Rządy autorytarne mają zawsze charakter rządów antydemokratycznych. Władzę sprawuje jednostka lub nieliczna grupa ludzi, którzy nie dochodzą do niej drogą wyborów parlamentarnych, lecz w wyniku zamachu stanu i przewrotu. W państwie autorytarnym rząd nie szuka poparcia w parlamencie (większość parlamentarna nie jest mu potrzebna jako oparcie). Tym samym rząd nie jest kontrolowany przez społeczeństwo. Rządy autorytarne często pozostawiają pewne instytucje demokratyczne, takie jak samorządy oraz nie ingerują w sprawy dotyczące kultury, religii, w kwestie społeczne i ekonomiczne, pozostawiając w tych sferach swobodę poszczególnym jednostkom. Mimo to jednak swobody demokratyczne w takim państwie zostają znacznie ograniczone - dotyczy to zwłaszcza takich elementów jak wolność osobista, tolerancja oraz równość obywateli. Jednostka jest podporządkowana państwu, które ogranicza jej aktywność. Duże znaczenie w systemie autorytarnym ma policja oraz rozwinięta sieć agentów i donosicieli. Ważnym elementem w państwie autorytarnym jest wojsko, które czasem przejmuje bezpośrednie rządy w państwie. Oficerowie i wojskowi sprawują często najwyższe urzędy w państwie. Stąd też w języku potocznym autorytaryzm określa się mianem "rządów silnej ręki". Najczęstszym hasłem grup ludzi czy jednostek dążących do ustanowienia rządów autorytarnych jest twierdzenie o kryzysie demokracji, choć z reguły nie jest to kryzys, lecz niedorozwój demokracji w różnych krajach.

Należy jednak odróżniać autorytaryzm od totalitaryzmu. Rządy autorytarne nie szukają oparcia w ideologii i terrorze, nie dążą do monopolu gospodarczego i nie rozbudowują do tego stopnia tajnych służb jak ma to miejsce w przypadku rządów totalitarnych. Rządy autorytarne dążą do wzmocnienia państwa, ale kierują się w tym dążeniu głównie pragmatyzmem. Ich cechą jest to, że powstają zazwyczaj w społeczeństwach i państwach mniej rozwiniętych, takich jak Iran, czy inne kraje Azji, Afryki, Ameryki Łacińskiej w II połowie XX w. Rządy tego typu powstały także w wielu europejskich państwach - w Rumunii, Hiszpanii oraz w Polsce.

Polska w okresie rządów sanacji (do śmierci J. Piłsudskiego) - lata 1926-1935.

W 1926 r. doszło w Polsce do zamachu majowego, w wyniku, którego rządy w kraju objął Józef Piłsudski oraz jego obóz polityczny. Okres rządów sanacji w latach 1926-1935 można podzielić na dwa podokresy: 1926-1929 oraz 1929-1935. W pierwszym obóz rządzący nie dysponował większością w parlamencie, co zmuszało go do współpracy z innymi ugrupowaniami politycznymi. Pewne pozory liberalizmu i legalizmu zostały wówczas zachowane. Jednocześnie jednak sanacja stopniowo ograniczała rolę parlamentu w rządzeniu krajem. Drugi okres charakteryzuje się już całkowitym przejęciem władzy przez sanację, która wprowadza w Polsce jawne rządy autorytarne (zwano je "rządami pułkowników"). Zaczęła się wówczas bezwzględna walka z opozycją oraz doszło do poważnego uszczuplenia autorytetu i roli sejmu.

