I. Sytuacja polityczna i okres stalinowski w Polsce

  1. Wybory do sejmu - 19 I 1947 roku.
  1. Geneza
  • Postanowienia konferencji w Poczdamie, mówiące o tym, że we wszystkich krajach wyzwolonych spod władzy niemieckiej, mają odbyć się wolne i demokratyczne wybory parlamentarne, które będą podstawą tworzenia rządów demokratycznych.
  1. Przygotowania i przebieg wyborów
  • Utworzenie Bloku Stronnictw Demokratycznych
  • Rozmowy trwały już od września 1945r.
  • W skład weszły: PPR, PPS, SL, SD ( trzy ostatnie były koncesjonowane przez PPR)
  • Nie udało się wciągnąć do Bloku PSL - u, dlatego od tej pory PRR i reszta partii Bloku próbowały maksymalnie odwlec termin wyborów (były planowane na maj - czerwiec)
  • Faktyczne wyniki referendum 30 VI 1946 roku wykazały słabość Bloku i wymusiły, wśród lewicy komunistycznej wzmożenie przygotowań do wyborów
  • Represje wobec członków podziemia przed referendum i przed wyborami. Utrudnienia dla opozycji.
  • Dekrety z listopada 1945r : "O przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa" i zezwalający na postępowanie w trybie doraźnym( w VI 1946 r znowelizowane i nazywane małym kodeksem karnym)
  • Mały kodeks karny był tak sformułowany, że mógł być bardzo dowolnie interpretowany i każde zachowanie obywatela mogło być uznane za wykroczenie. Dawał także nieograniczone możliwości w torturowaniu więźniów w czasie przesłuchania.
  • Sędziowie nie musieli mieć wyższego, ani nawet średniego wykształcenia, ważne było to, aby byli w pełni dyspozycyjni wobec władz komunistycznych.
  • Ważną rolę spełniała cenzura, która umożliwiała władzy przekazywanie społeczeństwu tylko informacji wygodnych dla władzy ( do działań cenzury można zaliczyć: reglamentację papiery drukarskiego, szkalowanie PSL - u we wszystkich ważnych czasopismach, utrudnienia w kolportażu prasy opozycyjnej
  • Napady i mordy na działaczach ludowców i ukrywanie przez władze sprawców
  1. 22 VI 1946 r. Ustawa zawierająca "Ordynację wyborczą do Sejmu ustawodawczego"
  • Wg tego aktu sejm miał się składać z 444 posłów
  • Ordynacja przejęła liczne przepisy z demokratycznej ordynacji z 1922r.
  • Pięcioprzymiotnikowe wybory
  • Czynne prawo wyborcze miały osoby, które ukończyły 21 rok życia, a bierne 25 rok życia.
  • Ograniczenia zasady powszechności wyborów w zakresie biernego i czynnego prawa wyborczego
  • Ordynacja odmawiała prawa wybieralności osobom, które "w okresie okupacji, zajmując kierownicze stanowiska w kraju lub na emigracji, przeciwdziałały walce zbrojnej z okupantem"
  • Odpowiednia interpretacja tego przepisu pozawalała na nadużycia prawa wyborczego, szczególnie wobec członków AK
  1. Decyzją Krajowej Rady Narodowej wybory do Sejmu Ustawodawczego wyznaczono na 19 I 11947 r.
  • W ciągu ostatnich miesięcy 1946r. UB i MO rozbiły wiele wieców i spotkań przedwyborczych PSL - u.
  • W więzieniach prócz dziesiątków tysięcy zwolenników PSL - u znaleźli się także kandydaci ludowców w wyborach: min. Kazimierz Bagiński, Stanisław Mierzwa, Zygmunt Augustyński ( redaktor "Gazety Ludowej") i Karol Buczek ( redaktor "Piasta")
  • W rezultacie 98 kandydatów po prostu skreślono z list wyborczych, 118 zamordowano min. Jana Malejkę, Stefana Szczeluja.
  • Ogółem liczba uwięzionych Polaków sięgała wtedy 100 tys. Osób
  • Prezesem zorganizowanej przed wyborami Generalnej Komisji Wyborczej został prezes Sądu Najwyższego Kazimierzem Bzowskim na czele. Ostatecznie zgłoszono cztery listy : PSL, Bloku Stronnictw Demokratycznych, marionetkowego SP i PSL " Nowe Wyzwolenie" ( grupa rozłamowa w PSL )
  1. Wybory do Sejmu Ustawodawczego odbyły się zgodnie z planem 19 I 1947 roku
  • Atmosfera wyborów
  • Lokale wyborcze obstawiono siłami MO i ORMO oraz żołnierzami KBW. W lokalach przebywali także cywilni agenci UB.
