1. Juliusz Słowacki
  1. Biografia

Juliusz Słowacki, jeden z najwybitniejszych poetów polskiego romantyzmu, urodził się w roku 1809 w Krzemieńcu. Kiedy miał pięć lat przeżył pierwszą w swoim życiu tragedię - zmarł jego ojciec, Euzebiusz. Matka Juliusza, Salomea z Januszewskich, wyszła powtórnie za mąż. Jej wybrankiem został profesor Uniwersytetu Wileńskiego, August Becu. Ojczym Juliusza Słowackiego stał się później inspiracją dla Adama Mickiewicza w Dziadach cz. III. Miłość i przywiązanie do matki okazywał natomiast poeta do końca swego życia. Najlepiej odzwierciedlają to listy, jakie pisywał, będąc na emigracji.

W Wilnie Słowacki ukończył Wydział Nauk Moralnych i Politycznych, a następnie, w roku 1829, udał się do Warszawy. Tutaj, jako świeżo mianowany absolwent prawa, rozpoczął pracę w rządowej Komisji Przychodów i Skarbu. Rok później wybuchło powstanie listopadowe...

W czasie powstania Juliusz Słowacki opuścił kraj, wyjeżdżając z misją do Anglii. Tam też zastała go wieść o klęsce Polaków. Postanowił nie wracać do ojczyzny, dobrowolnie wybrał wygnanie. Od tej pory tułał się po świecie, był we Francji, Szwajcarii, odwiedził też Włochy. Nigdzie nie mógł znaleźć sobie miejsca, cały czas tęsknił za utraconą ojczyzną.

Z Włoch wyjechał poeta na Wschód. Tutaj miał okazję zwiedzić Grecję, Egipt, Palestynę, a także Syrię. Przebywał przez jakiś czas w klasztorze Bet-chaszban, co znajdzie potem wyraz w jego twórczości. Swoim zwyczajem nie pozostał na tych ziemiach długo. Już wkrótce wyruszył w podróż do Florencji, skąd udał się do Paryża.

W stolicy Francji znalazł się poeta w roku 1838. Tu zaangażował się w życie Polaków na emigracji. Znów skłania się ku tematyce politycznej i patriotycznej. Juliusz Słowacki nie ukrywał swego zainteresowania nowym, postępowym obozem, a mianowicie Towarzystwem Demokratycznym.

W roku 1848 Słowacki udał się do Poznania, by wziąć udział w powstaniu wielkopolskim. Miał nadzieję, że rozwieje ono smutne wspomnienia powstania z 1830 r. Niestety akcja zbrojna i tym razem skończyła się klęską. Chwilowy pobyt w Polsce wykorzystał poeta, aby spotkać się z matką we Wrocławiu. Była to krótka chwila przyjemności w ostatnich miesiącach życia. Słowacki wrócił do Paryża, gdzie zmarł na gruźlicę w roku 1849.

  1. Twórczość

Pierwsze próby poetyckie Juliusza Słowackiego upływają pod znakiem angielskiej poezji romantycznej. Szczególny wpływ wywarł na młodego twórcę George Byron. Tak jak w powieści Byrona Giaur, tak i w pierwszych poematach Słowackiego dominuje nastrój tajemniczości i orientalizmu Bliskiego Wschodu. Szanfary, Mnich czy Arab już w tytułach zawierają pierwiastek wschodniej egzotyki. Stylizacja ta zaczynała dopiero zagnieżdżać się w literaturze polskiej. Czerpał z niej między innymi Adam Mickiewicz w swoich Sonetach krymskich. Także młody Słowacki starał się stworzyć krajobraz orientalny, zbudowany nie tylko z odpowiednich obrazów, ale również odpowiednio dobranych słów i wyrażeń.

Romantyczny, a zarazem melancholijny i buntowniczy nastrój powieści Byrona znalazł najlepsze odzwierciedlenie w Godzinie myśli Juliusza Słowackiego. Ten refleksyjny poemat powstał w roku 1833 w Szwajcarii i zawiera wiele pierwiastków autobiograficznych. Należy też wspomnieć o Lambro, powieści, która opowiada o losach tytułowego bohatera, ukształtowanego w stylu byronowskim.

Innym wzorem dla Słowackiego był William Szekspir. Jeszcze w kraju poeta rozpoczął pracę nad dramatem Mindowe. Trudna sytuacja polityczna zmusiła go do wyjazdu za granicę, dlatego też ostatnie akty dopisał już na emigracji. Ostatecznie dramat ukazał się w 1832 r. Słowacki nie poprzestał jednak na tej jednej próbie naśladowania Szekspira. W tym samym roku wydał kolejny dramat, a mianowicie Marie Stuart. Były to jego pierwsze próby pisarskie, ale od samego początku niezwykle udane. Zachwycały nie tylko treścią i ujęciem tematu, ale przede wszystkim kunsztem słowa i warsztatem poetyckim. Słowacki dawał się już wtedy poznać jako mistrz pióra.

Przełomem w twórczości Juliusza Słowackiego stały się krwawe wydarzenia roku 1830. Po powstaniu listopadowym poeta porzucił byroniczny sposób pisania. Nie na miejscu było już tworzenie dzieł traktujących o romantykach, marzycielach i buntowniczych duszach. Przyszedł czas na poezję zaangażowaną, poezję czynu. Słowacki chciał choć w ten sposób pomóc swojej ojczyźnie. Na emigracji nie miał wiele możliwości walki, postanowił więc rozpocząć bitwę słowem. Od tej pory jego dzieła będą dotyczyły spraw ogólnonarodowych, a więc problemów życia pod zaborami, walk narodowowyzwoleńczych i tym podobnych.