Obóz skupiony wokół J. Piłsudskiego (tzw. "piłsudczycy") nie doszli do władzy z jasnym i konkretnym programem politycznym. Najważniejsze były poglądy Józefa Piłsudskiego na temat polskiej demokracji oraz argumenty, jakimi uzasadniał konieczność zmian. Poglądy te jednak nie tworzyły spójnego programu, lecz pewien zbiór luźnych myśli, sądów i spostrzeżeń. Na ich podstawie można by powiedzieć, że programem obozu piłsudczykowskiego było "moralne uzdrowienie państwa". Stąd też wzięła się nazwa tego obozu, który rządził Polską w latach 1926-1939 - sanacja. Po raz pierwszy użył jej jeden z piłsudczykowskich publicystów. J. Piłsudski już na kilka lat przed swoim przewrotem nie szczędził krytyki pod adresem polskiego parlamentu oraz życia politycznego i publicznego w Polsce. Uważał, że jest ono bardzo niskiej jakości i w swych sądach posuwał się do bardzo mocnych słów, a nawet obelg, twierdząc, że jego celem jest walka z łajdakami, szujami, złodziejami i mordercami. Podkreślał, że konieczna jest naprawa życia politycznego poprzez usunięcie z niego łajdactwa i nieuczciwości. Jako winnych tego stanu rzeczy wskazywał ministrów, urzędników, a szczególnie posłów. Obok nawoływań do oczyszczenia polityki ze wszystkich złych nawyków w jego ocenach i poglądach rysuje się idea solidaryzmu społecznego. Piłsudski był przekonany, że uda mu się zgromadzić cały naród wokół własnej osoby; liczył, że posiada w społeczeństwie duży autorytet i że to społeczeństwo udzieli mu zaufania. Niewątpliwie miał on ogromne zdolności przywódcze. Swoją misję widział jako jednoczenie społeczeństwa, mobilizowanie go do pracy na rzecz wspólnego dobra. Sam jako przywódca pragnął stanąć ponad wszystkimi partyjnymi układami i interesami. Nie miał zamiaru niszczyć polskiej demokracji i jej instytucji. W wywiadzie, jakiego udzielił francuskiej gazecie przyznał: "Jestem człowiekiem silnym, lubię decydować sam, należy zrobić wszystko, aby skończyć ze złymi zwyczajami sejmowymi". Nie krył swoich poglądów i manifestował je publicznie, chcąc by były one znane szeroko w społeczeństwie. Nie chciał bowiem obejmować władzy przeciw społeczeństwu, ale bardzo zależało mu na akceptacji społeczeństwa oraz jego poparciu. To wszystko sprawiło, że Piłsudski stworzył w Polsce podwaliny pod oryginalny model autorytaryzmu.

Podczas rozmowy z Wincentym Baranowskim, która odbyła się w VIII.1926 r. J. Piłsudski przedstawił metodę, na jakiej opierać się miały nowe rządy tymi słowami: "Niech Polacy, którzy tak łatwo i pokornie dawali się prać po twarzy każdemu stupajce rosyjskiemu i byli szczęśliwi, gdy mogli mu się przypodobać, przekonają się, że w razie czego może prać po twarzy i polska władza. I będzie tak, i gorzej, jeżeli do tej zasady nie przyzwyczaję Polaków".

Natychmiast po przewrocie majowym Piłsudski podjął kroki w kierunku budowy nowego systemu rządów. Okazał przy tym bardzo dużą konsekwencję. Do budowy nowych rządów posłużył się Piłsudski zarówno zmianami w prawie, jak i forsowaniem pewnych nowych praktyk politycznych. Głównymi cechami nowych rządów były: ograniczenie znaczenia parlamentu, wzrost roli prezydenta, rządu oraz powołanie stanowiska Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. Mimo pozostawienia instytucji demokratycznych, cała władza i tak skupiła się w rękach Piłsudskiego - wchodził w skład rządu, kierował armią oraz miał decydujący wpływ na poczynania prezydenta Mościckiego. Piłsudski posiadał zresztą ogromny autorytet w obozie rządzącym, a znaczna część polskiego społeczeństwa uznawała go za moralny autorytet.

