Literatura barokowa opierała się na gatunkach wykształconych we wcześniejszych epokach. Rozwija się nadal forma sonetu- osiągając mistrzostwo w twórczości Szekspira, powstają także wybitne dzieła dramatyczne- siedemnasty wiek to okres twórczości komediowej Moliera i Lope de Vegi, ale i rozkwit talentu Szekspira i Corneille'a. Bogata jest także twórczość epicka- powstają wielkie, słynne eposy Torquata Tassa (Jerozolima wyzwolona) i Miltona (Raj Utracony), mniejsze formy- bajki La Fontaine'a. Powstaje też pierwsza powieść epicka - "Don Kichot" Cervantesa. W Polsce rozwija się gatunek typowy dla kultury szlacheckiej- pamiętnikarstwo. Najbardziej znane są pamiętniki Jana Chryzostoma Paska.

Formie pamiętnika-nowej w literaturze warto poświęcić chwilę dłużej. JA było powiedziane wcześniej, pamiętnikarstwo zrodziło się na gruncie kultury szlacheckiej. Siedemnasty wiek odznaczył się w Polsce fascynacją i poszukiwaniem starożytnych korzeni rodów i narodów, aby dodać im splendoru starożytnym pochodzeniem (najlepiej jeszcze z czasów raju, Adama i Ewy). Siedemnastowieczny spadkobiercy Sarmatów prezentują w swoich dziełkach- chcąc nie chcąc- obraz polskiej wsi, ziemiaństwa, sposób myślenia, wyrażania myśli, problemów dnia codziennego ówczesnej polski. Są również pamiętniki żywymi świadkami wydarzeń historycznych, w które obfitowała ta epoka- wojen- np. ze Szwedami, Moskwą, Tatarami, konfliktów narodowych i wyznaniowych. Z opisów pamiętnikarskich poznajemy np. opis odsieczy wiedeńskiej króla Jana III Sobieskiego. Najbardziej dobitnymi cechami językowymi stylu barokowych pamiętników były częste wówczas makaronizmy - wtręty łacińskie (efekt niskiej łaciny wpajanej szlachcicom w szkołach jezuickich), styl gawędziarski, bardzo swobodny, nieraz rubaszny, dosadny, obrazowość potocznego języka przypominającego niejednokrotnie wręcz styl mówiony (styl gawędy). Potoczystość opisów ożywia przed oczyma odbiorców opisywane sceny i wydarzenia. Pod względem sposobu prowadzenia narracji zbliża się on do typu powieściowego- jest to jednak narracja- co wymusza sam wspominkowo-kronikarski gatunek- pierwszoosobowa. Autor pamiętnika w swoich wypowiedziach popisywał się także dowcipem, talentem oratorskim, ironią, humorem w przedstawianiu wydarzeń.

Pamiętniki nie były w baroku domeną pisarzy i poetów. Stały się ogólnoszlachecką modą, każdy mógł i chciał podzielić się z innymi swoimi przemyśleniami, swoim interesującym życiem, a także życiem wsi, prowincji, domostwa, codziennością życia szlacheckiego. Pamiętniki stanowią skarbnicę wiedzy o szlachcie siedemnastowiecznej i to wiedzę ogromnie zróżnicowaną, o różnej wartości. Popularność formy zaważyła niestety na tym, że wielka część tego typu twórczości reprezentuje bardzo mizerny poziom literacki, dostarczają jednak ogromnej, żywej wiedzy na temat stanu ówczesnej polszczyzny. Przyzwoity poziom literacki utrzymują jednak najbardziej znane "Pamiętniki" Jana Chryzostoma Paska.

Wśród gatunków pamiętnikarskich da się wyróżnić kilka odmian- Diariusze wyróżniały się tym, że zapiski prowadzone w nich były codziennie, odnotowywały codzienne życie domu, wsi, a także co ważniejsze wydarzenia narodowe, które nakładały się na życie autora diariusza. Drugim gatunkiem, najmniej związany z ogólną ideą pamiętnika są zapisy gawędziarskie, stanowiące raczej zbiory gawęd, opowieści, anegdot spisanych przez autora. Raptularze z kolei skupiały się przede wszystkim na życiu danego rodu, rodziny, stanowiąc rodzaj rodzinnej kroniki.

Wydarzenia opisywane w pamiętniku musiały być wiarygodne, dlatego autor opisywał te zdarzenia, których był uczestnikiem bądź świadkiem. Rolą narratora było więc nie tyle opowiadanie o przeszłości ile relacjonowanie jej wydarzeń. Charakter gatunku, sposób jego powstawania, tematyka a także sama postać autora - amatora w literackim fachu sprawia, że pamiętniki dostarczają nam dzisiaj wiedzy z różnych dziedzin. Przede wszystkim są świadkami wydarzeń przeszłości- oczywiście z przyjęciem zastrzeżenia, że autor nie musiał opisywać wydarzeń obiektywnie- nie obowiązywała go prawda i obiektywizm historyczny. Autor opisuje wydarzenia tak jak je widział, jak je przeżył, spisując swoje przemyślenia i wrażenia na dany temat, nieustannie wartościując i układając wydarzenia według własnego uznania. Z punktu widzenia socjologii i psychologii pamiętniki dostarczają także danych o świadomości i strukturze społecznej ludzi żyjących w szlacheckiej Rzeczpospolitej. Pamiętnikarstwo jest też doskonałym źródłem do badania języka osobniczego oraz języka pewnej grupy społecznej- w tym przypadku siedemnastowiecznej szlachty polskiej. Forma ta jest także interesująca dla samego piszącego- daje mu ogromne możliwości w przedstawianiu swoich poglądów, przemyśleń, wygadania się na każdy możliwy sposób. Pamiętnik jest osobistą formą piśmiennictwa, więc jedynie sama osoba autora określa rządzące nim zasady.