Kultura europejska, wywodzi się ze starożytnego źródła, kultury greckiej i rzymskiej. Kultura to: "(…) całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, wytworzonego w ogólnym rozwoju historycznym lub w jego określonej epoce; poziom rozwoju społeczeństw, grup, jednostek w danej epoce historycznej…". Na pojęcie kultury składa się kilka czynników:
-"system wartości i przekonań",
- wzory i normy zachowań,
- wytwory człowieka, powstałe w wyniku jego działalności".
Żeby wszystkie te czynniki mogły powstać, potrzeba wiele czasu. Nic, co stało się wzorem dla innych, nie powstało w ciągu jednej chwili. Kultura to przecież różne dziedziny: literatura, sztuka, architektura, muzyka, teatr itd.
Kultury różnych kręgów społecznych, przenikają się wzajemnie.
Początki kształtowania się kultury, łączy się z antyczną Grecją. Czynniki wpływające na jej rozwój to rozdrobnienie kraju, na państwa-miasta, tzw. polis. Trudne warunki i górzyste ukształtowanie terenu. Niesprzyjające warunki do wszelkich upraw, z wyjątkiem winorośli, drzew oliwnych, oliwnych pasterstwa. Grecja dzieli się na część lądową Attyka, Sparta, Epir, Tesalia. Wyspy to Kreta, Rodos, Lesbos i Eubeja.
Te warunki, sprzyjały rozwojowi sztuki, nauki i handlu. Podstawa rozwoju umysłowego, była rozwijająca się filozofia. Filozofia, w języku greckim, oznacza "umiłowanie mądrości".
Należy wspomnieć, o filozoficznej szkole jońskiej, której nauka, określana była, jako filozofia przyrody. Twórcą, tej szkoły był Tales z Miletu, który był astronomem, matematykiem i geometrą. Jończycy, zastanawiali się nad istotą początku istnienia świata, czyli arche. Szkoła ta, dała późniejszym myślicielom, pełen zakres pojęć i zagadnień. Stworzyła podwaliny języka filozoficznego. Sformułowała pojęcia, które do czasów współczesnych, są aktualne. Filozofowie, ze szkoły jońskiej uznali wodę, jako przyczynę powstania świata. Z tego kręgu, znane jest twierdzenie: "pantha rhei" - wszystko płynie.
Heraklit z Efezu założył efeska szkołę filozoficzna. Filozofowie z tego kręgu, również szukali arche. Zdaniem Heraklita, materią, z której powstał świat jest ogień. Z tej szkoły wywodzą się dwie teorie: "teoria powszechnej zmienności bytu i teoria rozumności świata".
Pitagoras, wraz z innymi mędrcami założył związek etyczno-religijny, który zajmował się badaniami, dotyczącymi nauk przyrodniczych i matematycznych. Byli twórcami teorii dwoistości bytu, tzw. dualizmu. Wprowadzili pojęcie "kosmosu, który określał harmonię zestrojonego wszechświata".
Szkoła egejska, której twórca był Parmenides, interesował się pojęciem bytu. Spuścizna tej szkoły, jest dla ludzi współczesnych teoria jedności i niezmienności bytu, teoria nierozerwalności bytu i myśli, teoria odróżniająca myśli od postrzegania. Uczniem Parmenidesa, był Zenon z Elei, który uważany jest za twórcę dialektyki.
Filozofia, wiele zawdzięcza również, szkole atomistów. Tomizm, to materialistyczny pogląd na świat. Jego twórcą był Demokryt z Abdery. Jego przemyślenia, dały początek nauce etyki.
Ważnym myślicielem, był również Sokrates. Zajmował się etyką, logiką, stworzył system filozoficzny, który nazywamy sokratyzmem. Był to system, który wzywał do "zastanowienia się nad moralnością życia". Dla filozofa "szczęście, rozum i cnota stanowiły nierozłączną triadę".
