Najwcześniej po wybuchu I wojny światowej do akcji przystąpił Piłsudski, który na czele swej kompanii kadrowej wyruszył z 5 na 6 sierpnia z Krakowa w kierunku zaboru rosyjskiego, by tam wzniecić powstanie przeciwko Rosjanom, jednak jego akcja nie zakończyła się powodzeniem. Również w Krakowie, 16 sierpnia 1914 roku powołano do życia Naczelny Komitet Narodowy, na czele którego stanął Juliusz Leo. NKN w założeniu miał być polską władzą polityczną w Galicji, zaś jego organem zbrojnym miały być Legiony Polskie. W Warszawie również powstała polska władza w postaci Komitetu Narodowego, któremu przewodniczyli Roman Dmowski i Zygmunt Wielopolski. Zwolennicy orientacji prorosyjskiej utworzyli Legion Puławski, szybko zresztą rozwiązany.

W roku 1915 Rosjanie wycofali się z Warszawy, a wkroczyli do niej Niemcy i Austriacy, w imieniu których władzę objął Hans von Beseler. Legiony Polskie działające u boku Austriaków podzielone zostały na trzy brygady, które w sumie składały się z około 20 tysięcy żołnierzy. Ze względu na to, że Niemcy i Austria nie wysuwały żadnych propozycji co do utworzenia państwa polskiego Piłsudski zaprzestał organizowania Legionów a skupił się na rozbudowie założonej przez siebie w 1914 roku Polskiej Organizacji Wojskowej. Tymczasem porażki na froncie oraz przedłużające się działania wojenne powodowały wyczerpywanie się rezerw państw centralnych. W związku z tym postanowili oni pozyskać rekruta na terenie Królestwa Polskiego. 5 listopada 1916 roku cesarz Niemiec i Austro-Węgier wydali odezwę, w której zapowiedziano utworzenie samodzielnego państwa polskiego, jednak jego granice miały być określone w terminie późniejszym, przede wszystkim w imię powstania tego państwa wzywano jednak do wstępowania do armii. Rezultatem aktu 5 listopada było powołanie w Warszawie Tymczasowej Rady Stanu, na czele której stał Wincenty Niemojewski. Pionem wojskowym miał kierować Piłsudski a Legiony przeszły pod władzę Beselera.

W odpowiedzi na akt 5 listopada w grudniu 1916 roku car Mikołaj II również zapowiedział utworzenie państwa polskiego. Po abdykacji cara powstałe w wyniku rewolucji lutowej obydwie władze w Rosji, a więc Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich jak i Rząd Tymczasowy potwierdziły zapowiedź cara. Jednocześnie powstała możliwość tworzenia w Rosji oddziałów polskich. W czerwcu 1917 roku powołano do życia Naczelny Polski Komitet Wojskowy, któremu przewodniczył Władysław Raczkiewicz. Naczpol utworzył I Korpus Polski na Białorusi a potem kolejne korpusy.

Również na Zachodzie zaczęły powstawać zalążki polskiej władzy i wojsk. Oddziały polskie we Francji miały zostać podporządkowane utworzonemu w Paryżu w sierpniu 1917 roku Komitetowi Narodowemu Polskiemu na czele z Romanem Dmowskim.

Tymczasem Niemcy i Austro-Węgry nie były skore do sprecyzowania jakichkolwiek konkretów dotyczących przyszłego państwa polskiego. W związku z tym Piłsudski doprowadził do tzw. kryzysu przysięgowego, większość I i III brygady Legionów podobnie jak sam Piłsudski nie złożyła przysięgi na wierność cesarzom. W odwecie Piłsudskiego osadzono w twierdzy w Magdeburgu. Na czele POW stanął Edward Rydz-Śmigły, a sztabem POW uczyniono Konwent A. W tej sytuacji Niemcy i Austro-Węgry powołały do życia w Warszawie we wrześniu 1917 roku Radę Regencyjna mającą sprawować najwyższą władzę w Królestwie Polskim do momentu objęcia władzy przez króla. Premierem Rady Regencyjnej, którą tworzyli Kakowski, Lubomirski i Ostrowski został Jan Kucharzewski.

