Grecja to państwo w południowo-wschodniej Europie, jedynie stosunkowo niewielki obszar na wyspach Sporady, Chios i Lesbos leży w Azji na azjatyckim szelfie kontynentalnym u wybrzeży Turcji.
Grecja antyczna.
Epoka kształtowania się Grecji antycznej
900 p.n.e. - założenie Sparty
IX/VIII w. p.n.e. - Homer
776 p.n.e. - pierwsze zanotowane igrzyska olimpijskie
734 p.n.e. - założenie Syrakuz przez Koryntian
VIII/VII w. p.n.e. - Hezjod z Askry
683 p.n.e. - wprowadzenie archonatu w Atenach
660 p.n.e. - założenie Bizancjum przez Megarejczyków
621 p.n.e. - spisanie prawa ateńskiego przez Drakona
VII/VI w. p.n.e. - Safona z Mityleny
594 p.n.e. - reformy Solona w Atenach
561 p.n.e. - 510 p.n.e. - tyrania Pizystrata i jego synów
508 p.n.e. - reformy Kleistenesa w Atenach (początki demokracji)
Wojny grecko-perskie i okres klasyczny
500 p.n.e. - początek powstania Greków jońskich przeciwko Persom (Powstanie jońskie)
490 p.n.e. - bitwa pod Maratonem
484 p.n.e. - pierwsze zwycięstwo Ajschylosa z Eleuzis w konkursie dramatycznym
480 p.n.e. - bitwy pod Termopilami i Salaminą
479 p.n.e. - bitwy pod Platejami i Mykale
478 p.n.e. - utworzenie pierwszego Związku Morskiego pod przewodnictwem Aten
468 p.n.e. - pierwsze zwycięstwo Sofoklesa z Kolonos w konkursie dramatycznym
461 p.n.e. - reformy Efialtesa w Atenach
449 p.n.e. - pokój Kalliasa między Persją a Związkiem Morskim
444-430, 429 p.n.e. - rządy Peryklesa w Atenach
441 p.n.e. - pierwsze zwycięstwo Eurypidesa z Salaminy w konkursie dramatycznym
431-404 p.n.e. - wojna peloponeska
427 p.n.e. - pierwsza komedia Arystofanesa z Aten
399 p.n.e. - proces i śmierć Sokratesa
387 p.n.e. - Platon zakłada "Akademię"
377 p.n.e. - utworzenie drugiego Związku Morskiego
357-355 p.n.e. - wojna Aten ze sprzymierzeńcami (rozpad drugiego Związku Morskiego)
338 p.n.e. - bitwa pod Cheroneą
336 p.n.e. - Aleksander III Wielki zostaje królem Macedonii
335 p.n.e. - Arystoteles zakłada "Liceum"
334 p.n.e. - bitwa nad Granikiem
333 p.n.e. - bitwa pod Issos
331 p.n.e. - bitwa między Arbelą a Gaugamelą
323 p.n.e. - śmierć Aleksandra Wielkiego w Babilonie
Okres hellenistyczny
323 p.n.e. - 280 p.n.e. - wojny diadochów
305 p.n.e. - założenie "Ogrodu Epikura" w Atenach
301 p.n.e. - bitwa pod Ipsos
285 p.n.e. - założenie Muzeum Aleksandryjskiego
281 p.n.e. - utworzenie Związku Achajskiego
212 p.n.e. - zdobycie Syrakuz przez Rzymian, śmierć Archimedesa
148 p.n.e. - stłumienie powstania Andriskosa, Macedonia prowincją rzymską
146 p.n.e. - bitwa na Istmie Korynckim, zburzenie Koryntu; rozwiązanie Związku Achajskiego i wcielenie jego członków oraz stronników do prowincji Macedonia (część państw, m. in. Ateny, zachowała niezależność pod protektoratem rzymskim)
86 p.n.e. - oblężenie i złupienie Aten przez Sullę
64 p.n.e. - Syria (państwo Seleucydów) zostaje prowincją rzymską
30 p.n.e. - Egipt (państwo Ptolemeuszy) zostaje prowincją rzymską
Grecja w cesarstwie rzymskim i wschodniorzymskim
267 n.e. - Herulowie plądrują Ateny
330 - Bizancjum zostaje stolicą Imperium
391 - zamknięcie Muzeum Aleksandryjskiego
393 - ostatnie igrzyska olimpijskie
529 - Justynian Wielki zamyka Akademię Platońską i wszystkie szkoły filozoficzne w Atenach.
