Wraz z nadejściem lat siedemdziesiątych XX wieku rządy Republiki Federalnej Niemiec i Francji podpisały umowę dotyczącą przyszłej wspólnej współpracy w dziedzinie gospodarki i polityki zagranicznej. Jej oparcie stanowiły postanowienia, nieużywane dotychczas wprawdzie, traktatu elizejskiego pochodzącego z 1963 roku. Dodatkowo politycy paryscy zaproponowali swoim kolegom w Bonn zacieśnienie współpracy, która odbywała się w ramach Unii Zachodnioeuropejskiej, gdyż obawiano się zbyt dużego zbliżenia Zachodnich Niemiec do Rosji. Słabnięcie wzajemnych kontaktów Republiki Federalnej z krajami zachodnimi było spowodowane rosnącym niemieckim pacyfizmem antynuklearnym.  Niezbędne również było skoordynowanie polityki obronnej Europy Zachodniej mieszczącej się w ramach konstrukcji jaką była Europejska Współpraca Polityczna (EWP). Jednak wbrew powszechnym opiniom nie miało to na celu wyparcia się gwarancji nuklearnej, jaką rozpościerały Stany Zjednoczone nad Francją i RFN.  Sama Francja nie chciała jednak  udzielić takiej gwarancji Republice Federalnej Niemiec, ponieważ oznaczałoby to ograniczenie samodzielności w podejmowaniu decyzji o wykorzystaniu potencjału atomowego. Była to już ostatnia dziedzina, w której Francja posiadała zdecydowaną przewagę nad Niemcami w początku lat osiemdziesiątych. Z kolei Niemcy również nie chcieli zastępować gwarancji amerykańskich francuskimi, gdyż te pierwsze zdawały się o wiele pewniejsze. Jednak państwa te porozumiały się w innych dziedzinach obronności. W 1985 roku utworzono siły szybkiego reagowania, które w razie nagłej potrzeby mogły przeprowadzać działania na terenie Republiki Federalnej. W dwa lata później, w 1987 roku zorganizowano już całkowicie zintegrowane brygady francusko-niemieckie, a w 1988 powołano do życia francusko-niemiecką Radę Bezpieczeństwa, do której kompetencji należało planowanie zintegrowanej  polityki obronnej oraz wzajemnej kontroli zbrojeń. Były to jednoznaczne oznaki ściślejszego związywania Republiki Federalnej Niemiec z Zachodem. Jeszcze bardziej dążenia okazały  się poważne, kiedy Waszyngton i Moskwa podpisały 8 grudnia 1987 roku porozumienie o likwidacji rakiet krótkiego i średniego zasięgu (od 500 do 5500 km). Niemały wpływ miały też różnice w ocenie prowadzonej przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich polityki zagranicznej, zwłaszcza po 1985 roku. Treścią wspomnianego układu była całkowita likwidacja rakiet o nazwie „Pershing” i pocisków samonaprowadzających„ Cruise Missile”. Rakiety te zarówno Wschód i Zachód instalował w Europie celem zapewnienia równowagi militarnej, po niedoszłej do skutku uchwały podwójnej organów NATO uchwalonej w 1979 roku.

Francja zdecydowała się na pewne koncesje polityczne, gdyż stanowczo odmawiała wszelkich ustępstw militarnych. Dlatego też przynajmniej przyjaznymi deklaracjami starała się wspierać Republikę Federalną i jej dążenia do ściślejszej pracy z państwami zachodnimi. Opowiadała się również za reformami ekonomicznymi a dokładnie głęboką integracją ekonomiczną mówiąc często również o całkowitej unifikacji. Chciała Francja w ten sposób osłabić najsilniejszą w tym czasie walutę zachodnio-niemiecką. Środkiem do osiągnięcia tego celu była unia monetarna.

