Nowela, jak podaje Słownik terminów literackich, to prozaiczny utwór epicki niewielkich rozmiarów o skondensowanej i wyraziście zarysowanej akcji. Gatunek ten, zanim dotarł do Europy, rozwijał się na wschodzie, gdzie znane były Baśnie z tysiąca i jednej nocy czy też Księga papugi, oraz w starożytnej Grecji i Rzymie, gdzie popularne były Opowieści milezyjskie Arystydesa z Miletu lub Metamorfozy albo złoty osioł Apulejusza. W dobie średniowiecza gatunek noweli poprzedziły opowieści rycerskie oraz hagiograficzne, a także exempla (przykłady), powiastki i facecje. Wzorcem późniejszej nowelistyki stały się utwory renesansowego włoskiego twórcy - Boccaccia. Uważa się go za twórcę, który najbardziej oddziaływał na nowelistykę europejską. W zbiorze Dekameron zawarł Boccaccio nowelę pt.: Sokół. Centralnym chwytem kompozycyjnym, który wyznaczał dynamikę fabularną, a także wprowadzał moment niespodzianki sytuacyjnej był tu sokół. W teorii literatury tego typu zabiegi nazywa się teorią sokoła. Wykorzystywana była ona przez innych twórców. W Polsce posługiwał się nią między innymi Bolesław Prus. Rekwizyt, który tworzył oś fabularną stanowił jednocześnie tytuł noweli, np.: Katarynka czy Kamizelka.
Nowelistyka Boccaccia wpłynęła także na twórczość pisarzy hiszpańskich XVI i XVII stulecia. Jednym z przykładów mogą być Nowele przykładne Miguela Cervantesa. Jednak epoką w której nowelistyka posiadała największe znaczenie był wiek XIX. Wtedy to powstawać zaczęły różne odmiany tego gatunku literackiego: nowela fantastyczna, sensacyjna czy psychologiczna. Do najsłynniejszych dziewiętnastowiecznych nowelistów należeli: we Francji - Stendhal, w Rosji - Aleksander Puszkin, Michał Gogol, Iwan Turgieniew, Lew Tołstoj czy Antonii Czechow, w Polsce - Bolesław Prus (Katarynka, Z legend dawnego Egiptu, Powracająca fala czy Kamizelka), Eliza Orzeszkowa (A,B,C..., Gloria victis), Henryk Sienkiewicz (Sachem, Za chlebem), Maria Konopnicka (Dym, Nasza szkapa) czy Stefan Żeromski (Siłaczka, Doktor Piotr).
Na początku XX wieku nowela zaczęła przybliżać się pod względem gatunkowym do opowiadania. Najwybitniejszymi twórcami noweli byli: Iwan Bunin, Virginia Woolf czy Galsworthy. Cechy opowiadania posiadają także utwory Thomasa Manna, Jarosława Iwaszkiewicza, Zofii Nałkowskiej, Marii Dąbrowskiej, Gombrowicza, Gustawa Herlinga - Grudzińskiego, Jerzego Andrzejewskiego, Ernesta Hemingwaya, Jurija Tynianowa czy Cortazara. Współcześnie nowela sięga także po doświadczenia gatunków takich jak reportaż czy esej. Charakterystyczną dla literatury współczesnej jest odmiana noweli filmowej, która wykorzystuje cechy scenariusza filmowego. W Polsce autorem tego typu nowel jest J. S. Stawiński.
