"(...)Faszyzm to ideologia oraz ruch polityczny posiadający charakter totalitarny, nacjonalistyczny i rasistowski, który wykształcił się po zakończeniu I wojnie światowej w państwie włoskim, a później również w innych państwach (skrajną postać przybrał w państwie niemieckim). Forma nacjonalistycznej dyktatury totalitarnej wprowadzona we Włoszech w roku 1922, a później także w innych państwach była oparta na powszechnej zasadzie wodzostwa, dysponowała zhierarchizowanymi instytucjami partyjnymi, stosowała terror wobec wszystkich przeciwników politycznych(...)".

Decyzje kończącego wojnę Kongresu Wersalskiego były ciężkie dla Niemiec, znaczne obszary niemieckiego terytorium zostały przekazane krajom pokrzywdzonym przez państwo niemieckie, zredukowano liczebność wojsk, spowolniono rozwój gospodarczy.

Taka sytuacja doprowadziła do fali społecznego niezadowolenia, jaka przetoczyła się przez Niemcy. Rachunek za partycypowanie w przegranych działaniach wojennych płaciły także: Austria, Węgry, Bułgaria. Wszystkie te kraje czuły się skrzywdzone i domagały się rewizji granic powersalskich. Podobne niezadowolenie udzielało się też Włochom, którzy twierdzili, że ich państwo nie skorzystało z wojny nie zdobywając spodziewanych łupów. Na dodatek, po wojnie włoska gospodarka znalazła się w tragicznym położeniu, a na jej poprawę nie znajdywano ani koncepcji ani pieniędzy. Wszystko to zogniskowało się w jednej chwili i na jednym kontynencie, gdzie trafiło na niezwykle podatny grunt, na którym ruch faszystowski mógł się szybko rozwijać. Zyskiwał zwolenników dzięki populistycznym hasłom głoszącym jedność i wspólnotę interesów w celu rozwijania gospodarki oraz powiększania obszaru dobrobytu w kraju. Faszyści jeszcze zanim doszli do władzy tworzyli i wzmacniali struktury partyjne, formowali paramilitarne oddziały bojowe, które w późniejszym czasie miały zostać wykorzystane do zaprowadzenia terroru na terenie państwa. Już po uzyskaniu swojego celu, jakim było osiągnięcie władzy, faszyści rozwiązywali wszystkie partie opozycyjne tworząc system monopartyjny. Jakiekolwiek ważniejsze stanowisko w państwie obsadzali członkami swojej partii, a dzięki współpracy bojówek i tajnej policji obejmowali kontrolę nad życiem publicznym, a nawet i prywatnym obywateli. W ten sposób dążyli do wyeliminowania opozycjonistów, a także rzeczywistych i potencjalnych przeciwników reżimu. Rozwiązywali niezależne związki zawodowe, po czym zastępowali je nowymi organizacjami - korporacjami, które stawały się źródłem ideologii faszystowskiej w zakładach produkcyjnych.

Włoski faszyzm jest nieodłącznie kojarzony z osobą Benito Mussoliniego, który jako zajadły socjalista, został zauroczony faszystowskimi ideami. W dniu 23 marca roku 1919 tworzy w Mediolanie instytucję, która zrzeszała kombatantów i ludzi rozgoryczonych sytuacją zaistniałą w państwie. Program nowej organizacji zawierał niezwykle radykalne przemiany społeczne, silne głosy patriotyczne przekształcające się niekiedy w nacjonalistyczne hasła mówiące o konieczności ponownego rozpatrzenia terytorialnych roszczeń Włoch. Pomimo chwytliwego programu, Mussolini i jego stronnictwo nie uzyskało większego poparcia i w przeprowadzonych wyborach parlamentarnych nowa partia nie zdobyła ani jednego miejsca w parlamencie. Jednakże trudna sytuacja w państwie zaczęła sprzyjać Mussoliniemu. Kraj pod sterami Francesco Nitti'ego coraz bardziej pogrążał się w anarchii, nieładzie, powszechnych strajkach i masowych wystąpieniach ludności przeciw rządowi.

