Walka o utworzenie państwa demokracji ludowej w latach 1945 - 1947

1. PPS I PPR

2. DZIAŁALNOŚĆ RUCHU LUDOWEGO

3. LOSY RUCHU DEMOKRATYCZNEGO PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

4. POLSKIE PODZIEMIE WOBEC WŁADZY KOMUNISTYCZNEJ

5. REFERENDUM LUDOWE I KWESTIA WYBORÓW DO SEJMU USTAWODAWCZEGO

6. POLSKI LONDYN

7. PRZESIEDLENIA POLAKÓW

8. WYSIEDLENIA NIEMCÓW I UKRAIŃCÓW

1. PRS I PPR

W początkach swojej działalności zarówno PPS jak i PPR nie miały wielkiego poparcia wśród społeczeństwa polskiego. Jednak po wyzwoleniu ziem polskich ich działalność i możliwość oddziaływania na społeczeństwo się zwiększyła. Elektorat PPR stanowili robotnicy, robotnicy rolni oraz biedota wiejska. Celem programowym PPR było zagwarantowanie władzy dla komunistów. Byli oni przeciwni odtworzeniu przedwojennego systemu politycznego w Polsce. Na grudzień 1945 r. zwołano I Zjazd Polskiej Partii Robotniczej. Na zjeździe tym zadecydowano, że Polska ma się odrodzić jako państwo socjalistyczne. Aby osiągnąć wzrost gospodarczy należało uzyskać wzrost w wydajności pracy. Można to było uzyskać poprzez zagospodarowanie Ziem Odzyskanych (nazwa wprowadzona przez władze celem podkreślenia przynależności historycznej tych ziem do Polski ). To wszystko przyczyniło się do uzyskania przez PPR dominującej pozycji na ziemiach wcielonych do Polski, tzw. Ziemiach Odzyskanych.

Natomiast PPS miała największe wpływy w tych okręgach, których wyborców pozyskała jeszcze przed wybuchem wojny. Koniec działalności konspiracyjnej PPS-WRN miał miejsce pod koniec czerwca 1945 r.

Z emigracji wrócili: Jan Stańczyk i Ludwik Grosfeld, którzy działali w PPS. Rok 1946 przyniósł połączenie PPS i PPS-WRN. Elektorat PPS rekrutował się z wielkoprzemysłowej klasy robotniczej, inteligencji

i mieszczaństwa.

2. DZIAŁALNOŚĆ RUCHU LUDOWEGO

W lipcu 1945 roku z inicjatywy Stanisława Mikołajczyka utworzono nowe stronnictwo pod nazwą

Stronnictwa Ludowego (SL), które zostało później przemianowane na Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL). Początkowo na czele PSL stał znany ludowiec z okresu międzywojennego Wincenty Witos, a po jego śmierci Stanisław Mikołajczyk. Główny nacisk PSL położyło na politykę rolną i tzw. agraryzm. Według ludowców to chłopi mieli największą rolę do spełnienia w państwie. Znaczenie tej warstwy polegało na tym, że klasa ta wytwarzała środki potrzebne do życia. Wizja Polski według ludowców była wizją Polski rolniczej, ale wysoko rozwiniętej. Co ciekawe PSL traciło swój elektorat na wsi a zwiększało się poparcie dla tej partii w miastach. Ludowcy zgromadzili wokół siebie wszystkie grupy, które w Polsce dążyły do odrodzenia Polski, jako państwa w pełni suwerennego i niepodległego. Jednak i ta partia nie uchroniła się od podziałów. Rok 1946 przyniósł podział PSL. Utworzono wówczas partię pod nazwą Polskie Stronnictwo Ludowe "Nowe Wyzwolenie" . Partia ta stała się orędownikiem władzy komunistycznej.

3. LOSY RUCHU DEMOKRATYCZNEGO PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

Po II wojnie światowej Stronnictwo Demokratyczne szybko potrafiło odbudować swój elektorat, zgrupowany głównie pośród inteligencji. Partia ta wykazywała także tendencje do przekształcenia się w partię

o charakterze socjalistycznym i zasięgu ogólnopolskim. Już w lipcu 1945 r. powołano do życia Izabelinie pod Warszawą Związek Młodzieży Demokratycznej. Organizacja ta była pod względem programowym i ideowym związana z PD.