Sztuka starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku kultury mykeńskiej. Miała inne początki niż sztuka Egiptu czy Mezopotamii. Ukształtowały ją warunki etniczne Grecji i kult dla tradycyjnych bóstw lub narodowych bohaterów. Świadomość narodowa , obudzona po zwycięstwach w wojnach perskich, pokazała Grekom ich własne wartości i siłę twórczą, co pozwoliło im w V i IV wieku zerwać wszelkie związki ze sztuka Wschodu, a nawet lekceważyć ją jako obcą. Dzieje sztuki greckiej przypadają głównie na pierwsze tysiąclecie przed n.e. i wtedy też oddziaływanie tej sztuki osiąga szczyt. W czasach rzymskich i z początkiem chrześcijaństwa sztuka grecka , tak jak cała kultura tego kraju, żyła odblaskiem dawnej chwały. Dopiero sztuka bizantyjska znów stanęła na wysokim poziomie. Terytorialnie zasięg sztuki greckiej jest duży, obejmuje zarówno Grecję, Macedonię, Trację, jak i wybrzeża Małej Azji i wyspy Morza Egejskiego, a także kolonie greckie w Italii i na Sycylii. Za czas jej trwania przyjmuje się okres od ok. 1200 p.n.e. do I w. p.n.e., czyli do czasu podboju starożytnej Grecji przez Rzymian. Sztuka grecka wywarła ogromny wpływ na rozwój sztuki rzymskiej. Dzielimy sztukę grecką na kilka okresów, poczynając od X wieku przed n.e., są to okresy: okres archaiczny, okres klasyczny, okres hellenistyczny. W okresie hellenistycznym sztuka grecka będzie posiadać silne środowisko w Aleksandrii w Egipcie, a także będzie się rozwijać w miastach greckich nad Morzem Czarnym. Okres archaiczny to najstarszy z trzech etapów rozwoju sztuki, początki sięgają najazdu Dorów na Peloponez w XII wieku p.n.e. i wiązanego z nim upadku kultury mykeńskiej. W okresie archaicznym zazwyczaj wyróżnia się okres zwany ciemnym, trwający do ok. 900 p.n.e. Znaleziska archeologiczne tego okresu to wyroby ceramiczne, których zdobnictwo początkowo kontynuuje wzory mykeńskie później je upraszczając do stylu zwanego protogeometrycznym. Trzy zasadnicze style architektury greckiej:
- Porządek dorycki w Grecji, świątynia stoi na trzystopniowym podwyższeniu, ostatni stopień tworzy podstawę. Kolumny nie mają baz, trzony kolumn złożone z bębnów są żłobkowane, w środku lekko zgrubione. Kapitel dorycki składał się z okrągłej poduszki (echinus) i płyty nad nią (abakus). Konstrukcja horyzontalnie leżąca na kolumnach to belkowanie. W porządku doryckim belkowanie składa się z trzech elementów: architrawu, fryzu z tryglifami i metopami oraz z gzymsu. Na gzymsie znajduje się dach dwuspadowy.
