Wietnam, Laos, Syjam, Birma oraz Sumatra w drugiej połowie XIX stulecia.

1. Wietnam

Na mocy podpisanego w roku 1862, tzw. traktatu sajgońskiego, Francja uzyskała prawa do pierwszych nabytków terytorialnych na obszarze Wietnamu. Tym samym, zainicjowany został czynny udział państwa francuskiego w życiu południowo-wschodniej części kontynentu azjatyckiego.

Warto pamiętać, iż w momencie kiedy Francuzi umacniali swoje wpływy na południu kraju oraz orientowali swoją politykę kolonialną w kierunku środkowym oraz północnym, dokonano przełomowego odkrycia geograficznego. Stwierdzono bowiem, że Rzeka Czerwona oraz jej dorzecza spinają Indochiny oraz należącą do Chin, prowincję Junan.

Roszczenia wobec Wietnamu wysuwały także Chiny, demonstracyjnie traktując posiadłość w Annamie. Na obszarze prowincji (Annamu), z dnia na dzień coraz wyraźniej dawał o sobie znać chaos oraz postępujący się rozkład. Wrażenie dysfunkcji potęgowały jeszcze działania podejmowane przez jednostki zbrojne wietnamsko-chińskie, czyli przez tzw. Czarne, Czerwone oraz Żółte Flagi.

Wobec tak zarysowującej się sytuacji, oraz wobec faktu, iż z początkiem listopada 1873 roku, do Honai wkroczyła kolejna wojskowa ekspedycja francuska, dowodzona przez Francisa Garniera, władcy Annamu nie pozostało nic innego, jak tylko dialog z Europejczykami. Pertraktacje prowadzone na osi Annam-Francja, doprowadziły do podpisania wspomnianego już traktatu sajgońskiego. Wydarzenie to miało miejsce w dniu 15 marca 1874 roku. Na mocy porozumienia, Wietnam zapewnił sobie pomoc wojskową Francji na wypadek jakiejkolwiek obcej interwencji militarnej. Miał też Wietnam pozostać krajem suwerennym. Z kolei Francja, uzyskała ze strony Wietnamu gwarancję, iż żadne z państw nie otrzyma choćby skrawka wietnamskiej ziemi bez wyraźnej oraz odgórnej zgody Francji.

Taki stan rzeczy nie utrzymał się jednak przez długi okres czasu. Tak bowiem oto, już w roku 1874, rządzący w Wietnamie uznali, iż związek z Francją istotnie im zagraża, i że należy zwrócić się w kierunku Chin. Warto pamiętać, iż Chiny nie zaakceptowały treści podpisanego w roku 1874 traktatu sajgońskiego, jak również, że w sposób zdecydowany oraz wyraźny poinformowały o tym Francję.

Już w roku 1882 Francja podjęła kolejną interwencję zbrojną w Hanoi. Po roku, dokładnie 21 sierpnia 1883 roku, padło pod naporem francuskim Hue, a cztery dni później (tj. 25 sierpnia 1883 roku), strony francuska oraz wietnamska związały się nowym porozumieniem stanowiącym o protektoracie.

I tym razem, na francuskie zwierzchnictwo nad Wietnamem, nie zgadzały się Chiny. Chcąc realnie przeciwstawić się przeciwnikom francuskiej dominacji w Wietnamie, Francuzi zintensyfikowali ataki na pozycje bronione przez siły chińsko-wietnamskie. Spodziewano się, że wojna Chin z Francją, wybuchnie lada dzień. Tak się jednak nie stało. Tak bowiem oto, w dniu 11 maja 1884 roku, strony (Francja oraz Chiny) podpisały wstępną konwencję w Tianjinie, zakładającą uznanie przez państwo chińskie francuskiego protektoratu nad Wietnamem.

Kilka miesięcy później, tj. w dniu 19 czerwca 1884 roku, Chiny oraz Francja, podpisały kolejny układ wzajemny. Wydawało się, że sytuacja została opanowana. Nic bardziej mylnego. Jeszcze w czerwcu 1884 roku pomiędzy Chinami a Francją wybuchła niewypowiedziana wojna. W trakcie konfliktu, Francuzi doświadczyli w marcu roku 1885 dotkliwej porażki, Chińczycy zaś zaczęli zabiegać o podjęcie rozmów pokojowych. Już w kwietniu 1885 roku strony sygnowały preliminaryjny traktat pokojowy. Z kolei w czerwcu 1885 roku, Francja oraz Chiny podpisały w Tientsinie traktat ostateczny. Stanowił on o przyznaniu Francji roli protektora oraz hegemona na obszarze Wietnamu.