Po rewolucji październikowej Rosja została zmuszona do podpisania pokoju z Niemcami i Austro-Węgrami w Brześciu Litewskim 3 marca 1918 roku. Królestwo Polskie miało znaleźć się pod okupacją niemiecką a Chełmszczyznę włączono do Ukrainy. Warunki te oprotestowała Rada Regencyjna nazywając pokój brzeski rozbiorem Polski, a Kucharzewski ustąpił ze stanowiska. W maju 1918 roku pod Komarowem pokonane zostały siły polskie, resztę rozbrojono w niedługim czasie.

W styczniu 1918 roku premier Wielkiej Brytanii Lloyd George stwierdził, że powstanie państwa polskiego jest koniecznością, zaś kilka dni później prezydent USA Woodrow Wilson w swych 14 punktach zapowiedział odtworzenie państwa polskiego z dostępem do morza.

Na terenie Rosji bolszewickiej w 1918 roku zaczął szerzyć się terror wobec Polaków. Zamykano gazety i instytucje polskie, Czeka dokonywała aresztowań i egzekucji na Polakach.

W październiku 1918 roku Rada Regencyjna wydała manifest, w którym ogłaszała niepodległość Polski. Radę poparła endecja, natomiast stronnictwa lewicowe żądały także zniesienia okupacji. W październiku powołano nowy rząd, z premierem Józefem Świerzyńskim. Rząd ten zwrócił się do paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego, by ten reprezentował go na zewnątrz.

Na terenie zaboru pruskiego w listopadzie 1918 roku powstała Naczelna Rada Ludowa. W Galicji w październiku najpierw powstała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego a następnie Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie. Pełniła ona funkcje tymczasowego rządu, a na jej czele stanął Witos. Wkrótce usunięto załogi austriackie z Galicji, a we Lwowie rozpoczęła się wojna polko-ukraińska.

Nastroje rewolucyjne pojawiły się także na ziemiach polskich, w listopadzie 1918 roku powstała Rada Delegatów a chłopi ogłosili powstanie Republiki Tarnobrzeskiej. Lewica o nastawieniu niepodległościowym utworzyła w Lublinie z 6 na 7 listopada 1918 roku Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, z Daszyńskim jako premierem. Rząd ogłosił się najwyższą tymczasową władzą Polski aż do zwołania sejmu ustawodawczego, jednocześnie zapowiadając reformę rolną i nacjonalizację gospodarki oraz demokratyczny ustrój Polski.

I wojna światowa zakończyła się porażką Niemiec, Austro-Węgier i Rosji. 10 listopada 1918 roku po opuszczeniu Magdeburga w Warszawie zjawił się Józef Piłsudski. Partie polityczne zwróciły się do Rady Regencyjnej, by ta przekazała mu władzę. Nastąpiło to 11 listopada 1918 roku, a data ta stała się symbolem odzyskania niepodległości przez Polskę. Zaczęto rozbrajać żołnierzy austriackich i niemieckich. Misję utworzenia rządu Piłsudski powierzył Jędrzejowi Moraczewskiemu. Dekret z 22 listopada zatwierdzał Piłsudskiego jako Tymczasowego Naczelnika Państwa, który miał sprawować władzę w państwie polskim do czasu zwołania sejmu. Rząd Moraczewskiego zapowiedział reformę rolną, nacjonalizację przemysłu, wprowadzenie 8-godzinnego dnia pracy i ubezpieczeń dla robotników.