- Porządek joński wykształcony w koloniach greckich na wybrzeżach Małej Azji. Na podstawie wznosi się kolumna. Ma ona bazę, złożoną z pierścieni, zagłębień i wałków. Bazy małoazjatyckie posiadają kilka rzędów gęsto ustawionych pierścieni, bazy attyckie mają ich mniej, a górny pierścień jest wgłębiony i znajduje się na wałku. Trzon kolumny jest kanelowany. Na kapitel składają się dwie ślimacznice, zwane wolitami. Abakus oddziela kapitel od belkowania, które składa się z architrawu, z fryzu gładkiego i gzymsu.
- Porządek koryncki jest najpóźniejszy, przypada na czasy hellenistyczne. Nie różni się właściwie od porządku jońskiego, z wyjątkiem kapitelu. Jego trzon otaczają liście akantu, ponacinane brzegami. Spośród nich wyrastają łodygi, zwinięte w małe woluty, kapitel jest bardzo dekoracyjny.
Świątynie greckie otoczone kolumnadą nakrywał niewysoki dach, tworzący na przodzie i w tyle świątyni dwa trójkątne przyczółki. Tu było miejsce na rzeźby figuralne. Konstrukcja greckich budowli wywodzi się z budownictwa drewnianego. Drewniane konstrukcje istniały w Grecji do III wieku p.n.e. we Włoszech na południe od Neapolu i na Sycylii oraz w Grecji mamy przykłady budownictwa w stylu doryckim. Najstarsza jest tzw. Bazylika w Paestrum (ok. 450 p.n.e.). w Atenach na Akropolu budowle doryckie pochodzą z drugiej połowy V wieku. Nazwa Akropolis (Akropol) oznacza dosłownie wywyższony gród i powtarza się w niejednym mieście Grecji. Najstarszą świątynię Ateny na Akropolu zburzyli Persowie w 480 roku. Odbudowę Akropolu podjął Perykles, kiedy Ateny stanęły u szczytu potęgi. Był to szczyt okresu klasycznego, helleńskiego i najbardziej śmiałe przedsięwzięcie w dziejach sztuki greckiej. Po tysiącu lat nieprzerwanego trwania kultu chrześcijaństwo usunęło posągi bogów, a świątynie zamieniło na kościoły.
Okres wczesno archaiczny jest datowany na od IX - VIII wieku p.n.e.. Z tego okresu zachowały się fundamenty świątyń. Świątynie okresu wczesno archaicznego wznoszono z cegły suszonej i drewna. Nie miały one zewnętrznej kolumnady. Rzeźba to małe figurki wotywne wykonane z gliny lub brązu. W VIII wieku p.n.e. pojawiły się figurki wotywne wykonane z brązu i ołowiu. Najczęściej są to posążki kobiet, mężczyzn i zwierząt. Do najcenniejszych zabytków tego okresu należą tzw. wazy dipylońskie.
Okres dojrzałego archaizmu.
Dominuje w nim styl zwany orientalizującym, ukształtowany w VII wieku p.n.e. pod wpływem twórczości artystów Bliskiego Wschodu i Egiptu. W architekturze sakralnej wprowadzono zewnętrzną kolumnadę. W rzeźbie postać ludzka kształtowana była w formie zwartej bryły. Najczęściej spotykane są rzeźby kurosa i kory. Z końcem VII wieku p.n.e. pojawiała się rzeźba monumentalna.
Okres późnego archaizmu
Datowany jest na VI wiek p.n.e. - 480 p.n.e. W zabudowie miast wykształciła się agora, wokół której budowano najważniejsze budowle administracyjne i sakralne miasta. Rozwój budownictwa mieszkalnego przejawiał się w budowaniu domów wieloizbowych. W ośrodkach kultowych oprócz świątyń budowano skarbce, do siedmiu cudów świata starożytni zaliczyli Artemizjon, jońską świątynię Artemidy zbudowaną w Efezie ok. 580 - 560 p.n.e. Rzeźba monumentalna to posągi kurosów i kor wykonywane z kamienia i brązu. Malarstwo związane jest z ceramiką. W VI wieku p.n.e. pojawiło się malarstwo czarnofigurowe oraz około 530 - 480 p.n.e. malarstwo czerwonofigurowe. Najczęściej spotykane tematy to sceny z życia bogów i ludzi.