W lipcu 1885 roku, na terytorium Wietnamu wybuchło anty-francuskie powstanie, stłumienie którego, zajęło stronie francuskiej blisko trzy kolejna lata.

2. Laos

Naturalną konsekwencją ustanowienia przez Francję protektoratu nad Wietnamem, było zwrócenie jej uwagi na kolejny kraj azjatycki, a mianowicie na Laos. Pierwszorzędnym zadaniem stojącym przed Francuzami w Laosie, było wyeliminowanie tamtejszych wpływów syjamskich oraz przekształcenie go we własny protektorat.

Niezwykle wyraźne symptomy świadczące o możliwości powodzenia wspomnianego planu, zaistniały w roku 1889, kiedy to Syjam wycofał się z części ziem nad Mekongiem.

Z dnia na dzień, obecność Francji w południowej Azji była coraz bardziej wyczuwalna.

Wkrótce (w roku 1893) nie mając innego wyjścia, władca Syjamu Czulalongkorn, odstąpił od swych praw do posiadłości w Laosie, uznając jednocześnie zwierzchnictwo oraz protektorat francuski nad wspomnianym obszarem. Porozumienie, o którym mowa, kosztowało Syjam szereg ustępstw poczynionych na rzecz Francji, ustępstw które w istocie wpłynęły na ograniczenie jego suwerenności.

W roku 1894 z inicjatywy francuskiej Laos został podzielony na dwie prowincje, a mianowicie na Laos Górny ze stolicą w Vientiane oraz na Laos Dolny z ośrodkiem dyspozycyjnym w Khong.

3. Syjam

Począwszy od drugiej połowy wieku XIX, Syjamem zainteresowane były Wielka Brytania oraz Francja.

Już w roku 1855 Syjam króla Mongkuta został przymuszony do przystąpienia do niekorzystnego dla kraju, Traktatu przyjaźni i handlu z Anglią. W kolejnym, 1856 rok, analogiczny traktat związał Syjam z Francją oraz ze Stanami Zjednoczonymi. Kolejne porozumienia zawierane przez Syjam z Francją (w roku 1904) oraz z Anglią (w roku 1909), pozbawiły kraj panowania nad należącymi do niego prowincjami, ale nie odebrały mu statutu suwerennego oraz niepodległego państwa.

Reasumując, Syjam uzyskał rangę państwa półkolonialnego. I choć zachował niepodległość, to wpływy angielskie w kraju były nader widoczne. Taki stan rzeczy, potwierdzał także układ Francji oraz Wielkiej Brytanii podpisany w kwietniu roku 1904.

4. Birma

Na obszarze Birmy, podobnie jak na terytorium Syjamu bardzo wyraźnie dawały o sobie znać wpływy tak Wielkiej Brytanii, jak i Francji.

W dniu 15 stycznia 1885 roku, na mocy porozumienia podpisanego przez Birmę oraz Francję, wpływy francuskie w Birmie wyraźnie się umocniły. Taki stan rzeczy zaniepokoił Wielką Brytanię. Z obawy przed możliwością nastania przez Francję na brytyjskie wpływy w Indiach, Anglicy zorganizowali ekspedycję wojskową lądowo-morską na obszarze Birmy. Końcem roku 1885 niemal cały kraj został opanowany przez siły brytyjskie. Z kolei w dniu 1 stycznia 1886 roku, Wielka Brytania uznała Birmę za swoją posiadłość kolonialną, włączając ją do terytorium Indii Brytyjskich.

5. Sumatra

Z nastaniem roku 1874 Sumatra włączona została do holenderskich posiadłości indonezyjskich. Działanie to spotkało się ze sprzeciwem miejscowej ludności, która wznieciła anty-holenderskie powstanie. Jego tłumienie zabrało Holendrom blisko 20 lat.

W tym samym czasie, Brytyjczycy opanowali Borneo Północne oraz pas Nowej Gwinei na odcinku południowo-wschodnim. Był rok 1885.