Ambiwalencja jaką charakteryzowała się Francja w prowadzeniu polityki europejskiej wynikała z powiększającego się dystansu między gospodarką francuską i niemiecką. Dzięki sporemu dofinansowaniu amerykańskiemu zaraz po wojnie gospodarka Federalnej Republiki stanęła na nogi i stała się najprężniejszą gospodarką na całym kontynencie. Pokazywał to zwłaszcza udział poszczególnych państw europejskich w wytwarzaniu europejskiego produktu brutto. Choć wkład Republiki Federalnej Niemiec zmniejszył się z 27,9 % w roku 1981 do 26,4 % w 1992 roku to wciąż pozostawał największy jeśli przyjrzeć się na skalę ogólną. Z kolei udział Francji spadł dramatycznie z 23,6 % w 1981 roku do 18,5 % w 1992 roku. Podobnie malały udziały innych państw takich jak Wielka Brytania, Włochy czy Hiszpania. Nowym wyzwaniem Wspólnoty Europejskiej, na jakie wspólnota natknęła się w latach 80tych  była obok powiększających się dysproporcji wewnętrznych – rosnąca przepaść ekonomiczna jaka dzieliła Europę od Stanów Zjednoczonych i Japonii. W okresie między rokiem 1974,  a rokiem 1985, dynamika rozwoju wewnętrznego produktu brutto w Europie było półtorakrotnie niższa w stosunku do USA i aż dwukrotnie niższa w stosunku do Japonii. Dramatycznie malał również udział Wspólnoty Europejskiej w eksporcie globalnym nowoczesnych technologii. Jednocześni, proporcjonalnie rósł import tych technologii ze Stanów i Japonii. W tych czasach do ekonomicznej potęgi doszły małe kraje azjatycki nazwane „tygrysami” takie jak Korea Południowa, Singapur, Tajwan, Hongkong, Malezja i Japonia. Dziedziną, która szczególnie dobrze rozwijała się w tych państwach były właśnie nowe technologie, zwłaszcza elektronika i urządzenia o wysokim zaawansowaniu technologicznym. Przez to główne trasy handlowe zaczęły biec miedzy USA i Azją Wschodnią a szlaki miedzy USA a Europą były stale uszczuplane. Stanowiło to duże niebezpieczeństwo dla całej Europy i zdecydowanie należało podjąć jakieś kroki. Dodatkowo w roku 1984 wartość zsumowanych obrotów w handlu między USA i Azją pierwszy raz przewyższyła wartość obrotów z Europą, a konkretnie z państwami zachodnimi. W stolicach europejskich większość głosów opowiadała się za kompleksową integracją gospodarczą, zwłaszcza w dziedzinie walutowej. Tylko w ten sposób można było zapobiec powiększaniu się różnicy gospodarczej między najbogatszymi państwami świata. zarówno w Bonn jak i w Paryżu kładziono szczególny nacisk na wspólną dla całej Europy Zachodniej walutę. Wprowadzenie jej doprowadziłoby do zniesienia niepotrzebnych ceł i sprawiło że rynek stałby się bardziej prężny. Doprowadziłoby to również do zachwiania silnej pozycji Japonii.

Zdając sobie sprawę z sytuacji międzynarodowej członkowie Unii Europejskiej postanowili przygotować odpowiedni  projekt dotyczący ściślejszej ekonomicznej współpracy w ramach Unii Europejskiej. Początkowe rozwiązania sprawy tej dotyczące opracowano już w 1981 roku przez ministra spraw zagranicznych Republiki Federalnej Niemiec i Włoch. Byli to:  Hans-Dietrich Genscher i Emilio Kolombo. Przedłożono go 19 listopada 1981 r. na zgromadzeniu ogólnym Parlamentowi Europejskiemu. Ciało to w zaistniałej sytuacji utworzyło wyspecjalizowany organ złożony z ekspertów z państwa włoskiego, z  Altiero Spinellim jako przewodniczącym. Powierzono mu zadanie dopracowania i kompleksowego uzupełnienia wcześniejszego projektu Genschera Colombo.

Dnia 19 VI 1983 r. członkowie Rada Europejskiej w czasie posiedzenia odbywającego się w Stuttgarcie uchwalili „Deklarację o Unii Europejskiej”, która w zasadzie nie była niczym innym jak  podtrzymaniem idei rychłego utworzenia ścisłej Unii. Należało to jednak uczynić za pomocą zupełnie nowej umowy multilateralnej o charakterze międzynarodowym. Dokument ten swoje założenia w znacznej mierze opierał na wcześniejszych założeniach planu przedstawionego przez Genschera Colombo.

