Głównym i nadrzędnym celem poezji w epoce barokowej jest zaskoczenie i zadziwienie swojego odbiorcy i czytelnika. W tym celu poeta czyli twórca szuka nowych nieznanych i nietypowych środków wyrazów. To poszukiwanie nowych rozwiązań i pomysłów nosi nazwę konceptyzmu.

Twórcą tego nurtu czyli konceptyzmu był włoski poeta Giambattista Marino.

W Polsce jego naśladowcami i kontynuatorami byli Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski.

Definicja konceptyzmu:

Konceptyzm - jest to jeden z głównych kierunków, odnajdowanych w poezji barokowej. Powstał i wykrystalizował się w poezji hiszpańskiej i włoskiej choć jego elementy odnaleźć możemy nawet w prozie.

Czynniki i wyznaczniki konceptyzmu to :

  • kunsztowna ornamentyka,
  • dziwne metafory,
  • paradoksy,
  • puenty,
  • koncepty

Język w utworach jest bardzo bogaty i niezwykły nie ma tu mowy o języku potocznym. Celem jest skupienie uwagi odbiorcy, czytającego utwór.

Marinizm- był to prąd w baroku , który odrzucał renesansową wizję harmonii jaka panowała między treścią a formą. Marinizm kładzie główny nacisk na formę. Stosuje bardzo często i bardzo chętnie wiele środków stylistycznych są to koncepty, epitety i metafory.

Charakterystyka innych ważnych i często stosowanych środków stylistycznych przez poetów :

inwersja - polega na przestawieniu kolejności wyrazów w zdaniu bądź wersie.

paradoks -jest to twierdzenie, które jest sprzeczne z tym co przyjęte lub z rozumem Najczęściej jest ujęte w błyskotliwą wypowiedź, która odsłania prawdę, np. zestawienie cech wspólnych jakie są w stanie miłości i śmierci.

alegoria - to inaczej obrazowe przedstawienie pojęć abstrakcyjnych lub oderwanych.

anafora - jest to powtórzenie na początku każdego zdania wersu tego samego wyrazu .

gradacja - inaczej stopniowanie. Jest to wyliczenie , nagromadzenie wyrazów, określeń bądź pojęć. Uporządkowane są one np. od najsłabszego do najmocniejszego.

hiperbola - inaczej jest to metafora, która celowo wyolbrzymia i uwypukla pewne cechy lub uczucia podmiotu lirycznego np. morze łez, ocean zmartwień.

antyteza - polega na zestawienie ze sobą sprzecznych, przeciwstawnych pojęć lub wartości w celu wywołania silnego wrażenia, bądź też zaskoczenia czytelnika.

koncept - jest to pomysł na przede wszystkim nowe i zaskakujące ujęcie tematu, przykład - porównanie trupa i zakochanego,

oksymoron - jest to epitet, który w swoim założeniu jest sprzeczny. Zestawia ze sobą sprzeczne cechy lub właściwości przedmiotu czy osoby. Przykład np. żywy trup, ognisty lód.

parafraza - omówienie; zastępowanie zwykłych określeń i nazw równoważnikami znaczeniowymi;

puenta - jest to nowe ciekawe i zaskakujące zakończenie utworu.

kontrast - polega na zestawieniu ze sobą przeciwieństw.

Cecha nadrzędna konceptyzmu był zaskakujący pomysł jaki miał twórca by napisać i stworzyć swoje wiersze , utwory.

Powoduje to , że w niektórych utworach odnajdujemy także opisy brzydoty, starości i nawet rozkładających się ciał. Barokowi twórcy często stosowali anafory i hiperbole. Jednak najczęściej stosowanym środkiem był paradoks czyli zaskakujące nawet absurdalne stwierdzenie.

Jednym z najdoskonalszych przykładów konceptyzmu jest wiersz Jana Andrzeja Morsztyna pod tytułem "Do trupa".