Natychmiast po przejęciu władzy rozpoczęto wprowadzanie zmian w konstytucji w kierunku wzmocnienia pozycji władzy wykonawczej. Zmiany te uchwalił sejm 2.VIII.1926 r. i zyskały one nazwę "noweli sierpniowej". Na mocy tej noweli prezydent miał prawo rozwiązać sejm i senat, a w okresie przerw między sesjami lub w okresie rozwiązania sejmu (pomiędzy kadencjami), mógł wydawać dekrety na mocy pełnomocnictw sejmowych. Była to realizacja jednego z haseł Piłsudskiego - walki z "sejmokracją". W świetle tej ustawy znacznie wzrosła rola prezydenta i rządu i stali się oni w swych poczynaniach bardziej niezależni od parlamentu. W rękach Piłsudskiego znalazł się ster rządów, ponieważ prezydent był mu całkowicie podporządkowany. Bardzo szybko zresztą utarła się polityczna praktyka, polegająca na tym, iż przy powoływaniu kolejnych gabinetów nie brano pod uwagę układu politycznego w parlamencie, a często nawet nie zwracano się do parlamentu o opinię w tej sprawie. Drugim krokiem ku umocnieniu władzy Piłsudskiego stał się wydany 6.VIII.1926 r. dekret "O organizacji najwyższych władz wojskowych" w państwie. Stworzono urząd Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, który nie był odpowiedzialny ani przed rządem, ani przed sejmem, a podlegał tylko prezydentowi. Stanowisko to objął sam Piłsudski, który jednocześnie kierował Sztabem Głównym. Piłsudski piastował również stanowisko ministra spraw wojskowych, którym był od przejęcia władzy aż do śmierci w V.1935 r. (przez ten czas rządziło Polską aż 14 gabinetów). Obóz sanacyjny po dojściu do władzy przeprowadził zmiany personalne ("czystki") zarówno w wojsku, jak i w administracji. Ważne stanowiska i urzędy (szefowie policji, naczelnicy departamentów, starostowie, wojewodowie) objęli piłsudczycy. Bardzo surowo obchodzono się z osobami, które uznano na niewygodne dla rządów lub nielojalne. Przykładem jest los, jaki spotkał posła Zdziechowskiego, który podczas obrad sejmu wystąpił z propozycją zmniejszenia budżetu dla wojska. W nocy z 30.IX/1.X.1926 r. wdarli się do jego mieszkania oficerowie i ciężko go pobili. Za krytykę poczynań rządu groziły kary finansowe i więzienie. Pozwalał na to "dekret prasowy" skierowany przeciw tym redaktorom pism, którzy szerzyć mieli "plotki". Najważniejszą cechą polskich rządów autorytarnych w wykonaniu sanacji wydaje się być stopniowe i konsekwentne eliminowanie sejmu z życia politycznego i pozbawianie go jakiejkolwiek realnej władzy.

Rządy gen. Franco w Hiszpanii

W latach 1936-1939 Hiszpania pogrążyła się w wojnie domowej. Wszystko zaczęło się w dniu 18.VII.1936 r., kiedy to część wojskowych garnizonów wstąpiła przeciw rządowi. Republika została poważnie zagrożona. Przywódcą rebelii był generał F. Franco. Zyskał on poparcie faszystowskich Włoch i Niemiec, które aktywnie włączyły się w wojnę w Hiszpanii, dostarczając rebeliantom żołnierzy oraz broni. Bardzo zróżnicowany i rozbity politycznie obóz republikański nie był w stanie sprostać prawicowemu zamachowi. W marcu 1939 r. walki zakończyły się i władzę w Hiszpanii przejęli nacjonaliści. Powstały rządy autorytarne w postaci dyktatury gen. Franco. Przyjął on tytuł wodza, czyli caudillo. Podstawą jego rządów była wierna mu armia i Falanga Hiszpańska, Kościół oraz konserwatywna część hiszpańskiego społeczeństwa. Podporą rządów Franco był rozbudowywany przez niego sprawny aparat represji i kontroli. Swobody polityczne i obywatelskie zostały znacznie ograniczone. Dozwolona była tylko jedna partia polityczna - Falanga, poza którą nie mogły działać inne ugrupowania. Zlikwidowano związki zawodowe, a zastąpiono je tzw. syndykatami wertykalnymi, tj. organizacjami, które skupiały pracowników i pracodawców. W 1942 r. przywrócono Kortezy, które jednak spełniały jedynie rolę opiniodawczą. Pochodziły one z wyborów w ramach organizacji zawodowych albo z nominacji. Franco sprawował władzę w Hiszpanii w latach 1939-75. Rząd mianował dyktator, czyli Franco, który do 1973 r. nieprzerwanie sprawował funkcję premiera. Starał się być arbitrem i stać ponad układami pomiędzy różnymi grupami wspierającymi jego dyktaturę. Zdecydowanie sprzeciwiał się modelowi liberalnej, zachodniej demokracji.