Okres klasyczny to drugi z etapów, na które zazwyczaj dzieli się czas trwania i rozwoju sztuki na terenach zamieszkałych przez ludy greckie. W okresie wczesnego klasycyzmu (do 445 p.n.e.), w sztuce greckiej, udoskonalono dwa podstawowe porządki: dorycki i joński. Do najlepiej zachowanych zabytków z V wieku p.n.e. należy dorycka świątynia Ateny w Syrakuzach (zbudowana w 480 p.n.e.), świątynia Zeusa w Akragas (Agrygent) na Sycylii, zbudowana w latach 460 - 450 p.n.e., skarbiec Ateńczyków w Delfach.
W tym czasie powstał pierwszy kamienny teatr zwany teatrem Dionizosa. Do najwybitniejszych rzeźbiarzy okresu późnoklasycznego należą: Praksyteles, Lizyp z Sykionu, Skopas z Paros,. Malarstwo w okresie późnego klasycyzmu osiągnęło swój szczytowy rozwój. Najsławniejszy malarz tej epoki to Apelles z Kolofonu, malarz scen mitologicznych, historycznych, portrecista. Pod wpływem malarstwa kształtowała się też sztuka mozaikarska. W dekoracjach figuralnych najczęściej spotykane były sceny polowań i walki zwierząt, mitologiczne, batalistyczne.
Okres hellenistyczny, to ostatni w dziejach umowny czas trwania i rozwoju sztuki starożytnej Grecji. Zakładano nowe miasta, przebudowywano już istniejące. Miasta zakładano na geometrycznym planie z wyraźnie zaznaczonymi granicami dzielnic mieszkalnych, handlowych. Centralnym miejscem była agora, najważniejszymi budowlami miejskimi były: buleuterion, eklesiastreon, stoa wznoszona jako budowla wolnostojąca albo portyk otaczający agorę, kręgi świątynne. Zostaje wprowadzona także stoa piętrowa.
Rzeźby okresu hellenistycznego często tworzone były jako wolnostojące. W malarstwie popularne były tematy historyczne, rodzajowe oraz pejzaże i martwa natura. Na zamówienie tworzone były oficjalne portrety. Obrazy ścienne zdobiły zazwyczaj wnętrza bogatych domów. Za największego malarza okresu hellenistycznego uchodził Appeles. Po upadku monarchii hellenistycznej, greccy artyści pracowali dla Rzymian. Rozwijała się sztuka rzymska.
Najstarszy okres rozwoju sztuki starożytnego Rzymu związany jest z panowaniem królów etruskich i trwał aż do najazdu Galów na Rzym w 390 p.n.e. Po zniszczeniach spowodowanych najazdem Galów, miasto zaczęło się odbudowywać w połowie IV w. p.n.e. Rzymianie opierali się krótko na architekturze greckiej. Łuki i sklepienia stały się podstawowym elementem w rzymskiej architekturze monumentalnej. Zastosowano je w akweduktach, elementy te spotyka się też w Koloseum. Z tym okresem związane jest wytyczenie ulic i placów, powstało Forum Romanum ,powstały najstarsze budowle, np. świątynia Jowisza Kapitolińskiego. Forum Romanum to wielka przestrzeń w Rzymie, była miejscem zebrań. Ozdobiono plac gmachami i posągami. Na Forum Romanum stały mównice i gmach posiedzeń senatu. Ważnym budynkiem było tabularium, przechowywano tam dokumenty wagi państwowej. Od II wieku p.n.e. zaczęto wznosić na Forum bazyliki. Za cesarstwa powstało kilka świątyń. Na Forum Romanum stał łuk triumfalny Tytusa i łuk Konstantyna, dalej znajdowała się kolumna Trajana. Łuk Tytusa wystawiono w 81 roku n.e. dla uczczenia triumfu cesarza po zwycięstwie odniesionym w wojnie żydowskiej. W przejściu łuku znajduje się rzeźba żołnierzy rzymskich niosących świętości ze świątyni jerozolimskiej (Arka przymierza i świecznik siedmioramienny). Forum Romanum w VIII wieku było placem spotkań ludu rzymskiego, w 768 roku tu obwołano papieżem prezbitera Stefana. Cała przestrzeń była zabudowana i używana. W okresie średniowiecza Forum Romanum uległo zniszczeniu.