Stronnicy Mussoliniego wykorzystując ten czas przeprowadzali częste akcje zaczepne skierowane przeważnie przeciwko komunistom wytrwale uniemożliwiając im zdobycie władzy. Podczas obrad kongresu, który miał miejsce w listopadzie roku 1921 w Rzymie faszyści powołali Narodową Partię Faszystowską. Już wówczas Mussolini nie ukrywał, że chce przejąć rządy bez względu, czy otrzyma zgodę ówczesnego rządu czy nie. W kolejnym roku, 24 października, podczas obrad następnego kongresu wydaje postanowienie "marszu na Rzym", które zostaje wypełnione 28 października. Wtedy to uzbrojone formacje faszystowskie ubrane w czarne koszule pomaszerowały w kierunku stolicy państwa włoskiego. W wyniku zaistniałej sytuacji monarcha, mimo rad ministrów złożył na ręce Mussoliniego zadanie powołania nowego rządu. W 1924 roku w wyniku kolejnych wyborów faszyści uzyskują przewagę i w końcu lat 20-tych zdobywają zupełną władzę na obszarze Włoch. Sprawdzianem jedności partii z narodem był zakończony powodzeniem konflikt zbrojny w Etiopii, która miała spore znaczenie gospodarcze dla Italii. Niedługo potem ogłoszono powstanie imperium włoskiego, którego twórcą został wódz, czyli Duce - Mussolini.

W Niemczech wszystko odbywało się dość podobnie. W roku 1919 powstaje partia NSDAP, której ambitny program zostaje napisany przez A. Hitlera w książce zatytułowanej "Mein kampf". Program zakłada, że wszelkie trudności Niemiec mają związek z "dyktatem wersalskim", będącym dziełem "ogólnoświatowego żydostwa", które miałoby dążyć do pogrążenia państwa niemieckiego. Uważał, iż Niemcy stanowią rasę panów, spośród której swój rodowód wyniosłe pozostałe europejskie narody. W związku z tym naród niemiecki zasługuje na właściwą mu "przestrzeń życiową". Nigdzie na taką skalę nie rozpowszechnił się aż tak silny rasizm, jaki zaistniał w państwie niemieckim, gdzie przyjął się w najbardziej skrajnej formie. Partia zdecydowała się wzorem Mussoliniego na założenie paramilitarnej bojówki SA składającej się głównie ze zdemobilizowanych żołnierzy.

W styczniu roku 1932 miało w Düsseldorfie miejsce spotkanie władz partii nazistowskiej z grupą ok. 300 przemysłowców, obawiających się o utratę swoich kapitałów w wyniku coraz śmielszej działalności komunistów. Poparli przywódcę nazistów i jego misję zdobycia władzy. Dzięki temu otrzymał on wielkie środki finansowe, które przeznaczył na zintensyfikowanie kampanii propagandowej. Wkrótce niemieccy faszyści pod przewodnictwem Hitlera uzyskali większość mandatów w parlamencie. W dniu 30 stycznia 1933 r. Hitler zostaje zaprzysiężony na kanclerza Rzeszy, po czym decyduje się na rozwiązanie parlamentu. Po pożarze budynku Reichstagu będącym prowokacją NSDAP, wprowadzone zostaje zarządzenie o nadzwyczajnym nadzorze struktur państwowych nad obywatelami. Wielu opozycjonistów, a zwłaszcza komunistów zostaje aresztowanych. Niebawem Hitler rozwiązuje wszystkie partie oprócz swojej. Na podstawie rzekomo sfałszowanego testamentu zmarłego prezydenta Hindenburga Hitler zdobywa kontrolę nad całym krajem i jako Führer stanowi odtąd najwyższą władzę. W owym czasie dochodzi do słynnej "nocy dlugich noży", czyli faktycznej eliminacji opozycji w szeregach SA, kiedy to wierne Hitlerowi oddziały SS wraz z policją mordują ok. 300 opozycjonistów wewnątrzpartyjnych.

Jak widać ideologia faszystowska jest wielkim złem, które powstało w chorych umysłach o przerośniętej ambicji. Ogarnęło w nieodległej przeszłości kontynent europejski i sprowadziło ogrom cierpień i nieszczęść. To nigdy nie powinno nastąpić i oby nigdy się nie powtórzyło, ponieważ z pewnością świat znów pogrążyłby się w bezprawiu, nienawiści i masowym terrorze na niewyobrażalną skalę.