Platon, był uczniem Sokratesa. Interesowały, go nauki o państwie, tajemnice duszy, przyroda, poznanie i opis świata, estetyka. Do czasów współczesnych, znane jest pojęcie platonizmu: "istnieje byt idealny, a byt realny jest odeń zależny. Dusza istnieje niezależnie od ciała, ciało zaś jest "niższe" i zależne od niej". W dziejach filozofii, zapisał się, jako twórca idealizmu i spirytualizmu, zapoczątkował także logikę.
Arystoteles, stworzył doktrynę, która zakładała, że "stanem najwłaściwszym, dla rozumnego człowieka jest wystrzeganie się ekstremalnych działań i stanów ducha". Arystotelizm, wywarł wpływ na rozwój chrześcijańskiej filozofii średniowiecza. Tomasz z Akwenu, uczynił z niej podwaliny scholastyki. Dzięki temu człowiek współczesny, dzieli literaturę na trzy rodzaje: epikę, lirykę i dramat. Ten podział wywodzi się z jego dzieła "Poetyka". Z niego dowiadujemy się także o zasadzie decorum, czyli podziału stylów, na wysoki, średni i niski. Twórcy różnych epok, inspirowali się jego dziełem. W "Poetyce", odnajdziemy również zasady trzech jedności: czasu, akcji i miejsca. Jego dzieło jest nadal obecne w świecie współczesnym. Korzystamy z niego, w teorii sztuki i teorii dzieła literackiego.
Starożytni, starali się wpoić wartości moralne, młodzieży. Dzieci kształcono, posyłano do szkół. Uczono, rożnych przedmiotów, tak, aby młody człowiek, mógł sam wybrać, to, co, go najbardziej interesuje. Był erudytą, który poznał wiele gałęzi nauki. Starożytni myśliciele, nauczali, aby dbać o życie duchowe, ale także o zdrowie. Hipokrates zwany jest przez współczesnych "ojcem medycyny". Wyznawał pogląd, że środowisko, w którym człowiek żyje, ma decydujący wpływ na jego zdrowie i psychikę.
Herodot, zwany jest "ojcem historii". Podróżował po Europie i Azji. Kiedy powrócił do Aten, zebrał wszystkie zdobyte wiadomości. Skupił je, wokół zagadnienia konfliktu miedzy Europą, a Azją. Mity, przeplatał z rzeczywistością. Uważał, ż w historii, spełnia się sprawiedliwość bożą.
Demokracja ateńska, stała się fundamentem demokracji, które powstały w czasach dzisiejszych. Po raz pierwszy uznano, że każdy obywatel jest równy i wolny. W czasach starożytnych, był to postulat o niesłychanej wartości. Pierwszy kodeks praw cywilnych i karnych, stworzył Drakon. Wprowadził on zabójstwo nieumyślne, w odróżnieniu, do morderstwa.
Demokracja ateńska, pozwalała na możliwość zarządzania państwem wszystkich obywateli, którzy posiadali pełne prawa, a ukończyli 20 rok życia. Obowiązywały rządy większości.
Perykles, tak mówił o demokracji: "Nasz ustrój polityczny nie jest naśladownictwem obcych praw, a my sami raczej jesteśmy wzorem dla innych niż inni dla nas". To były prorocze słowa, bowiem system ten, wykorzystywany jest również dzisiaj. Z kolei Tukidydes napisał: "państwo ateńskie (...) jest szkołą wychowania całej Hellady (...), gdzie każda jednostka może z największą swobodą przystosować się do najrozmaitszych form życia". Obecnie demokracja, jest systemem, obowiązującym, w większości państw na świecie. Nie jest pozbawiona wad, jednak swe źródło ma właśnie w demokracji ateńskiej. Do dzisiejszego dnia, nie opracowano lepszego systemu rządzenia państwem.
Literatura starożytnej Grecji, związana była początkowo z religią. Była to religia politeistyczna, czyli wielobóstwo. Początkowo, była przekazywana ustnie, przez aojdów, wędrownych śpiewaków, którzy przy akompaniamencie muzycznym opiewali bohaterskie czyny.
