Nowela jest jednym z gatunków epickich, który powstał i wykształcił się jeszcze w starożytności. Najstarszym zbiorem nowel znanym współczesnym badaczom jest dzieło Arystydesa z Miletu, działającego na przełomie drugiego i pierwszego wieku przed naszą erą. Zbiór ten zatytułowany był "Opowieści mileckie". Nowela jest swego rodzaju przeciwieństwem eposu. Jego wielkiemu rozmachowi fabularnemu- przeciwstawia zwięzłą, jednowątkową fabułę. Jego dwoistości świata rozpadającego się na świat realny i fantastyczny przeciwstawia swój obiektywny, czysty realizm. To nie bogowie są przyczyną wyborów ludzkich, ale oni sami i otaczające ich obiektywne warunki. Wynika to z różnych źródeł tych dwóch gatunków. O wiele starszy epos sięga swoimi korzeniami pierwotnych mitów, wierzeń, jest silnie związany z politeistyczną wiarą Greków, odnosi się do czasów legendarnych, bliżej nie określonych, dlatego tak wielką rolę odgrywa w nim pierwiastek fantastyczny, niemal baśniowy. Nowele wywodzą się natomiast z ustnie przekazywanych opowieści o niezwykłych, fascynujących czy zaskakujących wydarzeniach, epizodach z życia ludzi, jednak motywacja tych wydarzeń, ich przyczyny są zupełnie realne, znane z potocznego doświadczenia ludzkiego. W centrum zainteresowania eposu znajdował się człowiek-heros, półbóg i bogowie i niezwykłe, wielkiej wagi wydarzenia ważące na losach wielu ludzi, całych narodów. W centrum noweli znalazł się zwykły człowiek i jego codzienne życie. Powstała w antyku nowela zwraca się więc z czasem całkowicie w stronę realizmu, rezygnując z resztek mitycznych, baśniowych elementów. Prawdziwy rozkwit tego gatunku przypada jednak nie w starożytności, lecz kilkaset lat później, w epoce średniowiecznej oraz w renesansie. Najznakomitsze formy ukształtowały się w środowisku mieszczańskim renesansowych Włoch, w postaci znakomitego nowelisty, autora słynnego "Dekameronu"- G. Boccaccia. Nowela współczesna, nowożytna ukształtowana została właśnie na gruncie warstwy mieszczańskiej, której życie, sprawy i problemy odbiły na niej swoje niezatarte piętno. Formy zbliżone do klasycznej noweli odnaleźć można także w drobnej twórczości powstającej w średniowieczu na Bliskim i Dalekim Wschodzie. Także literatura hagiograficzna- żywoty świętych odwołuje się do krótkiej, nowelistycznej formy w przedstawianiu swoich błogosławionych bohaterów. Epizodyczność charakterystyczną dla noweli wykorzystywali także literaci czerpiący tematy i fakty z kronik. Oczywiście, trzeba tu zaznaczyć, że przyjęcie przez hagiografa czy też kronikarza formy noweli ma swoje zasadnicze konsekwencje dla tekstu. Wydarzenie ujęte w literacką, artystyczną formę, samo staje się elementem literackiej fikcji, zostaje przez nią przeobrażone, jest tylko zmodyfikowanym, artystycznym odbiciem pewnych autentycznych wydarzeń, które legły u jego źródeł, zgodnie z wolą i zamysłem autora- artysty. W noweli nie jest ważne, czy opisywane wydarzenie jest prawdziwe czy nie, czytelnika ma zaskoczyć sposób jego ujęcia, komplikacja wątku, która prowadzi do kulminacji i zaskakującej pointy. To zasada konstrukcyjna tego gatunku: budowanie napięcia aż do punktu kulminacyjnego i kończąca utwór pointa.