W odróżnieniu od PD Stronnictwo Pracy chciało zbliżenia do PSL, co miało przyczynić się do powołania silnej partii katolickiej. Kościół Katolicki obawiał się oddziaływań komunizmu na społeczeństwo polskie w większości katolickie. Zapobiec temu mogło dążenie SP do utworzenia partii masowej.

4. POLSKIE PODZIEMIE WOBEC WŁADZY KOMUNISTYCZNEJ

Powstanie TRJN i uznanie go na arenie międzynarodowej spowodowało, że rozwiązano działające

w kraju: Delegaturę Rządu na Kraj, Radę Jedności Narodowej i Delegaturę Sił Zbrojnych. Natomiast Rada Jedności Narodowej (RJN) zarzuciła ZSRR chęć podporządkowania sobie Polski. RJN chciała pokojowej walki o odzyskanie przez Polskę pełni niepodległości. Przeprowadzona przez władze komunistyczne amnestia

w 1945 r. nie zapobiegła dalszym walkom o władzę w Polsce. Ujawniający się żołnierze AK byli aresztowani, skazywani na wieloletnie wyroki więzienia bądź kary śmierci. Wszystko to tylko utwierdzało ich w potrzebie dalszej walki. Wyrazem chęci dalszej walki stała się nowa organizacja, którą powołano 9 września 1945 r. pod nazwą Wolność i Niepodległość (WiN). Na czele nowej organizacji stanął płk Jan Rzepecki. Program nowej organizacji był zbieżny z postulatami politycznymi PSL. Na czele WiN stali doświadczeni wojskowi, przedwojenni działacze obozu sanacyjnego i narodowego.

Dla nowo powołanej organizacji realizacja planów związana była nie przez walkę zbrojną, ale poprzez działalność polityczną. Jednakże jak pokazało życie oddziały samoobrony zostawały przekształcane w oddziały partyzanckie. Według dzisiejszych danych w 1945 roku, w jego końcowej fazie, w podziemiu było 80 tysięcy ludzi. Procent działaczy WiN-u to 37,5%. Władza do zwalczania polskiego podziemia używała polskich

i radzieckich oddziałów wojskowych. Walka ta przemieniła się w wojnę domową, w czasie której cierpieli zwykli ludzie. Palono wsie, liczne zabójstwa przywódców politycznych i żołnierzy to codzienność tamtych lat. Władza stworzyła doskonały system szpiegów, którzy przenikali dom organizacji podziemnych. To dzięki nim udało się komunistom jesienią 1945 r. i wiosną 1946 r. aresztować komendanta głównego WiN. To wszystko posłużyło komunistom dom rozprawy z PSL, którą oskarżono o współpracę z podziemiem. UB posłużyło się tym jako pretekstem do przeprowadzenia aresztowań wśród działaczy PSL. Został powołany specjalny organ tzw. Komitet Bezpieczeństwa do walki z bandytyzmem, którego zadaniem było zwalczanie podziemia, nacjonalistów ukraińskich (UPA) i faszystów niemieckich.

5. REFERENDUM LUDOWE I KWESTIA WYBORÓW DO SEJMU USTAWODAWCZEGO.

Kiedy zapadała w Jałcie decyzja o powołaniu TRJN, zadecydowano także o zorganizowaniu przez ten rząd wyborów do Sejmu Ustawodawczego, który przygotowałby nową konstytucję i stworzył nowy rząd. PPR

i PPS wystąpiły z propozycją powołania bloku wyborczego. Na blok ten miało się składać sześć partii działających w Polsce. Ordynacja wyborcza byłaby oparta na pięcioprzymiotnikowym prawie wyborczym. Sejm miałby zostać wybrany na trzyletnią kadencję. To oznaczało, że byłby sejmem konstytucyjnym. Pomysł ten miał zdaniem działaczy tych dwóch partii zapobiec konfrontacji w wyborach. Ponieważ PPR nie cieszyła się tak dużym poparciem jak chociażby PSL, PPS czy SD przyjęła taktykę odwlekania terminu wyborów. Dodatkowo partia ta zaczęła zastraszać działaczy innych partii, nierzadko stosowano terror. Przywódca ludowców Mikołajczyk wiedział, że jego partia ma duże poparcie społeczne dlatego nie chciał zrezygnować z walki