W grudniu 1918 roku władzy rządu Moraczewskiego podporządkowała się Polska Komisja Likwidacyjna z Krakowa. Walki z Ukraińcami trwały w Galicji Wschodniej. W tym okresie powstała Komunistyczna Partia Robotnicza Polski. Po przyjeździe Paderewskiego do Poznania wybuchło tam pod koniec grudnia powstanie, które szybko rozciągnęło się na całą Wielkopolskę. Na początku stycznia 1919 roku grupa prawicowych działaczy z Januszajtisem, Zdziechowskim i Eustachym Sapiehą próbowała dokonać prawicowego zamachu stanu, bez powodzenia.

Piłsudski chciał oprzeć władzę rządu także na stronnictwach prawicowych, stąd nakłonił Moraczewskiego do dymisji i powołał rząd Paderewskiego popierany prze stronnictwa centrowe i ludowe oraz lewicową PPS. Ze względu na uznanie rządu Paderewskiego przez paryski KNP rychło zyskał on uznanie międzynarodowe.

Pierwsze wybory w odrodzonej Polsce odbyły się w styczniu 1919 roku. Oparte były na 5-przymiotnikowym prawie wyborczym, głosować mogli obywatele powyżej 21 roku życia. Odbyły się na terenie byłego Królestwa Polskiego oraz Galicji Zachodniej. Przy wysokiej frekwencji najwięcej głosów uzyskała endecja, następnie PSL-Wyzwolenie i PSL-Piast oraz socjaliści. Po zebraniu się sejmu przejął on najwyższą władzę w państwie, w lutym 1919 roku Piłsudski złożył urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa, jednakże jako Naczelnik Państwa miał sprawować władzę do czasu przyjęcia konstytucji. Zasady przejściowego ustroju określała tzw. Mała Konstytucja, która władzę ustawodawczą przekazywała sejmowi a wykonawczą rządowi i Piłsudskiemu.

W dalszym ciągu trwało powstanie w Wielkopolsce, gdzie władzę przejęła Naczelna Rada Ludowa a wojskami dowodził najpierw major Taczak a następnie generał Dowbor-Muśnicki. W wyniku działań NRL zawarto zawieszenie broni w lutym 1919 roku, jednak o losie tego obszaru zadecydować miała konferencja pokojowa. Jak się okazało Wielkopolska została włączona do Polski.

W styczniu 1919 roku Śląsk Cieszyński został zajęty przez siły czeskie, a strona polska nie była w stanie stawić skutecznego oporu. Na spornym obszarze przeprowadzić miano plebiscyt. Decyzję tą zmieniono w 1920 roku, gdy aliantom wydawało się, że Polska nie jest już w stanie stawić oporu Rosji Radzieckiej. Większość Śląska Cieszyńskiego na zachód od Olzy a także Orawę i Spisz przyznano wtedy Czechom. Znajdowała się tam większość kopalń węgla kamiennego.

W Galicji Wschodniej wciąż walczono z siłami Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej a na Wołyniu z wojskami Ukraińskiej Republiki Ludowej. Stronie polskiej udało się wyprzeć Ukraińców z Wołynia oraz z Galicji Wschodniej za linię Zbrucza. W lutym 1919 roku wojska polskie pod dowództwem generała Szeptyckiego podjęły kontrofensywę przeciwko bolszewikom. W kwietniu udało im się wkroczyć do Wilna.

Na konferencji wersalskiej rozpoczętej w styczniu 1919 roku interesy polskie reprezentował Roman Dmowski i Ignacy Paderewski. Traktat wersalski będący traktatem pokojowym z pokonanymi Niemcami podpisany w czerwcu 1919 roku przyznawał Polsce Pomorze Wschodnie, prawie całą Wielkopolskę a na Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach przeprowadzić miano plebiscyty. Gdańsk ogłoszono wolnym miastem pod zarządem Ligi Narodów, włączono go w polski obszar celny. Jednocześnie Polska musiała podpisać tzw. Mały Traktat Wersalki o ochronie mniejszości narodowych. Wobec kwestii Galicji Wschodniej Polska otrzymała mandat Ligi Narodów do zarządzania tym obszarem przez dwadzieścia pięć lat. Kolejna decyzja przekazywała pod administrację polską tereny na zachód od linii Curzona.