  • Ogólna nagonka na opozycję
  • Wyniki wyborów i tzw. " cud nad urną"
  • Oficjalnie podano że: frekwencja wyniosła 89,9%,z tego 80,1% głosów przypadło Blokowi, 10,3% głosów na PSL 4,7% SP i 3,5% na PSL " Nowe Wyzwolenie"
  • Sfałszowanie wyników miało charakter unieważniania wyników ( 10 okręgów, czyli 25% ludności Polski), organizowania "dobrowolnych" grup jawnie głosujących na Blok, zdarzały się przypadki, że funkcjonariusze MO i UB wpuszczali do lokali tylko osoby z głosami na Blok, utrudniano pracę mężom zaufania partii nie zblokowanych, zdarzały się także nadużycia przy przewożeniu urn wyborczych.
  1. Okres stalinowski w Polsce.
  1. Po wyborach
  • 4 II 1947r pierwsza sesja Sejmu Ustawodawczego. W pierwszym dniu obrad S. Mikołajczyk zakwestionował prawomocność sejmu, ale mimo to sejm zaczął normalne prace
  • Marszałkiem sejmu został Władysław Kowalski
  • 5 II 1947r prezydentem zostaje wybrany ( przy 24 głosach sprzeciwu) Bolesław Bierut.( zakończył swoje wystąpienie słowami "Tak mi dopomóż Bóg")
  • 6 II 1947 powstał rząd Józefa Cyrankiewicza z PPS ( do rządu nie wszedł żaden przedstawiciel PSL)
  • 17 II 1947 Mała Konstytucja
  • Władza ustawodawcza: sejm
  • Władza wykonawcza: prezydent, Rada Państwa i rząd
  • Władza sądownicza: "niezawisłe" sądy
  • Sejm: 444 posłów wybieranych na 5 lat, miał spełniać rolę ustawodawczą i kontrolować rząd, sejm mógł udzielić pełnomocnictw rządowi do wydawania dekretów z mocą ustaw.
  • Prezydent: reprezentuje państwo, odracza i zmyka sesje sejmu, minuje i odwołuje ministrów. Może wydawać zarządzenia i rozporządzenia wykonawcze do ustaw sejmowych. Prezydent był jednocześnie przewodniczącym Rady Państwa.
  • Rada Państwa: kontrola rad narodowych na wszystkich szczeblach, inicjatywa ustawodawcza, możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy, nadzór nad NIK
  • Rada Ministrów: bieżąca działalność wykonawcza
  • Podstawowe wolności obywatelskie: równość wobec prawa, nietykalność osobista, wolność sumienia, wyznania, prasy, stowarzyszeń zostały zagwarantowane Deklaracją Sejmu z dnia 22II 1947 r.
  • 22 II 1947 r. Ogłoszono amnestię, w której darowano lub zmniejszono kary dla więźniów ( nie objęły członków UPA, OUN i dezerterów z LWP)
  1. Poglądy na budowę socjalizmu w Polsce (PPS i PPR)
  • Polska Partia Robotnicza
  • Totalne upaństwowienie wszystkich gałęzi przemysłu i handlu, czego wyrazem jest "bitwa o handel"
  • Drastyczne ograniczenie spółdzielczej działalności gospodarczej i handlowej
  • Upaństwowienie przemysłu i podporządkowanie rynku władzy
  • Zdecydowane przeciwdziałanie spółdzielczości jako trzeciego sektora gospodarczego.
  • Polska Partia Socjalistyczna
  • "Socjalizm społeczny", czyli przywiązanie do idei samorządności i spółdzielczości, udział załóg w zarządzaniu fabrykami
  • uspołecznienie środków produkcji
  • likwidacja sektora prywatnego i rozciągniecie kontroli państwa na jego pozostałość
  1. Organizacje młodzieżowe
  • Do lipca 1948 r. W Polsce działały cztery organizacje młodzieżowe: Związek Walki Młodych, Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego ( młodzieżowa przybudówka PPS - u) Związek Młodzieży wiejskiej "Wici" i Związek Młodzieży Demokratycznej.
  • 25 II 1948 na podstawie ustawy o pracy i treningu wojskowym młodzieży od 16 do 21 roku życia powstała Powszechna Organizacja Młodzieży " Służba Polsce". Organizacja kierowana i prowadzona na modłę wojskową.