Podczas następnej  sesji Rady Europejskiej odbywającej się w Fontainebleau (między 25-26 czerwca 1984 r.) zdecydowała ona powołać komitet złożony ze specjalistów z  przewodniczącym w osobie  Irlandczyka Jamesa Dooge'a . Głównym zadaniem komitetu Dooge'a stało się  opracowanie odpowiedniego projektu mającego przeprowadzi zmiany postanowień wcześniejszych traktatów podpisanych w Rzymie. Odpowiedni opracowany  dokument trafił  przed Radę Europejską na posiedzeniu  w Brukseli dnia 29 marca 1985 roku. Cechowała go ilość różnic w zestawieniu z projektem Spinellego. Nie przewidywał w swoich założeniach na przykład powstania Unii Europejskiej, co było dużym zaskoczeniem. Rozpoczęła się dyskusja w łonie Rady która ujawniła spore różnice interesów poszczególnych delegacji państw europejskich.

Za utworzeniem ścisłej Unii opowiedziały się : Francja, Włochy, Republika Federalna Niemiec i państwa Benelux (Belgia, Holandia, Luxemburg). Dokonały tego za pomocą kolejnej umowy międzynarodowej. Pozostałe państwa albo sprzeciwiały się Unii, albo uważały ją za twór niepotrzebny, chcąc jedynie pewnej modyfikacji w zakresie gospodarki traktatów rzymskich. Efektem tego było to, że  pomimo sprzeciwu niektórych państw (Wielkiej Brytanii, Szwecji i Danii) doprowadzono do zwołania konferencji międzyrządowej na dzień 9 IX 1985 roku. Obradowano z licznymi przerwami aż po 27 I roku następnego. Głównym celem obrad było ustalenie rozwiązań przyszłego projektu będącego podwaliną pod przyszłą Unię.

W efekcie w Luxemburgu, dnia 17 II 1986 roku ministrowie do spraw zagranicznych dziesięciu państw europejskich podpisali „Jednolity Akt Europejski”. Dotyczył on zmiany i pewnego uzupełnienia traktatu paryskiego. Wcześniej, 14 II 1984 roku Parlament uchwalił projekt Spinellego, który dotyczył właśnie powołania do życia Unii Europejskiej. Przewidywał nawet projekt konstytucji europejskiej. Jednolitego Aktu Europejskiego nie zdecydowały się podpisać takie państwa jak: Dania i Grecja.  Parlament duński złożył żądania renegocjacji części Jednolitego Aktu. Dlatego  rząd tego państwa postanowił przeprowadzić ogólnonarodowe referendum, które w razie zdobycia odpowiedniej ilości głosów było wiążące dla państwa. W zaistniałej sytuacji rządy Włochy i Grecji odroczyły swoje złożenie podpisu na traktacie. Postawiły warunek. Wszystko zależało od wyniku odbywającego się w Danii referendum. 27 II 1986 r. 56,2% posiadającej uprawnienia do głosowania ludności duńskiej opowiedziało się za podpisaniem Jednolitego Aktu Europejskiego, dlatego też swojej podpisy złożyły Włochy. Następnego dnia ministrowie do spraw zagranicznych pozostałych niezdecydowanych państw również przystąpili do zaakceptowania aktu w Hadze. Z powodu utrudnień o charakterze konstytucyjno-prawnym, które pojawiły się w czasie  ratyfikacji Jednolitego Aktu w RFN i Irlandii, Akt wszedł w życie dopiero pierwszego lipca 1987 r. Dzięki niemu działacze pro-unijni dostali podstawę na gruncie prawno-międzynarodowym do przyszłego konstruowania Unii Europejskiej.

Wszystkie dokumenty do tej pory uchwalone przez różne państwa jak również przez Parlament europejski miały jedynie charakter deklaratoryjny, nie wiążący żadnego z państw w żadnym stopniu. Były to jedynie zapowiedzi, które mogły ale nie musiały być spełnione. Jednolity Akt Europejski dawał nareszcie podstawę formalną do tworzenia przyszłego organizmu międzynarodowego w Europie. Postanowienia Aktu tworzyły wspólny rynek (od dnia 31 XII 1992 roku), będący rynkiem wewnętrznym. Aby ułatwić realizację celów zakładanych przez Akt rozszerzono kompetencje Rady Ministrów, która od tej pory miała podejmować decyzję większością kwalifikowaną głosów (między innymi strategii socjalnej w polityce, badań nad rozwojem technologicznym oraz spraw dotyczących zagrożeń środowiska naturalnego). Utrzymano zasadę jednomyślności w kwestiach takich jak: ujednolicanie ogólnych przepisów podatkowych, podróżowania osób czynnych zawodowo i ochrony rodzimych rynków pracy. 