Przykład paradoksu odnajdujemy w jednym z najbardziej znanych sonetów Morsztyna pt. "Do trupa". Polega on na zestawieniu podobieństw jakie łączą osobę nieszczęśliwie zakochaną a trupem. W utworze tym wykazane zostają także różnice. Paradoksalne jest natomiast zakończenie tego sonetu. Nieszczęśliwie zakochany jest w gorszej sytuacji niż trup. Bo trup jest już szczęśliwy, bo nie cierpi nieustannych męczarni jakie przeżywa nieszczęśliwie zakochany.

Innym równie znanym utworem jest wiersz pt. "Niestatek". Jest to wiersz należący do nurtu typowo barokowego. Jest wiersz ten prawdziwym triumfem jego warsztatu poetyckiego. Zbudował wiersz na anaforze- czyli wyrazie lub zwrocie od którego rozpoczyna każdy wers. Stosuje także w wierszu oksymorony, paradoksy np. ognisty mróz i wspomniany już wcześniej kontrast. Wszystko to by ukazać absurdalność stałych cech jakimi obdarzona jest każda niewiasta.

Kolejnym wybitnym twórca był Daniel Naborowski.

Należy do przedstawicieli poetów metafizycznych. Odnaleźć w jego twórczości podobieństwo do twórczości Sępa Sarzyńskiego. Tematy, które przeważały w jego twórczości to: śmierć, nicość, przemijanie, czas.

Człowiek epoki baroku szukał swojego miejsca w nietrwałym świecie, próbował znaleźć wobec niego jakąś postawę. Motywy barokowe, które składają się na światopogląd poetów barokowych to:

  • bieg czasu
  • wieczna niestałość bytu
  • Śmiertelność ludzkiego ciała
  • poczucie nieśmiertelności duszy
  • przemijanie i duchowy głód wieczności

Motywy te wyznaczały różne postawy, które odzwierciedlają się w sztuce. Zdarzali się także poeci, którzy rozumieli życie jako ciągłe umieranie. Śmierć oznaczała początek prawdziwego i nowego życia. Dla nich ludzkie starania nie mają żadnego sensu. Naborowski był wyjątkiem w tej grupie poetów zachował bowiem równowagę ducha.

Utwory Naborowskiego:

- "MARNOŚĆ"- utwór ten jest nawiązaniem do biblijnej księgi Koheleta. Człowiek dąży w życiu doczesnemu do zdobycia jak największej ilości wartości materialnych. Wartości te mają jednak charakter przemijający. Można zatem wg poety kochać i żartować, śmiać się i weselić. Trzeba jednak pamiętać, że trzeba żyć uczciwie i pamiętać o śmierci.

- "KRÓTKOŚĆ ŻYWOTA"- poeta stara się odpowiedzieć na pytanie czym jest życie, jakie jest? Odpowiedź na to pytanie jest następująca: życie człowieka jest bardzo krótkie, szybko przemija, a czasu nie można zatrzymać . Życie zatem jest chwilą.

- "CNOTA GRUNT WSZYSTKIEMU" - dobra ziemskie bogactwa nie dają człowiekowi szczęścia. Jedyną godną i trwałą wartością jest cnota. Cnota zapewnia szczęście i sens życia.

Jednak utworem w którym konceptyzm jest niezwykle widoczny jest wiersz pt. " Na oczy królewny angielskiej".

Naborowski w wierszu tym nie zajmuje się tytułowymi oczami królewny. Jego celem jest opis wybranego szczegółu albo elementu z rzeczywistości , który opisuje poprzez pryzmat oczu królewny. W utworze tym występuje anafora słowa "nie" . Oprócz anafory występuje tu metafora, gradacja, hiperbolizacja, konceptyzm.

Zakończenie:

Podsumowując obaj przedstawieni przeze mnie poeci Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski są polskimi mistrzami konceptyzmu, a także kontynuatorami włoskiego poety Marina.

Ich utwory stanowią doskonały przykład mistrzostwa pióra, ogromnego bogactwa środków stylistycznych a także oryginalność pomysłów. Dlatego przedstawiona w temacie idea Marina " zadziwić oto cel poety" jest jak najbardziej trafna i odnaleźć możemy ja także w polskich utworach. Stanowią one doskonały przykład wyszukanej formy i błahej treści.