Granica z Rosją ustaliła się na drodze wojny z bolszewikami. Piłsudski widział w niej możliwość realizacji swych planów federacyjnych, które przewidywały utworzenie federacji Białorusi, Ukrainy, Litwy. Stanowić one miały zaporę przed naporem bolszewickiej Rosji. W kwietniu 1919 roku rozpoczęło się natarcie na Wilno, Nowogródek, Lidę i Baranowicze. Polacy wyparli stamtąd bolszewików. Na Białorusi jednak plany federacyjne nie znalazły wielu zwolenników. W Mikaszewiczach prowadzono rozmowy polsko-rosyjskie, zerwane wkrótce przez bolszewików. Piłsudski zdawał sobie sprawę, że pełną gotowość bojową Armia Czerwona osiągnie w lipcu 1920 roku, dlatego też w kwietniu siły polskie rozpoczęły ofensywę w kierunku Kijowa. Celem było utworzenie niepodległego państwa ukraińskiego, które oddzielałoby Polskę od bolszewickiej Rosji. Chciano też rozbić wojska radzieckie zgrupowane na południu. Co prawda gen. Rydzowi-Śmigłemu udało się zająć Kijów, ale wojska bolszewickie uniknęły rozbicia. Rozpoczęta w lipcu 1920 roku wielka ofensywa bolszewicka zmusiła Polaków do opuszczenia Kijowa i odwrotu, by bronić zagrożonej stolicy.

Członkowie Ententy zadecydowali, że nie udzielą wsparcia Polakom, zaś Niemcy zaczęli tajne rokowania z bolszewikami, chcieli dokonać rozbioru Polski i w ten sposób obalić postanowienia traktatu wersalskiego. Z ich inspiracji w Gdańsku wybuchł strajk, który całkowicie odciął Polskę od Zachodu. Polacy w obliczu nawały bolszewickiej zostali całkowicie sami. Decydującą o losach wojny polsko-bolszewickiej okazała się bitwa warszawska. Ostre walki toczyły się w rejonie Ossowa, Radzymina, Zielonki. Za rozstrzygające uważa się zwycięstwo Polaków pod Wólką Radzymińską, po którym armia radziecka została wyparta nad Niemen, gdzie również stoczono zwycięską dla strony polskiej bitwę. Zwycięstwo w bitwie warszawskiej odniesiono realizując plany generała Prądzyńskiego z powstania listopadowego. Upadła jednak koncepcja federacyjna Piłsudskiego, a rokowania pokojowe prowadzone były przez endeków na czele z Grabskim. Zawarty w 1921 roku pokój ryski przewidywał granicę polską na linii Dźwina-Zbrucz, Rosja Radziecka miała zwrócić Polsce zagrabione dobra kultury, tabor kolejowy, mienie prywatne oraz 30 milionów rubli w złocie, obydwie strony zrzekały się odszkodowań wojennych.

Warmia i Mazury na mocy plebiscytu przeprowadzonego w 1920 roku przypadły Niemcom. Plebiscyt na Górnym Śląsku również zakończył się przegraną strony polskiej w 1921 roku. Został on poprzedzony dwoma powstaniami ludności polskiej w 1919 i w 1920 roku, trzecie powstanie wybuchło po ogłoszeniu wyników plebiscytu w 1921 roku. W efekcie na terenie Górnego Śląska wprowadzono tzw. Konwencję Górnośląską o ochronie mniejszości narodowych przez okres 15 lat.

Spór o Wilno zakończył się zajęciem miasta przez oddziały polskie w 1920 roku, zaś w 1922 roku włączono formalnie Litwę Środkową do państwa polskiego.