W późniejszym czasie powstały mity. Mit, to " opowieść narracyjna, wyjaśniająca w postaci alegorycznej, lub symbolicznej zjawiska natury lub życia ludzkiego, zgodnie z wierzeniami zawartymi w dawnych religiach". Ponadczasowa wartość mitów, z której czerpie również człowiek współczesny, zwiana jest synonimami ludzkich zachowań, tzw. archetypów. Archetypy, " to pierwsze wzory ludzkich postaw i zachowań, tkwiące w świadomości zbiorowej każdej społeczności". Wzorce, stały się inspiracja dla twórców dzieł malarskich, literackich, muzycznych itp.
Ikar, stał się przykładem archetypu, który symbolizuje człowieka, który za chwilę przyjemności i uniesienia, jest w stanie zapłacić najwyższą cenę. Pragnie pokonać wszelkie granice, narzucone przez świat. Jest typem buntownika. Archetyp ten, wywodzi się z mitu "Dedal i Ikar".
Prometeusz, to archetyp dobroczyńcy, który oddal swoje życie, aby pomóc ludziom. Jego działanie jest bezinteresowne. Ofiarował ludziom niezwykły dar - ogień. Dzięki niemu, człowiek stał się istotą silniejszą, która nie boi się dzikich zwierząt, ciemności i chłodu. Rozwija rzemiosło i sztukę.
Syzyf, stał się symbolem bezowocnej ciężkiej pracy, która nie przynosi żadnego efektu.
Herkules, jest symbolem, który dowodzi, że wszystko, co robimy z wytrwałością i odwagą, przyniesie nam uznanie i szczęście. Jeżeli dążymy do czegoś, bez względu na trudności, dokonamy czynów pozornie niemożliwych do zrealizowania.
Piękna Helena, była żona Menelaosa, króla Sparty. Została porwana przez Parysa, do Troi. To wydarzenie zapoczątkowało, konflikt, który doprowadził do wojny trojańskiej, która trwał 10 lat, i zakończyła się całkowitym zniszczeniem tego miasta.
Wszystkie te archetypy, są obecne w naszym życiu. Człowiek współczesny odwołuje się do nich, kiedy chce, w sposób symboliczny ująć jakieś zagadnienie, sposób zachowania.
Również w czasach współczesnych używamy związków frazeologicznych, mających swoje źródło w kulturze antycznej.
Chimeryczny charakter, odnosi się do chimery, potwora, który był lwem, kozą i wężem. W przenośni, oznacza kapryśny, dziwaczny i nieprzewidywalny charakter.
Czapka niewidka, nawiguje do szyszaka Hadesa, który pozwalał mu na stanie się niewidzialnym. W przenośni, oznacza magiczna czapkę.
Drakońskie prawo, to prawo, które jest niezwykle surowe, zawierające w sobie, elementy zemsty.
Węzeł gordyjski, to węzeł wykonany z łyka, przy wozie w świątyni Zeusa w Gordion. Kto, go rozwiąże, miał stać się władcą Azji Mniejszej. Aleksander Wielki, rozciął go mieczem. W przenośni, oznacza problem, trudna sprawę.
Z tarcza, albo na tarczy, oznacza zwycięż, albo zgiń. Tak spartańskie matki, zwracały się do swoich synów, którzy szli na wojnę.
Jak widać, na powyższych przykładach, kultura starożytna, pojawia się nawet, w codziennym życiu współczesnego człowieka. Związki frazeologiczne, odnajdziemy w artykułach prasowych, usłyszymy w radiu, w programach telewizyjnych, a nawet w potocznej rozmowie.
Z liryki greckiej, czerpiemy przykłady, dla własnej twórczości. Safona, była przedstawicielką liryki eolskiej. To autorka pieśni weselnych, modlitw na cześć afrodyty, hymnów miłosnych. Potrafiła w swoich utworach ukazać, najsubtelniejsze uczucia i emocje. Od jej imienia, stworzono nazwę strofy safickiej " była to zwrotka, składająca się z trzech wierszy jedenastozgłoskowych i czwartego pięciogłoskowego".