  • " Junaki" były wykorzystywane do prostych, ale ciężkich prac.
  • Powstanie Związku Młodzieży Polskiej 22 VII 1948r na zjeździe we Wrocławiu
  • Z czterech istniejących organizacji młodzieżowych utworzono ZMP.
  1. Usunięcie W. Gomułki
  • Lato 1948 zasadniczy rozłam w szeregach partii i rządu.
  • W czasie pobytu Gomułki na urlopie Biuro Polityczne sformułowało tezę o prawicowo - nacjonalistycznym odchyleniu w partii.
  • 15 VIII 1948 Stalin wyraził zgodę na usunięcie Gomułki.
  • Na posiedzenie KC PPR 31 VIII 1948r Bierut na wniosek członków PPR wrócił do KC i wygłosił referat "O odchyleniu prawicowym i nacjonalistycznym w kierownictwie partii i o sposobach jego przezwyciężenia" ,w którym w czynny sposób został zaatakowany Gomułka. Został oskarżony o nieufność wobec ZSRR i WKP(b), błędną koncepcję współdziałania z prawicą SL i PPS w 1944r.
  • Po tym referacie Gomułka ogłosił samokrytykę, która jednak nie została przyjęta. Potem przez kilka dni na obradach plenum trwał atak na Gomułkę
  • Pod koniec zjazdu przyjęto samokrytykę Gomułki. Został on pozbawiony stanowiska sekretarza generalnego (powierzono je Bierutowi) poza Gomułką usunięto także część członków KC.
  1. Kongres Zjednoczeniowy 15 XII 1948r.
  • Weryfikacja członków PPR i PPS (przed kongresem) i "oczyszczenie partii z elementów niepewnych"
  • Referat Hilarego Minca o założeniach plany sześcioletniego.
  • Referaty żądające "internacjonalistycznego stosunku do ZSRR", oskarżające przywódców AK o konszachty z Niemcami, wezwanie do walki z wrogami klasowymi i "wyrwania młodzieży sod wpływu kleru, ciemnoty i zacofania"
  • Powstanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej ( z połączenia PPS i PPR)
  • Przewodniczącym KC został Bierut, do Biura Politycznego weszli min. z PPR : J. Berman, M. Spychalski, A. Zawadzki,a z PPS, min. S. Cyrankiewicz . Gomułka wszedł do KC, ale nie miał większych wpływów.
  • 21XII zjazd zakończył obrady. Powołano także nowy organ prasowy KC PZPR "Trybuna Ludu"
  • rozpoczęła się akcja scaleniowa w terenie, jednak wszędzie przebiegała ona niekorzystnie dla PPS -u. W terenie proporcja między PPR i PPS miała być jak 2:1, ale wśród członków komitetów wojewódzkich było 512 PPR - owców i tylko 194 PPS - owców.
  1. Zjednoczenie ruchu ludowego ( ZSL)
  • 17 X 1947r. S. Mikołajczyk obawiając się aresztowania zwrócił się do ambasady amerykańskiej o umożliwienie mu ucieczki. 26 października Mikołajczyk dotarł do Londynu.
  • Mikołajczyk zdecydował się uciec widząc w jaki sposób władze komunistyczne rozprawił się z opozycją na Węgrzech i w Bułgarii.
  • Wraz z Mikołajczykiem udało się zbiec także Stefanowi Korbońskiemu i Kazimierzowi Bagińskiemu.
  • 25 X 1947r. Działacze lewicy PSL - u pod ochroną milicji zajęli " Gazetę Ludową" i 27 X powołali Tymczasowy NKW PSL Józefem Niećką na czele.
  • Czystki i weryfikacja wśród członków PSL
  • 27 XI 1949r. Podczas obrad Kongresu Zjednoczeniowego podjęto decyzję o utworzeniu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego
  1. Stosunki państwo - Kościół
  • 1944r w miarę dobre traktowanie Kościoła przez wkraczającą Armię Czerwoną. ( 3 XI 1944r działalność rozpoczął KUL, działały seminaria duchowne, odbywały się lekcje religii, wysocy urzędnicy państwowi uczestniczyli w nabożeństwach).
  • Normalnie wydawano gazety: "Rycerz Niepokalanej", "Tygodnik Powszechny")
  • 12 IX 1945r. Rząd stwierdził, że Watykan złamał konkordat i rząd nie uznaje go za obowiązujący.
  • 12 VI 1945 Uchwała Rady Ministrów o unifikacji prawa. (cywilne małżeństwa i rozwody.)
