Antyk- a w szczególności kultura grecka- rozwinęły twórczość ludową w sztukę literacką. Wielkim kodyfikatorem rodzajów i gatunków literackich antyku był wielki filozof grecki- Arystoteles, autor doskonałego dzieła "Poetyka". Wyróżnione zostały przez Greków trzy główne rodzaje literackie, w ramach których mieściły się wszystkie gatunki. Te rodzaje, w kolejności ich powstawania to epika (pierwotnie eposy Homeryckiem potem także poematy heroikomiczne, satyry itd.), następnie liryka (pieśni) oraz dramat (tragedia, komedia oraz dramat satyrowy). Te formy i podziały przejęli od Greków także Rzymianie, rozszerzając jednak nieco katalog form i gatunków, rozwijając np. historiografię, dzieła naukowe, prawne itd.
Najstarszą formą liryczną w naszej kulturze jest pieśń. Jej pierwotna funkcja związana była silnie z kultem, z religijnymi tradycyjnymi obrzędami, podczas których wykonywano pieśni z towarzyszeniem muzyki i tańców. Pieśń jest jednak pojęciem bardzo ogólnym, stosowanym tak naprawdę na całość twórczości lirycznej, a nawet epickiej (częściami eposów były właśnie kolejne tzw. "pieśni"). Podobnie w średniowieczu, romanse rycerskie, poematy o rycerzach zwane były pieśniami o czynach (chanson de geste). Pieśni można jednak podzielić ze względu na ich tematykę lub ukształtowanie formalne. Mamy więc wśród nich ballady, madrygały, hymny, treny, zaś tematycznie- pieśni o charakterze religijnym, miłosnym, utwory z przeznaczeniem na biesiady, uroczystości weselne, pogrzebowe itd. Można też dzielić je przez wzgląd na środowisko z jakiego się wywodzą, i tak wyróżnimy pieśni np. żołnierskie, studenckie czy np. dworskie.
Starożytni grecy swoje poetyckie pieśni nazywali odami. Ody przejęli od nich Rzymianie, jednak w ich języku zwano je już terminem carmen. Podobnie jak termin pieśń, oda była bardzo pojemnym pojęciem, pod który podchodziły wszystkie liryczne utwory, które wykonywane były przez śpiewającego solistę bądź zespół chóralny. O związku z muzyką, o przeznaczeniu do śpiewnego wykonania świadczy przede wszystkim ukształtowanie formalne tych utworów, na przykład ich rytmizacja i stroficzny układ. Oda przeznaczona do śpiewu solowego wywodzi się z liryki eolskiej, reprezentowanej przez słynnych poetów greckich, takich jak Anakreont, Alkajos i genialna poetka- Safona. Pieśń chóralną rozwijają między innymi Simonides oraz Pindar. Utwory przeznaczone na chór wykonywano zazwyczaj przy większych okazjach, świętach, w czasie obrzędów ku czci wielkich i ważnych postaci- bohaterów i bogów, zwycięzców sportowych zmagań. W literaturze rzymskiej mistrzami ody byli Owidiusz, Katullus, a przede wszystkim uznawany za najgenialniejszego liryka rzymskiego i niedościgniony wzór- Horacy. To jego dzieła wywarły ogromny wpływ na twórczość pieśniową, lirykę następnych epok. Na nim właśnie wzorował się i czerpał z jego dorobku słynny polski poeta renesansowy Jan Kochanowski.
Jednym z gatunków pieśni, o refleksyjnym, smutnym charakterze jest elegia. Elegie były utworami pisanymi w celu wyrażenia żalu po odejściu kogoś ważnego, bliskiego, kogoś z rodziny, ważnej osobistości społecznej, patrioty, polityka itd. Istniały także elegie miłosne, których przedmiotem był smutek rozstania z ukochaną osobą.
Najbardziej znane polskie elegie to np. elegia Franciszka Karpińskiego pod tytułem "Żale Sarmaty", zaś elegię patriotyczną stworzyła np. Kazimierz Brodziński na cześć Księcia Józefa Poniatowskiego, po jego śmierci.