Jednym z najwybitniejszych poetów greckich, był Pindar. Znano go, jako twórcę poezji chóralnej. Tworzył epinicja, sławiące zwycięzców igrzysk olimpijskich. Epinicja, to "pieśń, lub oda triumfalna na cześć zwycięzców oparta na tradycyjnym schemacie: pochwała bohatera i jego rodzinnego miasta, pochwała herosa lub boga danego miasta, uwagi chóru".
Znane są także w świecie współczesnym anakreontyki "krótkie utwory literackie, o tematyce biesiadnej lub miłosnej". W starożytnej Grecji tworzył je Anakreont, były to wiersze o tematyce dworskiej.
Spuścizną kultury antycznej, dla człowieka współczesnego, są także dzieła sztuki. Do ważnych zabytków należy świątynia Zeusa w Olimpii. Jest to najstarszy przykład, przełamania zasady frontalizmu i symetrii, w dekoracji tympanonów. Było to, trójkątne pole nad kolumnadą. Do czasów dzisiejszych, zachowały się: Dorycka świątynia Hefajstosa w Atenach, Partenon, ruiny świątyni Artemidy w Efezie. Malarstwo sztuki starożytnej, opierało się przede wszystkim na operowaniu liniami i kolorami. Najbardziej popularnymi technikami malarskimi były m.in. freski, secco, mozaika. Często, w zdobieniach i stylizacji wnętrz, używane w czasach współczesnych. Nie należy również zapominać, o wspaniałych teatrach greckich. Jednym z nich, jest teatr wybudowany w Efezie, lub Milecie. Budowano je, w związku ze świętami, obchodzonymi na cześć boga Dionizosa. Były to coroczne uroczystości, najważniejsze w całym roku kalendarzowym. Wystawiano w nich sztuki teatralne tragedie, komedie i tragikomedię. Do dzisiejszego dnia te amfiteatry, zachwycają swoją wielkością i rozmachem. Najważniejszy, znajduje się w Atenach, ponieważ kult Dionizosa, był tam najsilniejszy. Na podstawie klasycznego dramatu, powstały dzieła późniejszych epok. Tragedie greckie, są wystawiane w teatrach również dzisiaj. Ich tematyka wiąże się z ponadczasową problematyką, która może być aktualna również dla nas.
Mówiąc o dorobku kultury starożytnej, należy także wspomnieć o Homerze. Dzięki niemu, powstały podstawy epiki, jako rodzaju literackiego. Uznany jest, za autora dwóch eposów "Iliady" i "Odysei". Epos to " rozbudowany utwór, dla którego źródłem genetycznym są mity, podania, baśnie, utrwalający wyobrażenia na temat narodzin więzi i instytucji społeczno-narodowych, pamięć o doniosłych postaciach i zdarzeniach, oraz wyznawane zbiorowo wartości i wierzenia religijne". Eposy Homera, pozwoliły na powstanie wielu form literackich, które posługiwały się narracją, epickim dystansem i obiektywizmem. Homer, zapoczątkował "stosowanie obiektywnej narracji, jako przekazu literackiego". Twórca, zwraca uwagę na rys psychologiczny postaci i dba o przekazanie czytelnikowi szczegółów. Dzięki niemu, poznano wartość twórczości wielowątkowej i zmiennego świata przedstawionego. Treść "Iliady", to ostatnie pięćdziesiąt dni ostatniego roku walk, podczas wojny trojańskiej. "Odyseja", opowiada o podróży Odyseusza, króla Itaki do rodzinnego kraju. Zanim do niego przybędzie, los pcha go w nieznane strony. Powrót zajmuje mu dziesięć lat. Tekst "Iliady", napisany jest heksametrem daktylicznym "rytm wiersza, oparty na zjawisku iloczasu: występowaniu głosek krótkich i długich. Składał się z 6 stóp: daktyla, albo spondeja". Współcześnie epos, jest gatunkiem martwym. Z niego powstała powieść. Gatunek, wykorzystywany przez twórców, również dzisiaj.
Człowiek współczesny może czerpać, z bogatego źródła inspiracji, jakim jest kultura antyczna. Myślę, że nigdy inspiracje te, nie pójdą w zapomnienie. Są cennym dorobkiem ludzkości, o którym cały czas powinniśmy pamiętać.