  • 20 VII 1945r.do kraju wrócił prym. Hlond
  • utworzenie 5 nowych administratur apostolskich na ziemiach zachodnich i północnych
  • Organizacja Bolesława Piaseckiego , której gazeta " Dziś i jutro" rozpoczęła działalność 25XI 1945, miała na celu "rozłupanie" Kościoła
  • W czasie referendum Kościół poparł stanowisko PSL w sprawie Senatu, a w wyborach zakazywał głosowania na partie Bloku, a polecał głosować na PSL
  • Komuniści zaczęli także nakładać cenzurę na wydawnictwa katolickie.
  • 1 III 1948 List Piusa XII do biskupów niemieckich, który władze komunistyczne zinterpretowały jako żądania odebrania Polsce Ziem Odzyskanych.
  • IX 1948 wzmożenie aresztowań wśród księży.
  • 22X1948 śmierć Prym. Hlonda, prymasem zostaje ks. Kard. Stefan Wyszyński ( 6 II 1949 ingres nowego prymasa)
  • Na zjazdach partii kościół był bardzo ostro atakowany przez jej członków, w VII 1949 oku powstał plan podporządkowania władzy kleru, poprzez dokonanie rozłamu i zmuszanie księży do podpisywania deklaracji lojalności.
  • 5 VIII 1949 "Dekret o ochronie wolności sumienia i wyznania", który umożliwił komunistom aresztowania wśród księży.
  • Wydano także dekret o stowarzyszeniach, w wyniku którego rozwiązano część organizacji kościelnych
  • Przy utworzonej w we wrześniu 1949 organizacji ZBOWiD powołano Komitet Księży, tzw. Księży - patriotów współpracujących z władzami.
  • 23 I 1950zarządzenie o wprowadzeniu zarządu w organizacji charytatywnej "Caritas"
  • 20 III 1950 Państwo przejęło 150 ha. Ziemi tzw. "martwej ręki"
  • negocjacje porozumienia państwo - Kościół w Komisji Mieszanej (VII1949r.)
  • porozumienie podpisano 14 IV 1950r.w Warszawie: poszanowanie władzy i prawa przez Kościół, pomoc Kościoła w odbudowie kraju, przeciwstawienie się wrogiej Polsce działalności kleru niemieckiego, poparcie dla kolektywizacji wsi, państwo zobowiązywało się do: pozostawienia religii w szkołach, traktowanie szkół katolickich na równi z państwowymi, Kościół może prowadzić akcję charytatywną, katechetyczną
  • 19 IV 1950r. powstał Urząd ds. Wyznań z Antonim Bidą na czele
  1. Stalinizm w wojsku.
  • 7 listopada 1949 do wojska na prośbę Bieruta (oczywista była to odgórna decyzja Stalina, jednak dla bezpieczeństwa tak ja umotywowano) zostaje oddelegowany na stanowisko ministra obrony narodowej Marszałek Konstanty Rokossowski
  • Stalin chciał mieć na czele największej armii spośród państw satelickich zaufanego człowieka, a roli tej nie odpowiadał marszałek Michał Rola Żymierski (zwłaszcza, że był słabym wojskowym w II RP był dowódca tylko małego oddziału, a poza tym był aferzystą i bandytą)
  • Rokossowski w tym czasie przebywał wraz z wojskiem sowieckim na ziemiach polskich (okolice Legnicy)
  • Rokossowski miał poważne zadania polityczne, jednak wolał zając się rozbudową podległej mu armii (co mu się udało w 1948 roku Ludowe Wojsko Polskie liczyło 140 tys. ludzi, a w 1953 roku już 410 tys., ponadto rozbudowano drogi oraz infrastrukturę wojskową niestety kosztem innych gałęzi gospodarki co poważnie naruszyło podstawy konstrukcyjne planu sześcioletniego. Poza planem wybudowano 1200 czołgów, 600 samolotów odrzutowych, 700 samolotów szkolno-treningowych, 6500 dział, 2400 moździerzy i 700 radiostacji)
  • Sprowadzano oficerów i doradców radzieckich do wojska polskiego (na początku lat pięćdziesiątych w Ludowym Wojsku Polskim służyło 52 generałów i 670 wyższych oficerów pochodzenia radzieckiego
  • Dokonano czystki wśród istniejącej kadry oficerskiej. Pozbyto się oficerów z rodowodem przedwojennym, akowców oraz wszystkich tych, których uznano za nie w pełni godnych zaufania.