Pierwsze utwory o tematyce patriotycznej w dorobku Słowackiego to Kulik, Hymn do Bogurodzicy, Pieśń legionu litewskiego i chyba najbardziej znana Oda do wolności. Przywołuje tutaj poeta wciąż żywe elementy polskiej tradycji, jak np. staropolską ­Bogurodzicę, oddaje też hołd wojskom polskim, walczącym w legionach. Z tych utworów przenika do nas gorąca wiara w zwycięstwo, pragnienie wolności i umiłowanie utraconej ojczyzny. Na tym nie skończyła się patriotyczna twórczość romantyka. Nieco później powstały wiersze, które były hołdem dla żołnierzy poległych w obronie warszawskiej Woli. Wymienić tu należy utwór Sowiński w okopach Woli, a także Uspokojenie czy Ofiarowanie.

W roku 1834 powstaje Kordian. Jest to jeden z najlepiej znanych dramatów Słowackiego. Powstał na podstawie przemyśleń na temat powstania listopadowego, a właściwie jego klęski. Inną motywacją była chęć odpowiedzi Adamowi Mickiewiczowi na jego Dziady cz. III. Dramat Słowackiego wydany został w Szwajcarii.

Nie był to odosobniony utwór dramatyczny, już wkrótce powstały kolejne. W roku wydania Kordiana Słowacki ukończył prace nad Balladyną. Wydanie miało miejsce kilka lat później, dokładnie w 1839 roku. Wcześnie, bo w roku 1835 wydano dramat zatytułowany Horsztyński. Utwór ten odwoływał się do czasów Polski szlacheckiej, a więc momentu, kiedy nasz kraj był jeszcze potęgą polityczną, ale przez samowolę szlachty zaczynał pomału chylić się ku upadkowi. W roku 1940 natomiast wychodzi Mazepa, którą można by krótko określić jako tragedię wielkich namiętności.

Na zakończenie pobytu w Szwajcarii pisze Słowacki poemat zatytułowany W Szwajcarii. Można z niego wyczytać fascynację pięknym krajobrazem, a także wyraz miłości do Marii Wodzińskiej. Niestety uczucie to nie zostało odwzajemnione.

Wyprawa na Wchód zaowocowała wieloma przemyśleniami, które zawarł Słowacki w swoich wierszach. Piękno obcego krajobrazu miesza się w nich z ogromną tęsknotą za ojczyzną. To właśnie wtedy powstał ­Hymn. Smutno mi, Boże oraz Rozmowa z piramidami. W roku 1839 powstał Testament.

Po powrocie do Paryża, w otoczeniu towarzyszy z emigracji polskiej, Słowacki zaczął pisać nowe dramaty: Beatrix, Cenci, Lillę Wenedę. W latach 1840-41 powstał najbardziej ceniony poemat Słowackiego, a mianowicie Beniowski.

Wkrótce potem poeta poznał Andrzeja Towiańskiego, pod którego wpływem pozostał przez dłuższy czas, mimo stosunkowo szybkiego zerwania znajomości. Wpływ ten widać doskonale w ówczesnych dziełach Słowackiego. Obok realistycznego oglądu świata, który do tej pory cechował twórcę, widzimy też akcenty mistycznych majaków, zaciemniających całość obrazu. Niestety fragmenty są nie należą do najlepszych osiągnięć poety.

Słowacki zaczął podupadać na zdrowiu. Gruźlica płuc nie przeszkodziła mu jednak w kontynuowaniu pracy twórczej. Rozpoczął pisanie poematu Król - Duch, kontynuował Beniowskiego. Inne utworu z tego okresu to między innymi Ksiądz Marek, Sen Srebrny Salomei czy Samuel Zborowski. Odzywają się tu znów hasła nawołujące do walki o idee, w które Słowacki przez całe życie wierzył. Najgłośniejszym z nich stała się odezwa z roku 1846, zatytułowana Głos z wygnania do braci w kraju.

Twórczość Juliusza Słowackiego nie została doceniona, kiedy jeszcze żył. Zbyt różnił się w swych poglądach od Mickiewicza, by zyskać popularność nawet wkrótce po śmierci. Jednak dzisiaj jest uważany za drugiego, ale wcale nie gorszego, polskiego wieszcza czasów romantyzmu. Przewidział to zresztą sam w swoim Testamencie.

  1. Słowacki a Mickiewicz

Juliusz Słowacki i Adam Mickiewicz mają ze sobą więcej wspólnego, niż może nawet im samym się wydawało. Obaj musieli opuścić rodzinny kraj, obaj pozostali kawalerami do końca życia, obaj walczyli jedynie słowem, nie biorąc udziału w powstaniu listopadowym. Jednak, kiedy Słowacki dotarł do Paryża, Mickiewicz miał już ugruntowaną pozycję w tamtejszych kręgach, był niezwykle ceniony, liczono się z jego zdaniem. To właśnie za sprawą Mickiewicza Juliusz Słowacki nie osiągnął rozgłosu i sławy za życia. Różnili się w swoich poglądach, czemu dali wyraz w słynnej walce na improwizacje na uczcie u Januszkiewicza. Poza tym Mickiewicz zarzucał swemu koledze, że nie angażuje się w walkę o niepodległość kraju. Jak pamiętamy, pierwsze utwory Słowackiego powstawały pod wpływem Szekspira i Byrona, nie miały więc nic wspólnego z tematyką patriotyczną. Mimo znacznych różnic, poeci nigdy nie byli dla siebie wrogami, a dziś stawiamy ich na równi, mówiąc o twórcach polskiego romantyzmu.