o władzę. Partie rządowe, czyli tzw. "bloku demokratycznego" zaproponowały przeprowadzenie referendum ludowego. Miało ono zostać przeprowadzone wiosną i dać odpowiedź na trzy pytania. Pierwsze pytanie dotyczyło zniesienia Senatu. W drugim chciano uzyskać aprobatę społeczeństwa dla wprowadzenia w przyszłej konstytucji ustroju gospodarczego, który wprowadziła reforma rolna oraz nacjonalizacji gospodarki narodowej. Pozostawiano otwarte pole dla inicjatywy prywatnej. Trzecie pytanie dotyczyło utrwalenia granicy polskiej na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej.

Ludowcy, czyli PSL nawoływali do odpowiedzi "nie" na pierwsze pytanie. Wolność i Niepodległość agitowała na rzecz odpowiedzenia "nie" na dwa pierwsze pytania. Aby odróżnić się od reszty obóz narodowy wzywał do odpowiedzi "nie" na wszystkie trzy pytania.

W referendum z 1946 r. według komunistów wzięło udział 85,3% uprawnionych obywateli Polski. Jednak wyniki były sfałszowane przez władzę. Komuniści nie dopuszczali, aby przedstawiciele partii opozycyjnych zasiadali w komisjach, stosowano terror. Nierzadkie były wypadki kiedy wykorzystano wojsko

w celach agitacyjnych. Opozycja zarzucała władzy także naruszenie zasady tajności.

Drugą nauczkę dostała opozycja podczas wyborów do Sejmu Ustawodawczego. Odbyły się one

19 stycznia 1947 r. Frekwencja prezentowana przez władze wynosiła 89,9%. Przebiegały one w atmosferze jeszcze większego terroru. Jeszcze przed wyborami uwięziono wielu działaczy politycznych głównie z PSL. Według wyników komunistów "blok demokratyczny" (sojusz PPR i PPS) zdobył 80,1% głosów natomiast na PSL głosy oddało 10% wyborców. Sfałszowanie wyborów doprowadziło do tego, że w Sejmie było 114 posłów PPR,. Resztą głosów podzieliły się pozostałe partie, z czego 116 posłów pochodziło z PPS, 109 z SL,

27 z PSL, 7 z PSL "Nowe Wyzwolenie". Nie był to jednak ostateczny triumf komunistów, walka trwała dalej. Opozycja zarzuciła władzy sfałszowanie wyborów.

6. POLSKI LONDYN

Następca Mikołajczyka na stanowisku premiera rządu polskiego na wychodźstwie Tomasz Arciszewski zakwestionował legalność TRJN. W swoim wystąpieniu z 25 czerwca 1945 r. stwierdzał, że polski rząd w kraju może jedynie powołać prezydent RP na uchodźstwie. Na nic zdały się jednak słowa polskiego premiera wielkie mocarstwa na Zachodzie cofnęły swe uznanie dla rządu polskiego w Londynie. Uczyniły to w lipcu Francja, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. W chwili wycofania swojego uznania pojawił się kolejnym problem, którym byli polscy żołnierze znajdujący się pod dowództwem brytyjskim. Polskie Siły Zbrojne poddane zostały pełnej kontroli brytyjskich władz wojskowych. Generał Władysław Anders dowództwa II Korpusu polskiego, dążył do zachowania niepodzielności korpusu. Niestety nie było to możliwe. W Wielkiej Brytanii utworzono Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia, miał on służyć rozbrojeniu Polaków i przystosowaniu ich do życia w cywilu. Dzięki jego działalności bardzo szybko udało się osiedlić poza granicami Polski polskich żołnierzy. Dom końca 1946 r. w różnych krajach Europy i Ameryki osiedlono około 100 tysięcy polskich żołnierzy. Odsunięte od decydowania w sprawach Polski władze RP w Londynie próbowały nie stracić łączności z krajem. Wyrazem tego było np. utworzenie w 1946 r. w Londynie Delegatury WiN. Niestety śmierć prezydenta Władysława Raczkiewicza w 1947 r. podzieliła emigrację. Nowym prezydentem na obczyźnie został August Zaleski.