  1. Wymiana pieniędzy i gospodarka monetarna
  • Październik 1950 roku przeprowadzono wymianę pieniędzy, co jednak miało służyć bardziej okradaniu społeczeństwa niż zmianie sytuacji gospodarczej. Komunikat o wymianie ukazał się w sobotę 28 października (gdy większość ludzi gromadziła pieniądze na zbliżające się święta.)
  • Kurs ustalono na 3 nowe złote wobec starych 100 (płace i ceny) zaś gotówkę ludności w relacji 1 do 100, co oznaczało, że ludzie stracili 2/3 posiadanej gotówki (całe społeczeństwo straciło około 3 mld złotych)
  1. Zmiany w systemie prawnym
  • Marzec 1950 sejm uchwalił ustawę o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (zniosła przedwojenne urzędy: wojewodów, starostów i burmistrzów)
  • Podporządkowano państwu adwokaturę i prokuraturę
  • Ustawa "o socjalistycznej dyscyplinie pracy": kary za spóźnienia, nieusprawiedliwione nieobecności, złą pracę
  • Odrzucono zasadę, że prawo nie działa wstecz(wydano prawo o faszyzacji życia, która pozwalała sadzić każdego urzędnika II RP
  • Procesy polityczne
  • Udowadniały tezę, że walka klas się zaostrza,
  • Wzmagały psychozę strachu przed wrogami prawdziwymi i utajonymi
  • Polska była jedynym państwem, gdzie nie było oskarżeń o agenturalna działalność i wyroków śmierci na najwyższych przedstawicieli władzy oskarżonych o odchylenie prawicowo nacjonalistyczne (Gomułka został szefem ZUS w Warszawie, Spychalski został architektem we Wrocławiu, nawet po aresztowaniu nie wydano wyroków śmierci)
  • Wysokie kary (dożywocie) zapadły natomiast w procesie generalskim: Stanisław Tatar, Stefan Mossor, Jerzy Kirchmayer i Franciszek Herman
  1. Kolektywizacja wsi
  • 1948 roku decyzja Kominformu o podjęciu kolektywizacji wsi, co również dotyczyło Polski
  • trudna kolektywizacja - chłopa nie udało się przekonać o wyższości wspólnej pracy nad gospodarstwem indywidualnym
  • różne formy nacisku na opornych chłopów: obowiązkowe dostawy zboża, trzody chlewnej i mleka, wysokie podatki na indywidualne gospodarstwa
  • niska wydajność spółdzielni oraz PGR wywołana złą organizacją pracy oraz przede wszystkim przesunięciem inwestycji z przemysł lekkiego na przemysł ciężki i zbrojeniowy
  • o trudności oskarża się kułaków oraz sabotażystów co zwieszało jeszcze bardziej ilość procesów sadowych nawet z wyrokami śmierci. Najbardziej karkołomnym i można powiedzieć zabawnym "wrogiem" stał się żuczek "Colorado", czyli stonka ziemniaczana, która Amerykanie lub szerzej imperialiści mieli zrzucać nad Polską z samolotów (szczególny "wysyp" stonki był owocem braku środków owadobójczych)
  1. Wszechobecność propagandy
  • Monopol informacji, któremu sprzyjała cenzura sprawiał, że z każdego środka oddziaływania na człowieka (media) wylewała się propaganda. Konstruowano odbiorniki, które nie pozwalały odbierać stacji o nieprawomyślnej orientacji politycznej.
  • Kontrola i przebudowa świadomości społecznej za pomocą socrealizmu, zmian w kształceniu dzieci i młodzieży oraz specjalnemu traktowaniu robotników i chłopów wdzięcznych państwu za "awans" społeczny.
  1. Konstytucja 22VI 1952r.
  • Proklamowanie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, której obywatelom zagwarantowano podstawowe prawa obywatelskie
  • Zapowiedziano planową gospodarkę
  • Sejm: Władza ustawodawcza, 460 posłów, kadencja 4lata, w wyborach bezpośrednich, równych, tajnych i powszechnych. Czynne prawo wyborcze 18 lat bierne 21
  • Rada Ministrów, którą minuje sejm, uchwalenie i przedstawienie sejmowi budżetu państwa, uchwalanie planu gospodarczego, realizacja ustaw
  • Rada Państwa: organ zwierzchni rad narodowych, zarządzanie wyborów do sejmu, zwoływanie jego sesji, dekrety z mocą ustawy, minowanie ambasadorów i ratyfikowanie umów międzynarodowych