W okresie cesarstwa Forum Romanum zostało rozbudowane i wzbogacone o świątynie Boskiego Juliusza, Wenus, Wespazjana, Antonina i Faustyny oraz łuk triumfalny cesarza Augusta. W tym też czasie rozbudowano Rzym i zbudowano kolejne fora cesarskie, które utworzyły z istniejącym już Forum Romanum zwarty kompleks architektoniczny. Fora cesarskie budowali Cezar, August, Trajan, Nerwa. Forum Trajana projektował Apollodoros z Damaszku. Kolumna Trajana stała się w XIX wieku wzorem kolumny Napoleona na placu Vendome w Paryżu i kolumny Nelsona na placu Trafalgar w Londynie.
Pierwsze budowle stawiano z tufu wulkanicznego. W Koloseum zastosowano rodzaj zaprawy "opus cementinum". Opanowana w II w. p.n.e. umiejętność wypalania cegły przyczyniła się do przełomu w sztuce rzymskiej. Domy budowane były w oparciu o wzory greckie, posiadały atrium i perystyl, budowane też wille. Przykładem budownictwa sakralnego była nie zachowana świątynia Jowisza Najlepszego Największego. Okres republiki, to rozwój urbanistyki i architektury. Miasta otaczano murami obronnymi z bramami, wieżami, rozbudowano system kanalizacyjny. Budowano okazałe pałace, w Koloseum zastosowano rodzaj zaprawy "opus cementinum". Spajała ona sklepienia i łuki. Odbywały się w nim m.in. walki gladiatorów, polowania na dzikie zwierzęta. Od połowy XVIII wieku Koloseum jest otoczone opieką jako miejsce męczeństwa pierwszych chrześcijan. Rzeźba rzymska rozwijała się w zależności od greckiej. Do późnoantycznych rzeźb można zaliczyć konny posąg Marka Aureliusza, który w XVI wieku został ustawiony przez Michała Anioła na Kapitolu. W II i III wieku n.e. rzeźba rzymska zrywa z tradycjami greckimi, z idealizmem. W Pałacu Konserwatorów na Kapitolu znajduje się głowa cesarza Konstantyna, nieprzystępna, geometryczna w formie.
Rzemiosło rzymskie w dużej mierze rozwijało się pod wpływem wzorców greckich. Rozwijał się wyrób naczyń z gliny i srebra, najpopularniejsze były naczynia z gliny. Naczynia, miski, talerze, zdobione były wypukłymi wzorami roślinnymi lub figuralnymi o tematyce mitologicznej. Rozwijała się ceramika, szkła rzymskie były tanie i docierały daleko na północ. Wykorzystywano też brąz, m.in. do luster, mebli.
Malarstwo okresu cesarstwa jest właściwie nieznane, zachowały się tylko nieliczne przykłady fresków z II w.
Sztuka starożytnego Rzymu trwa około 600 lat. Jej rozwój zaczyna się w czasach republiki ( 282- 260 r.) i trwa do przeniesienia stolicy cesarskiej do Konstantynopolu (330 r.). Sztuka rzymska rozszerza się na całe imperium, zyskała w świecie duże znaczenie, o jej sile świadczy także wpływ jaki wywarła na renesans.
