Postawy i uczucia opisywane w epoce antyku

W epoce antyku bacznie przyglądano się istocie ludzkiej i jej zachowaniom. Dlatego podstawą antycznych wytworów sztuki niewątpliwie były także ludzkie uczucia i myśli.

Starożytność to czas, w którym bogato rozwijała się filozofia. Dzięki Sokratesowi pojawiło się pojęcie poważanej do dzisiaj cnoty, czyli mądrego i umiejętnego sposobu panowania nad sobą. W swoich rozważaniach zaznaczał on niejednokrotnie, że jedynie cnotliwe życie może zagwarantować nam pełnię szczęścia, należy jednak trwać w sprawiedliwości i zawsze dążyć ku dobremu. W stworzonej przez Sokratesa filozofii spotykamy się tzw. klasyczną koncepcją prawdy, która głosi, że prawdziwym może być jedynie sąd zgodny z rzeczywistością, rzeczy i myśli muszą być adekwatne względem siebie. Bardziej skomplikowana wydaje się tzw. koherencyjna koncepcja prawdy, czyli chodzi o prawdopodobieństwo wypowiadanych opinii, ich zgodność z racjonalnym myśleniem i uznawanym powszechnie systemem wiedzy, sąd nie może być wewnętrznie sprzeczny. Ciekawym wątkiem sokratesowej filozofii jest koncepcja zgody powszechnej, która zakłada, że prawdziwe może być jedynie to, z czym zgadza się większość społeczeństwa. To oczywiście nie wszystkie założenia filozofii Sokratesa, ale te wystarczą, by uzmysłowić sobie, jak ciężko nazwać coś prawdą albo fałszem.

Następnym poważanym filozofem starożytnym był Platon, według którego świat to odbicie bytów idealnych. Człowiek platoński winien zmierzać do osiągnięcia ideału, to dążenie ma stać się dla niego celem życiowym, dzięki czemu poczuje on szczęście płynące z poczucia sensu istnienia. "Miłość platoniczna" polega na żywieniu uczucia do nieosiągalnego ideału, jednak taka miłość także może dawać radość. Uczucie miłości dla Platona polegało na szukaniu piękna.

Oprócz wyżej wymienionych antycznych mędrców, istniało jeszcze wielu śmiałych filozofów, którzy głoszonymi przez siebie teoriami wpływali na postawy i myślenie ówczesnych im twórców. Wydaje mi się, że antyczna filozofia odcisnęła swoje piętno w dziełach wielu pokoleń, wpływa ona także dzisiaj na poetów i malarzy.

Bogatym zbiorem ludzkich postaw i uczuć jest mitologia, czyli księga złożona z licznych mitów opartych na wierzeniach ludów starożytnych. Mity tłumaczyły ludziom świat, a także przybliżały im ich własną istotę. Bohaterami mitologicznymi są bogowie i ludzie. Ogromna rzesza bogów mitologicznych przypomina gromadę ludzkich osobowości, bóstwa zarówno greckie, jak i rzymskie, są silnie zantropomorfizowane, w swoich zachowaniach przejawiają typowo człowiecze nawyki, czują jak ludzie i myślą jak ludzie.

Według mnie, najciekawszym mitem greckim jest opowieść o Prometeuszu. W micie tym ukryte są uniwersalne prawdy o człowieku, którego tutaj obrazuje tytan. Postawa prometejska jest ceniona w dzisiejszym świecie, ponieważ jest niezwykle rzadka. Trudno jest napotkać człowieka, który byłby tak ofiarny jak Prometeusz, nie chodzi o dosłowną interpretację wydarzeń prometejskiego mitu, ale o jego uwspółcześnienie. By stać się Prometeuszem nie muszę wspinać się na Olimp po ogień, ale wystarczy, że komuś pomogę w drobnej sprawie, że wstawię się za kimś w potrzebie. Prometeusz to przykład postawy pełnej altruizmu, empatii i poświęcenia, to przykład osoby skłonnej do wzniosłych uczuć, a przede wszystkim miłości do bliźniego. Tytan ten według niektórych legend stworzył człowieka z gliny, którą wymieszał ze łzami i ofiarował mu duszę "z ognia niebieskiego, którego kilka iskier ukradł z rydwanu słońca". Sposób, w jaki uczynił on człowieka, symbolicznie wskazuje na jego ogromną miłość do rodzaju ludzkiego. Każdy człowiek był jego dzieckiem, a wszystkie dzieci należy otoczyć opieką. Dlatego też ośmielił się sprzeniewierzyć bogom, wykraść im ogień i dać go ludziom, by stali się silniejsi, narażał swoje życie dla swego stworzenia. Bogowie nie byli zadowoleni z jego postępowania, postanowili pokonać go podstępem. Hefajstos stworzył cudowną kobietę o imieniu Pandora. Ją to powierzono Prometeuszowi, jednak ten, przeczuwając intrygę, nie przyjął daru. Jego brat Epimeteusz uległ kobiecemu czarowi i postanowił ożenić się z Pandorą. Kobieta otrzymała od Zeusa na zasadzie posagu szczelnie zamkniętą beczkę. Prometeusz przestrzegał przed jej otwarciem, mimo to ciekawość małżonków zwyciężyła. Po otwarciu tajemniczego podarunku na świat wypełzły wszelkie zmartwienia, choroby i cierpienia. W taki sposób bogowie przerwali sielskie życie na ziemi. To bardzo rozgniewało opiekuna ludzkości. Przy składaniu ofiar Prometeusz postanowił zapłacić bogom za ich nikczemność. Podzielił on zabite zwierzę na dwie części: osobno położył mięso pokryte skórą, a osobno kości przykrył tłuszczem. Łakomy Zeus dał się nabrać i wybrał kości z tłuszczem. Tym samym lepsza część ofiary przypadła ludziom. Jego gniew sięgnął szczytu. Skazał on Prometeusza na wieczne męki, przykuto go do skał Kaukazu, gdzie wygłodniały orzeł wyjadał mu ciągle odrastającą wątrobę. Po długim czasie cierpień dopiero Herkulesowi udało się pokonać orła i uwolnić dobroczyńcę ludzkości. Herkules zaś to przykład osoby niebojącej się ciężkiej pracy.

