Zanim przejdę do omówienia utworów, w których ukazany jest wizerunek Sarmaty, czyli do szczegółowej analizy utworu Paska i Potockiego zacznę chyba od jednej z najważniejszych rzeczy od zdefiniowania pojęcia sarmatyzm i określenia cech zarówno pozytywnych jak i negatywnych jakimi obdarzony był Sarmata.

Jeśli chodzi o próbę zdefiniowania pojęcia sarmatyzm, to nie jest to zadanie proste, bowiem sarmatyzm jest pojęciem złożonym. Pod terminem tym kryje się zarówno obyczajowość i kultura jakie panowały w Polsce od końca XVI wieku do ostatniego rozbioru Rzeczpospolitej. Termin ten wiąże się także z takimi wyrazami trybu życia jak i mentalności współczesnej szlachty:

  • rubaszność
  • bujność i rozkwit obyczajów i tradycji

Nazwa sarmatyzm pochodzi od legendarnego ludu Sarmatów. Mieszkali oni nad Wołgą w pierwszym tysiącleciu przed naszą erą. Kronikarze używali tej nazwy zazwyczaj do nazwania ziem należących do naszej ojczyzny. Pochodzenie sarmackie przypisywano ludom słowiańskim czyli między innymi Polakom.

Pojęcie to jest także wyrazem ideologii wyznawanej przez szlachtę. Uważała ona że szlachta zajmuje specjalne miejsce w dziejach Rzeczpospolitej. Argumenty przez nią wytaczane to:

    • wywodzą się ze starożytnego rodu Sarmatów
    • są spadkobiercami rycerzy- ziemian
    • stali się obrońcami wiary, określali się mianem przedmurza chrześcijaństwa

OGÓLNE CECHY SARMATÓW:

Większość z sarmatów charakteryzowała się następującymi cechami - były to zarówno odwaga jak i męstwo. Byli oni także wierni swojej ojczyźnie , odznaczali się honorowością a także walecznością.

Szlachcic - Sarmata był zagorzałym patriotą. Dawał temu wyraz poprzez :

    • negatywny stosunek do cudzoziemszczyzny,
    • był niezwykle związany ze swoimi rodzinnymi tradycjami

szanował i pamiętał o dawnych obyczajach

Wady :

Uwielbia się bawić, spędza czas na biesiadowaniu. Nie interesują go losy innych gospodarstw, zajmuje się wyłącznie swoim. Wygłasza długie przemówienia i mowy i najbardziej ceni sobie przepych i bogactwo. Dba wyłącznie o własny interes. Uchodzi za typowego awanturnika. Jest pobożny na pokaz, nie jest wykształcony, wierzy w cuda zabobony i czary.

Analiza "Pamiętników" Jana Chryzostoma Paska :

Jan Chryzostom Pasek był autorem "Pamiętników". Napisał je około roku 1690 , należą one do nurtu sarmackiego. Jeśli chodzi o literaturę, a zwłaszcza pamiętniki i diariusze, są i były one bardzo chętnie czytane w Polsce w wieku XVII. Literatura ta stanowi także kopalnię informacji o dawnych i odległych czasach. Poznajemy dzięki nim ludzi ich zwyczaje, a także ich mentalność. To wszystko jest możliwe, gdyż autor ma bezpośredni stosunek do ukazywanych , opisywanych przez siebie faktów i wydarzeń.

"Pamiętniki", które napisane były koło roku 1690, podzielone są na dwie części. Pierwsza część przedstawia opis wypraw i tułaczki wojennej autora, druga natomiast ukazuje Paska jako pędzącego spokojny żywot na roli gospodarza.

W pamiętnikach opisuje on swoje wielkie zasługi, a także czyny wojenne; opisuje walkę ze

Szwedami, a także rokosz Lubomirskiego i odsiecz Wiednia. Dwa wymienione wydarzenia ukazane są z perspektywy nie obserwatora ale jest to powielenie relacji innego uczestnika.

Według opisów Paska szlachcic sarmatka jawi się nam jako dzielny i waleczny żołnierz. Nie walczy on jednak dlatego, że ma na sercu los ojczyzny, ale dlatego że wojna przynosi mu zysk i ogromne dobra materialne jakie pochodzą z łupów. Podróże odbywa dlatego że go one interesują, budzą w nim ciekawość.

W utworze tym w części pierwszej mamy także opis udziału Paska we Mszy Świętej. Wziął w niej udział nie zmywszy krwi ze swoich rąk.

Pasek jawi się jako zawadiaka, częsty uczestnik zabaw i pojedynków. Opisuje ucztę u Jasińskiego podczas której

Autor pojedynkował się z innym szlachcicem Nurzyńskim. Jest to kolejny dowód na to że Pasek jest osobą chytrą, przebiegłą ale i tchórzliwą. Postanawia w końcu zmienić tryb życia i osiąść na stałe na wsi i zająć się gospodarką. Rozpoczyna poszukiwania kandydatki na żonę. Te opisy znajdują się już w części drugiej pamiętników. Ponad to druga część tego dwu częściowego utworu jest obrazem życia ziemskiego jaki wiódł Pasek. Jest on tu ukazany jako typowy przedstawiciel Sarmatów. Ma takie cechy jak pijaństwo, lenistwo, zabobonność. Język którym zostały napisane pamiętniki jest niezwykle barwny żywy ale i także potoczny.

Wskazuje to na zamiłowanie Paska, do tworzenia gawęd.

Analiza najważniejszych utworów Wacława Potockiego :

Jednym z tych twórców był Wacław Potocki. Głosił on wszelkie reformy. Był typowym głosicielem zasad wyznawanych przez szlachtę. Krytyce poddawał jedynie realizację zasad wyznawanych przez Sarmatów a nie samą ideologię.

Jego utwory to:

  • "Transakcja wojny chocimskiej" utwór ten nawiązuje do antycznych utworów a w szczególności eposu. Tematem tego eposu jest przebieg i przygotowania do bitwy. Utwór ten miał być przykładem ukazującym gorący patriotyzm Polaków. Najpełniejszy temu wyraz daje postać polskiego wodza hetmana Jana Karola Chodkiewicza.
  • "Pospolite Ruszenie" - jest to wiersz ukazujący bezsilność dobosza, który na próżno próbuje zbudzić szlachtę by ta stanęła do walki.
  • " Zbytki polskie" jest to utwór w którym ukazana została krytyka przepychu z jakim żyje szlachta. Nie zwraca ona uwagi potrzeby na kraju tylko jedynie na własne.

PODSUMOWANIE:

Cechy, jakimi charakteryzował się typowy szlachcic Sarmata, bardzo często odnaleźć możemy w współczesnych ludziach. Lata jakie nas dzielą od epoki baroku nie wpłynęły na fakt , że zmieniliśmy się my sami. Sarmatyzm mocno w nas tkwi i niewiele się z tych cech zmieniło co niestety nie nastraja zbyt optymistycznie, zważywszy na tragiczny finał jakim zakończyła się epoka szlachecka w Rzeczpospolitej.