7. PRZESIEDLENIA POLAKÓW

Ziemie, które wcielono do ZSRR były zamieszkałe przez 4 miliony Polaków. Umowy repatriacyjne polsko-radzieckie z lat 1944 - 1945 przyznawały obywatelom RP sprzed 1939 roku narodowości polskiej lub żydowskiej możliwość wyboru przynależności państwowej i miejsca zamieszkania. Sprawa powrotu do ojczyzny a raczej udania za nową granicę nie była prosta. Wiele dokumentów uległo zniszczeniu bądź zaginęło. Tylko co czwarta osoba była wstanie potwierdzić obywatelstwo polskie. Dane radzieckie mówią o ok. 1 milionie 600 tysiącach obywateli polskich, którzy nie mogli opuścić ZSRR. Według polskich źródeł liczba ta może sięgać nawet 3 miliony 100 tysięcy. Ostoja polskości Kościół katolicki na Kresach Wschodnich został zlikwidowany, dzięki działalności NKWD. Prześladowania duchownych katolickich, nierzadkie morderstwa na księżach, zsyłki do obozów przyczyniły się do likwidacji struktury kościoła katolickiego na tych ziemiach, podobnie było

z duchowieństwem grekokatolickim. Kościół ten musiał podporządkować się cerkwi prawosławnej. Deportacje Polaków trwały przez całe lata 1945 - 1947. W obozach w Diagilewie pod Riazaniem i w Griazowcu umieszczono 2600 osób. Więźniami tych obozów byli wyżsi oficerowie AK, pracownicy Delegatury Rządu, księża a także zwykli obywatele polscy aresztowani przez NKWD.

8. WYSIEDLENIA NIEMCÓW I UKRAIŃCÓW

Losy ludności niemieckiej na ziemiach zachodnich i północnych rozstrzygnęła konferencja poczdamska. Po wyzwoleniu spod władzy niemieckiej tzw. Ziem Odzyskanych, stwierdzono, ze mieszka tam ok. 3 milionów Niemców. Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec podjęła decyzję o przesiedleniu Niemców

z Polski do radzieckiej i brytyjskiej strefy okupacyjnej. Decyzja Rady z listopada 1945 r. miała stać się tragedia dla wielu rodzin niemieckich. Władze polskie starały się zapewnić wyjeżdżającym Niemcom z Polski niezbędne środki transportu. Pozwalano także na zabranie zapasów żywności. Służono także pomocą medyczną. To wszystko przecież nie mogło złagodzić wyrzucenia z rodzinnych domów 3 milionów ludzi.

Lata 1945 - 1946 to także czas przesiedlenia z Polski do ZSRR 518 tysięcy Ukraińców, Białorusinów

i Litwinów. Przeciwko przesiedleniom z Polski wystąpili nacjonaliści ukraińscy, dysponujący kilkunastotysięczną Ukraińską Powstańczą Armią (UPA). Chcieli oni stworzyć niepodległą Ukrainę i dlatego po zakończeniu wojny UPA prowadziła walkę na terytorium ZSRR, Polski i Czechosłowacji. Prowadzone walki przywiodły Ukraińców w Bieszczady, gdzie wsławiali się akcjami dywersyjnymi na posterunki wojskowe, UB

i MO. Działania UPA były skierowane przeciwko władzy komunistycznej i przeciwko narodowi polskiemu.

W obliczu takiego problemu władze polskie postanowiły w kwietniu 1947 r. przeprowadzić operację pod kryptonimem "Wisła". Akcja tzw. "Wisła" miała na celu likwidację punktów oporu UPA. Natomiast względem ludności ukraińskiej zastosowano przesiedlenia na Ziemie Odzyskane. Działania rządu przyczyniły się do wzmocnienia wzajemnej nienawiści pomiędzy Polakami a Ukraińcami. W pamięci ukraińskiej pozostał obraz zniszczonych wsi, zabitych ziomków.