Utworem żałobnym związanym już ściśle z liryką funeralną (pogrzebową) był tren, zwany także żałobnym płaczem lub nenią. Początki trenu dała starożytna liryka grecka, w której treny były po prostu pieśniami wykonywanymi podczas obrzędów pogrzebowych. Funkcji artystycznej nabrały treny wówczas, gdy zostały włączone w skład elementów tragedii antycznej. Treny miały bardzo charakterystyczną budowę, na którą składały się żale po śmierci danej osoby, następnie wychwalenie jego zasług, wskazanie na własny ból oraz końcowe ukojenie i pogodzenie się z wyrokami niebios. Za pionierów tego gatunku uznaje się wielkich poetów greckich- Symonidesa oraz Pindara. W literaturze rzymskiej reprezentuje je twórczość Owidiusza i Newiusza.
Kolejne gatunki wywodzące się z antyku, to utwory o tematyce pastoralnej- a więc pasterskiej i rolniczej. Były to utwory epickie takie jak sielanki, bukoliki, a także eklogi i idylle. W literaturze staropolskiej gatunki te uprawiane były pod nazwami takimi jak pastuszka, pastorela, a także skotopaska oraz pasterka. Tematyką tych narracyjnych bądź udramatyzowanych utworów były sceny z życia wsi, a więc pasterzy, rolników, a także rybaków czy myśliwych. Monologowe sielanki zwane były eklogami. Ostateczny kształt formalny nadał temu gatunkowi Teokryt. Rozwijała się ona nadal w twórczości pisarzy rzymskich, na przykład u Wergiliusza, który w swoich sielankach opisywał idylliczną krainę, mityczną Arkadię i jej żyjących poza wszelkimi troskami mieszkańców, których harmonijny rytm życia wyznaczała sama natura.
Krótką formą liryczną, uprawianą z upodobaniem przez antycznych poetów był Epigramat. Precyzyjna, zwarta forma tego gatunku wymuszona była przez jego pierwotną funkcję- był ryty na nagrobkach i pomnikach. Później epigramat uniezależnił się od pomników, od swojej funkcji użytkowej i stał się samodzielnym, nadal zwartym i krótkim utworem lirycznym, który zaskakiwał wymyślnym konceptem, paradoksem, inteligentną pointą. Epigramaty często posiadały wymowę satyryczną. W Polsce epigramaty uprawiali tacy poeci jak Jan Kochanowski czy Adam Mickiewicz.
Ważną grupę utworów lirycznych powstałych w starożytności stanowią utwory o tematyce patriotycznej, wojennej. Ich nazwa wywodzi się od imienia słynnego greckiego poety żyjącego w siódmym wieku przed naszą erą- Tyrtajosa- stąd poezja tyrtejska. Poeta ten zasłyną wierszem zagrzewającym do boju dzielnych Spartan walczących w bitwach drugiej wojny messeńskiej. Z utworu tego pochodzą słynne słowa:
Rzecz to piękna zaprawdę, gdy krocząc w pierwszym szeregu
Ginie człowiek odważny, walcząc w obronie ojczyzny
Sam Tyrtajos stał się wcieleniem poety zagrzewającego naród do walki, patrioty, który swoją twórczością służy sprawie narodowej. Poezja tyrtejska wyraża w sobie nową hierarchię wartości, w której na pierwszym miejscu nieodmiennie znajduje się ojczyzna i jej bezpieczeństwo.
Gatunkiem wywodzącym się z antyku jest także krótki utwór epicki, narracyjny posługujący się antropomorfizacją i personifikacją- bajka. Dzięki zwierzęcym bohaterom bajka staje się formą paraboli, przypowieści, w której pod powierzchnią błahej historyjki kryje się ważki morał, treść dydaktyczna, umoralniająca. W bajce występują typowe postaci, symbolizujące bądź wyolbrzymiające określone cechy- np. lis-chytrość, mrówka- pracowitość, byk- siła. Forma bajki była bardzo popularna szczególnie w kulturze ludowej. Z czasem znalazła sobie także poczesne miejsce w historii literatury. Bajki bywają bardziej rozbudowane i zupełnie krótkie, przypominające rozmiarami epigramaty. Najczęściej spotyka się bajki zwierzęce, jednak zdarza się też, że ich bohaterami są ludzie, a nawet przedmioty. Pierwszymi twórcami bajek byli słynny Ezop oraz Fedrus.