Znacznemu rozszerzeniu ulegały zwłaszcza różne funkcje samego Parlamentu Europejskiego i samej  Komisji Europejskiej. Ogólne Zgromadzenie uczestniczyło odtąd wraz z Radą Ministrów w procesach legislacyjnych (tworzenie projektów i uchwalanie ustaw). Jego rola sprowadzała się do przyjmowania lub odrzucania uchwał podejmowanych przez Radę. Nie mniej decyzję ostateczną decyzję w każdym przypadku Rada Ministrów. Jedynym warunkiem była jednomyślność przy podejmowaniu ostatecznej decyzji. Jenoty Akt Europejski wpływał również na umacnianie prerogatywy władzy wykonawczej.

Przeprowadzono reformę systemu finansowego, która wyjątkowo obowiązywała od  roku 1988 (czyli z mocą wsteczną, co jest niezgodne z prawną zasadą „lex retro non agit” czyli „prawo nie działa wstecz”),  a dokładnie od 1 stycznia. Polegał na wprowadzeniu dodatkowego, czwartego już źródła dochodów budżetu europejskiego. Stanowić je miały wkłady dostarczane przez państwa członkowskie. Jednak nie były to składki równe bowiem uzależniono je od wysokości produktu krajowego brutto danego państwa. W ten sposób najwięcej do Unijnej kasy miałyby wpłacać Niemcy, Wielka Brytania i Francja.

Reforma zasadniczo nie modyfikowała zasad obowiązujących w  finansowaniu budżetu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, której główne źródło wpływów stanowiły nadal podatki pobierane proporcjonalnie od wartości wydobytego węgla i wytworzonej stali, płacone przez odpowiednie krajowe przedsiębiorstwa bezpośrednio. Należy nadmienić, że węgiel i stal w owym czasie stanowiły surowiec strategiczny, taki jak dzisiaj stanowi olej. Na mocy decyzji podjętej przez Radę Ministrów od 1986 roku flagą reprezentacyjną Unii Europejskiej miała stać się flaga Rady Europy. Została ona ustanowiona przez państwa członkowskie w 1994 roku i składała się z 12 złotych gwiazd składających się na okrąg na niebieskim tle.

W 1989 roku, w miesiącu grudniu na posiedzeniu w Strasburgu, Rada Europejska uchwaliła „Europejską Kartę Socjalną”, w której zostały zdefiniowane podstawowe prawa społeczne wszystkich obywateli ogólnych Wspólnot Europejskich (prawo do swobodnego wyboru miejsca podjęcia pracy oraz otwarcie parasola ochrony socjalnej w jakimkolwiek państwie-członku, do bezpieczeństwa w miejscu wykonywanej pracy i higienicznych warunków, do zawodowego dokształcania , do adaptacji niepełnosprawnych zarówno społecznej jak i zawodowej, równouprawnienie kobiet i mężczyzn na europejskich rynkach pracy).

14 VII 1985 niektóre państwa członkowskie podpisały układ o swobodnym przepływie obywateli między granicami państw członkowskich. Układ ten nosi miano układu z Schengen. Niedługo potem państwa które złożyły swój podpis  zaczęto określać mianem "grupy z Schengen". Dnia 19 VI 1990 roku doszły one również do porozumienia w sprawie traktatu, zwanego  powszechnie Schengen II. Obowiązywał od 26 III 1995 r. i zawierał dokładne warunki, na jakich miała zostać oparta współpraca między stronami-państwami, m.in. w polityce dotyczącej azylu, wiz, bezpieczeństwa wewnętrznego oraz wymiany informacyjnej. W roku 1995 . do "grupy z Schengen należało już wiele innych państwa Unii takie jak :Portugalia, Włochy, Hiszpania czy Grecja.

Jednolity Akt Europejski zawierał również postanowienia przewidujące utworzenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i określał ramy jego funkcjonowania. Sąd utworzono na podstawnie decyzji Rady z 24 października 1988 roku. Celem WE i EWP określonym w JAE było osiąganie postępu na drodze tworzenia Unii Europejskiej. Unia miała być kolejnym etapem na drodze integracji państw. W efekcie 7 lutego 1992 roku w Maastricht podpisano Traktat ustanawiający Unię Europejską. Traktat oficjalnie wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Było to 10 miesięcy później niż początkowo zakładano w wyniku negatywnego głosowania w referendum w Danii. Unia Europejska będąca do tej pory jedynie faktem dokonanym stała się formalnie legalna.