W 1939 r. Hiszpania przyłączyła się do państw osi (pakt antykominternowskiego). W czasie II wojny światowej Hiszpania pozostawała w bliskich relacjach z Włochami i Niemcami, a w wojnie przeciw ZSSR brała udział ochotnicza Błękitna Dywizja. Z tego powodu Hiszpania po II wojnie była izolowana na arenie międzynarodowej zarówno pod względem politycznym, jak i gospodarczym. Odmówiono jej prawa do wstąpienia do ONZ oraz innych organizacji międzynarodowych. W latach 1946-1948 zamknięta została granica hiszpańsko-francuska. Franco musiał ograniczyć się do polityki autarkii. W polityce wewnętrznej Franco podjął kroki prowadzące do potwierdzenia uznania jego reżimu przez społeczeństwo. Taki cel miało referendum z 1947 r., które zdecydowało o restauracji monarchii; na jej czele miał stanąć caudillo w roli dożywotniego szefa państwa. "Zimna wojna" sprzyjała odbudowie pozycji Hiszpanii na arenie międzynarodowej. Hiszpania zaczęła powoli wychodzić z izolacji i zbliżać się do Zachodu. Wyrazem tego był konkordat ze Stolicą Apostolską z 1953 r. oraz pakt wojskowy z USA, który przewidywał powstanie amerykańskich baz na terenie Hiszpanii. W 1955 r. Hiszpania została przyjęta do ONZ. Rok później Maroko uzyskało niepodległość, a przy Hiszpanii zostały Melilla i Ceuta. Od połowy lat 50-tych oraz na początku następnej dekady Hiszpanię ogarnęła fala strajków studenckich oraz robotniczych. Na przełomie lat 50 i 60-tych zaczęły w Hiszpanii powstawać komisje robotnicze, które były nielegalne z formalnego punktu widzenia. Niespokojnie było w kraju Basków, gdzie konflikty społeczne i narodowe nakładały się na siebie (działalność ETA) i w Katalonii. Represje nie zahamowały powstawania różnych grup opozycyjnych (najsilniejszą z nich była Komunistyczna Partia Hiszpanii). Na emigracji działało wielu hiszpańskich opozycjonistów. Przełom lat 50/60-tych przyniósł liberalizację polityki reżimu w dziedzinie gospodarki i wyraźne ożywienie w kontaktach gospodarczych ze światem zachodnim. Decydujący wpływ na gospodarkę mieli technokraci wywodzący się z Opus Dei. Zwiększył się udział Hiszpanii w międzynarodowych organizacjach finansowych, a także zaczęła się ona ubiegać o możliwość wstąpienia do EWG. Znacznie wzrosła liczba zagranicznych inwestycji, rozwijała się turystyka i handel zagraniczny. Lata 60-te przyniosły modernizację hiszpańskiej gospodarki oraz znaczy progres w tej dziedzinie (około 10% rocznie). W 1966 r. przystąpiono do zmiany konstytucji, tak by gwarantowała ona sprawną sukcesję władzy po śmierci Franco. W 1969 r. następcą Franco ogłoszono Jana Karola I, wnuka Alfonsa XIII. W 1973 r. Franco zrezygnował z urzędu premiera, a zastąpił go L. Carrero Blanco (zginął wkrótce z rąk ETA i stanowisko to objął C. Arias Navarro). W 1975 r. zmarł Franco. Władzę przejął jako król Hiszpanii Jan Karol I. Śmierć dyktatora spowodowała ożywienie działań opozycji zarówno krajowej, jak i emigracyjnej, a także nasilenie działań przez grupy regionalne (głównie w Katalonii i kraju Basków). Niezadowolenie budziła bardzo ograniczona liberalizacja zarządów Ariasa Navarro. W 1976 r. nastąpiła zmiana na stanowisku premiera - nowym został A. Suárez González. Ponownie wprowadzono zmiany do konstytucji, które prowadziły do większej demokratyzacji życia publicznego i politycznego.

Rządy gen. Pinocheta w Chile

We IX.1973 r. doszło w Chile do wojskowego przewrotu. Przeciw rządom prezydenta S. Allende, stojącego na czele szerokiego lewicowego frontu "Jedność Ludowa" wystąpiła armia. Prezydent zginął oblężony w pałacu prezydenckim. Władza znalazła się w rękach wojskowej junty, której przewodził generał A. Pinochet. W Chile rozpoczął się okres rządów autorytarnych Pinocheta, które zalegalizowała konstytucja wprowadzona w 1981 r. Ugrupowania polityczne, które wchodziły w skład "Jedności Ludowej" zostały zdelegalizowane, swobody polityczne i obywatelskie zostały poważnie ograniczone, wprowadzona została cenzura, wobec przeciwników politycznych zastosowano bezwzględne represje, w tym kary śmierci (dotknęły one około 3 tysiące osób). Inni, niewygodni dla reżimu, zostali skazani na więzienie lub zmuszeni do opuszczenia kraju. Liczba ofiar reżimu sięga tysięcy ludzi. W gospodarce rządząca junta zmierzała do ustanowienia wolnorynkowego modelu gospodarczego, jaki głosiła ekonomiczna doktryna "szkoły chicagowskiej" z USA. Juncie udało się nadać gospodarce dość szybkie tempo wzrostu, którego apogeum przypadło na drugą połowę lat 80-tych. Na lata 80-te przypadło również nasilenie się opozycji wobec reżimu Pinocheta, co skłoniło dyktatora do liberalnych ustępstw. W 1989 r. zorganizowano wybory prezydenckie, w których zwycięstwo odniósł kandydat ugrupowań opozycyjnych. Społeczeństwo Chile dało więc wyraźny sygnał, że nie popiera rządów autorytarnych.