Kolejnym mitem ukazującym ludzkie uczucia i postawy jest podanie o Dedalu i Ikarze. Zarysowane są w nim dwie wyraźnie osobowości: ojca - rozsądnego i przezornego, który pragnie wolności, ale nie za cenę życia; syna - idealistę dążącego do swobody za wszelką cenę. W Dedalu przejawiają się cechy ojcowskiej miłości, opiekuńczości, a przede wszystkim rozwagi w działaniu. Ikar to młodzian, w którym ciekawość, nieposłuszeństwo i brak wyobraźni zajmują pierwsze miejsce. Niestety, głupotę przypłaca on życiem.

Można zaryzykować stwierdzenie, że w mitach zaistniały pierwsze literackie wzorce zachowań. W kolejnych epokach czerpano z tego skarbca wiedzy o człowieku i świecie, liczne motywy przewijały się w wielu dziełach jako znajome i utrwalone w zbiorowej świadomości toposy.

Obok mitologii ważne miejsce w kształtowaniu się kultury europejskiej zajmuje nieodzownie Biblia, w której również gromadzą się ogromne rzesze różnorodnych ludzkich postaw i towarzyszących im uczuć. Najbarwniejszy, choć paraboliczny, obraz człowiek widnieje w przypowieściach, których zadaniem jest przybliżenie prawd trudnych do zrozumienia: filozoficznych bądź religijnych. Niezwykle ciekawa jest przypowieść "O robotnikach w winnicy" traktująca o gospodarzu, który skoro świt zaczął poszukiwać robotników do swej winnicy. Pierwszym napotkanym zaproponował denara za dzień pracy, drugim, których ujrzał dużo później także zaoferował taką samą wypłatę z tym, że już tylko za pół dnia pracy. Kilka razy, co godzinę zatrudniał nowych pracowników, zachęcając ich zapłatą w postaci denara za coraz krótszy czas pracy. W chwili wypłaty wszyscy bez względu na to, ile pracowali, otrzymali po denarze. Nie podobało się to tym, którzy pracowali od rana. Gospodarz wszystkich chciał wynagrodzić tak samo, dotrzymał słowa i czuł, że jest uczciwy, bo jak obiecał, tak zrobił.

Możemy powiedzieć, że to faktycznie niesprawiedliwe. Jednak ukryty plan przypowieści wiele wyjaśnia. Oto winnica to Królestwo Boże, miłosierny i kochający Bóg wszystkich obdarza tymi samymi łaskami nie pytając wiernych, o jakim czasie się nawrócili. W przedstawionych w paraboli ludzkich postawach zarysowuje się tajemniczy Boży zamysł. Nauka z tych krótkich opowiastek płynie jedna: należy się starać czynić dobro, nie patrząc na zapłatę, bo tylko bezinteresowność może stać się kluczem do zbawienia.

Postacie biblijne dzielą się na wiernych naukom Bożym i tych, którzy nie potrzebują wzorców albo szukają ich gdzie indziej. Bóg to najwspanialszy autorytet, nieosiągalny ideał, ale, jak twierdził sam Platon, szczęście polega na dążeniu do osiągnięcia ideału. Człowiek winien starać się być dobrym, kochającym, uczciwym, miłosiernym… Przykazanie miłości to główna wytyczna postępowania. W Biblii nie tylko zawierają się prawdy rzymskokatolickie, ale prawdy uniwersalne, etyczne i nimi powinien kierować się każdy.

Celem mojej pracy było ukazanie postaw niektórych antycznych filozofów, których poglądy i przekonania wywierają ogromny wpływ na ludzką kulturę, a także przyjrzenie się wybranym bohaterom mitologicznym, którzy reprezentują sobą godne do naśladowania uniwersalne zachowania i uczucia, stanowią dla nas przestrogę bądź naukę. Zwróciłam także uwagę na Biblię i treści w niej zawarte, ukryte także w przypowieściach, gdyż zdaję sobie sprawę z ogromnego wpływu tej księgi na ludzi wielu epok. Chciałam także uświadomić ponadczasowość kreowanych w Piśmie Świętym postaw i ludzkich uczuć.