Okres dwudziestolecia międzywojennego to czas kiedy załamały się ustroje demokratyczne a pojawiły się państwa totalitarne. Po I wojnie światowej we Włoszech zrodził się faszyzm. Taka forma rządów zapanowała także i w Niemczech, po dojściu do władzy w 1933 r. Adolfa Hitlera. W Europie Wschodniej państwem o totalitarnym ustroju był Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, istniejący od 1922 r.

TOTALITARYZM - polityczno-społeczno-gospodarczy ustrój, panujący w Związku Radzieckim oraz narzucony krajom Europy Środkowej i Wschodniej po 1945 r. W krajach komunistycznych charakteryzował się skupieniem władzy w rękach jednej osoby bądź partii (monopartyjność), gospodarce opartej na centralnym planowaniu oraz na państwowej własności środków produkcji.

W faszystowskich Włoszech i w III Rzeszy totalitaryzm był ruchem nacjonalistycznym. Później zaprowadzony został w innych krajach. Ustrój oparty był o zasadę wodzostwa, silnie zhierarchizowany aparat partyjny, dysponujący władzą niczym nie ograniczoną. Powszechną metodą walki w przeciwnikami politycznymi stał się terror i inwigilacja, prowadząca do zakazu istnienia jakichkolwiek partii politycznych innych niż partia rządząca. Faszyzm niemiecki opierał się na przekonaniu o wyższości tego narodu nad innymi, szczególnie tymi, które zamieszkiwały Europę Środkową i Wschodnią. Cechował go antysemityzm, nacjonalizm oraz imperializm i ekspansjonizm.

Partie rządzące w krajach totalitarnych dążyły do dominacji we wszystkich sferach życia. Nadzorem objęta została także sfera życia prywatnego obywateli tych państw. Kontroli podlegało życie publiczne i polityczne, ale także środki masowego przekazu. Te ostatnie były nastawione na inwigilację i edukację społeczeństwa w duchu ideologii czy to komunistycznej czy faszystowskiej. Państwo działało w oparciu o partyjny aparat (tzw. państwo partyjne). Dochodziło bardzo często do łamania prawa przez władzę, ale społeczeństwo nie miało możliwości sprzeciwu i wypowiedzi. Wszelka opozycja, szczególnie polityczna, była tłumiona w zarodku. Zakazane było istnienie innych partii politycznych oprócz komunistycznej w ZSRR i faszystowskiej w III Rzeszy czy we Włoszech. Sprzeciw wobec rządzących zagrożony był karą śmierci. Obiektem zainteresowania państw totalitarnych była także religia i walka z Kościołem. W Związku Radzieckim próbowano wręcz wykorzenić religię prawosławną, zastępując ją ateizmem. Tak stworzony i wychowany w duchu totalitarnej ideologii "nowy" obywatel, byłby posłuszny władzy.

W sferze gospodarczej państwa totalitarne stawiały na rozwój przemysłu, szczególnie zbrojeniowego i ciężkiego, wydobywczego. Na tych dwóch sektorach oparta była potęga państw faszystowskich i komunistycznych. Rozwijało się również i rolnictwo. W Związku Radzieckim produkcję tą starano się podporządkować aparatowi władzy, przeprowadzając kolektywizację.

Faszystowskie Włochy

powstanie: 1924 r.

przywódca: Benito Mussolini

partia rządząca: Narodowa Partia Faszystowska (NPF)

III Rzesza

powstanie: 1933 r.

przywódca: Adolf Hitler

partia rządząca: Narodowo-Socjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza (NSDAP)

Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

powstanie: 1922 r.

przywódca: Włodzimierz Lenin, Józef Stalin (od 1924 r.)

partia rządząca: Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego (KPZR)