Rządy komunistyczne w Rumunii

Po II wojnie światowej rządy w Rumunii przejęli komuniści. Przełom 1947/1948 r. przyniósł pełne zwycięstwo komunistów, którzy wprowadzili w kraju system monopartyjny. Władza znalazła się w rękach przywódców partii komunistycznej - najpierw G. Gheorghiu-Deja (rządził do 1965 r.), a później N. Ceauşescu (przejął władzę w 1967 r.). Komuniści stosując wobec społeczeństwa metody policyjnego terroru i przymusu doprowadzili w latach 1949-1962 do kolektywizacji rolnictwa oraz kładli ogromny nacisk na industrializację kraju.

Rządy Reza Chana w Iranie

W 1919 r. Iran i Wielka Brytania zawarły układ o pomocy finansowej i militarnej. Oznaczał on jednak, że Iran stawał się faktycznym brytyjskim protektoratem. Wywołało to niezadowolenie społeczeństwa, w którym nastroje antybrytyjskie przybrały znacznie na sile. Sprzeciw wobec tego układu wyraziły również Francja i Stany Zjednoczone. Powstała wówczas Irańska Partia Komunistyczna, dochodziło do zbrojnych powstań (w Chorasanie i Azerbejdżanie Irańskim), którymi kierowali komuniści. W Gilanie ogłoszono powstanie republiki sowieckiej. W 1921 r. doszło do przewrotu wojskowego, w wyniku, którego rządy przejął oficer Reza Chan. W 1925 r., kiedy usunięta została dynastia Kadżarów, Reza Chan uznał się za szacha i przyjął imię Reza Szah Pahlawi (był to początek dynastii Pahlawi). W 1921 r. unieważniono układ Iranu z Wielką Brytanią. W jego miejsce podpisano układ z ZSRR (rząd ZSRR zrezygnował przywilejów, które uzyskał w tym kraju za czasów cara i unieważnił długi Iranu, nadal miał jednak prawo do wysyłania do Iranu swoich oddziałów, jak to ujęto, w "pewnych okolicznościach"). Szach przystąpił do reform, które miały z Iranu uczynić nowoczesny kraj, doprowadzić do jego wewnętrznej integracji oraz umocnić centralną władzę. Szach bardzo zdecydowanie rozprawiał się z wszelkimi przejawami separatyzmu.

Rządy Ataturka w Turcji

W 1927 r. powstała Partia Ludowo-Republikańska, której założycielem, a później przywódcą był Atatürk. W 1923 r. przejął on władzę jako pierwszy prezydent Republiki Tureckiej i sprawował ją do 1938 r. Jego rządy miały autorytarny charakter. Jego celem była modernizacja kraju (w tym likwidacja kalifatu, zniesienie feudalnych tytułów oraz wielożeństwa, zmiany w ustawodawstwie, uznanie prawa wyborczego kobiet, wprowadzenie powszechnej edukacji oraz łacińskiego alfabetu i gregoriańskiego kalendarza). Turcja miała stać się państwem europejskim o rozwiniętej gospodarce opartej na zasadzie etatyzmu. Polityka zewnętrzna Atatürka cechowała się dążeniem do ustalenia pokojowych relacji z sąsiednimi krajami. Jej wyrazem był zawarty w 1925 r. z ZSSR układ o neutralności oraz wejście do ententy bałkańskiej w 1934 r. W 1934 r. turecki reformator otrzymał od parlamentu imię Atatürk, co oznacza "ojciec Turków".

