczucia sprzyjają tajemniczemu nastrojowi. Impresjonistyczna technika służyła także do uchwycenia optymistycznych i radosnych wrażeń dostarczanych dzięki spotkaniom z naturą, które z reguły były barwne i nasycone blaskiem słonecznych promieni:
"Słońce! Słońce! Słońce! Słońce!
Wszystko lśni się, świeci, pała,
złote iskry skaczą z morza,
złotem błyska mewa biała."
(Przerwa-Tetmajer, "Słońce")