Rządy A. Salazara w Portugalii (1932-1968)

Portugalia za czasów republiki nadal była krajem zacofanym gospodarczo, ubogim, cechującym się słabością rządów oraz bardzo dużym stopniem analfabetyzmu. Nie udało się przeprowadzić reformy agrarnej, a w rolnictwie wciąż dominowali wielcy właściciele ziemscy. Kraj był rozbity politycznie, obóz republikański był podzielony, dochodziło do częstych przewrotów i zmian rządów. Chaos ten został przerwany w 1926 r. W tym roku miał miejsce przewrót wojskowy, w wyniku, którego władzę objął generał A.O. Carmona. Carmona mianował w 1928 r. ministrem finansów A. Salazara, a w 1932 r. powierzył mu stanowisko premiera. Salazar przejął całkowitą władzę w kraju i dzierżył ją do 1968 r. W 1933 r. wprowadzono konstytucję, która zalegalizowała autorytarny system rządów. Wprowadziła ona pewne zmiany w dyktaturze wojskowej oraz ogłosiła powstanie tzw. Nowego Państwa (Estado Novo). Jako zasady organizacji nowego państwa przyjęto: solidaryzm narodowy, rządy elity, korporacjonizm, przewaga władzy wykonawczej, decydujący głos państwa w gospodarce, integralność kolonialnego imperium Portugalii. Udało się doprowadzić budżet do równowagi oraz zachować stabilność waluty. Państwo organizowało prace publiczne, co miało pomóc w rozbudowie infrastruktury i jednocześnie obniżyć poziom bezrobocia. W 1953 r. zdecydowano się na wprowadzenie centralnego planowania. Społeczeństwo musiało jednak zapłacić wysoką cenę za rozwój ekonomiczny - było nią odebranie wielu swobód politycznych i obywatelskich. Zlikwidowano związki zawodowe, a zamiast nich powołano branżowe syndykaty, kontrolowane przez władze; skupiały one pracodawców i robotników. Jedyną legalną partią została rządząca Unia Narodowa, a inne ugrupowania polityczne zostały w 1935 r. zdelegalizowane. Nad nastrojami społeczeństwa czuwał rozbudowany aparat kontroli oraz represji (działalność policji politycznej PIDE, kary zesłania do kolonii, cenzura, zesłanie do obozów pracy - to spotykało opozycyjnych działaczy). Swoją pozycję częściowo odzyskał Kościół, który mógł decydować o sprawach szkolnictwa. W 1940 r. Portugalia zawarła konkordat. Obóz opozycyjny był rozbity organizacyjnie i ideowo. Poddany był stałym szykanom i represjom. Opozycja brała jednak udział w wyborach parlamentarnych i prezydenckich (w latach 1949, 1951, 1958) oraz kampaniach wyborczych, ale bez sukcesów (żadnego mandatu od 1945 r.). W 1958 r. opozycyjny kandydat (gen. H. Delgado) otrzymał oficjalnie 25% głosów, ale później zniesiono bezpośrednie wybory. Kilka razy w wojsku miały miejsce nieudane pucze.

Jeśli chodzi o politykę zagraniczną Portugalia miała dobre kontakty z Wielką Brytanią. W czasie hiszpańskiej wojny domowej (1936-1939) stanęła po stronie gen. Franco. W 1939 r. doszło do zawarcia paktu przyjaźni między Portugalią i Hiszpanią. Podczas II wojny światowej zachowała neutralność, ale w 1943 r. pozwoliła wojskom alianckim wejść na swe bazy na Azorach (do dziś są tam wojska amerykańskie). Dzięki temu udało jej się uniknąć izolacji na arenie międzynarodowej. W 1949 r. weszła do NATO, w 1955 r. do ONZ, w 1960 r. do EFTA. Portugalia nie nawiązała stosunków ze Związkiem Radzieckim i innymi krajami wschodniego bloku. W latach 50-tych na pierwszy plan wysunęła się kwestia kolonii, które dotąd traktowano jako część Portugalii. W 1961 r. enklawy Daman, Diu, Goa zostały zajęte przez Indie, a w latach 1961-1964 wojny ogarnęły Mozambik, Gwineę Portugalską i Angolę. W 1963 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ wydała rezolucję potępiającą Portugalię za utrzymywanie przez nią kolonii (ostatnie takie państwo wówczas). W 1968 r. rządy z rąk chorego już Salazara objął M. Caetano. Doszło wtedy do pewnej próby reform państwa prowadzących ku liberalizmowi politycznemu (1969), ale zakończyła się fiaskiem i do Portugalii wróciła dyktatura.