Państwo rosyjskie było bardzo opóźnione pod względem ustrojowym w stosunku do innych krajów, a także wobec swego ekonomicznego rozwoju. Uwłaszczeni chłopi wciąż należeli do wspólnot chłopskich, które stanowiły jednostki podatkowe. Ponad połowa rosyjskich ziem była własnością państwa i stanowiła carskie dobra. Mało było robotników w stosunku do ilości obywateli Rosji, ale pomimo to w tamtym czasie bardzo szybko rozwijał się przemysł. Klasy posiadające stanowiło mieszczaństwo, drobnomieszczaństwo i szlachta. Wpływową i liczną grupę społeczną stanowiła inteligencja, która kształciła się na uniwersytetach i państwowych uczelniach. Dużą rolę w polityce miały interesy biurokracji carskiej. Ustrój rosyjski przypominał ten istniejący w Prusach przed 1848 r. Istniały samorządy terytorialne pod postacią ziemstw, a także niezależne sądy, lecz dominujący był absolutyzm cara.

Klasy posiadające i warstwa inteligencka nie mogły realizować swych ambicji ze względu na samowładzę cara. Nie pozwalał on na swobodne wyrażanie poglądów politycznych. Wszystkie próby działań były niezgodne z prawem, co sprawiało, że coraz większe wpływy uzyskiwały formacje opowiadające się za rewolucją. Szerzyły się akcje terrorystyczne. W 1881 r. organizacja Narodna Wola (Wolność Ludu) przeprowadziła udany zamach na życie cara Aleksandra II. Ustrój carski na początku XX w. był już ustrojem anachronicznym. Powstało wiele partii politycznych prezentujących bardzo różne poglądy. Prawicowe ugrupowania chciały większych praw obywatelskich, a lewicowe próbowały wywołać społeczną rewolucję i prowadziły terrorystyczną działalność. Pod koniec XIX w. doszło do powstania Socjaldemokratycznej Partii Robotnicza Rosji, na czele, której stanął Włodzimierz Lenin, a także partii eserowców. Pomimo represji rząd nie mógł opanować zaistniałej sytuacji. By uratować upadający autorytet potrzebował sukcesu w wojnie z Japonią.

Japońska ekspansja na Dalekim Wschodzie była zagrożeniem dla Rosji. Rząd rosyjski był w trakcie budowania najdłuższej na świecie linii kolejowej i bardzo interesował się sytuacją na wschodzie Azji. Rosyjskie spółki inwestowały wiele pieniędzy w koleje, lasy i kopalnie Korei oraz Mandżurii. Japonia uzyskała poparcie ze strony Anglii będącej w konflikcie z Rosją, i zażądała od władz Rosji opuszczenia terenów Mandżurii i Korei. Na swoje żądania nie uzyskała jednak odpowiedzi i wkrótce zaatakowała stacjonującą w Port Artur rosyjską flotę. Rosja odniosła kompromitującą porażkę, co w jeszcze większym stopniu pogorszyło sytuację rządu rosyjskiego. Wojska japońskie wyparły Rosjan z terenów Mandżurii, a po kilku miesiącach walki zdobyły Port Artur. Pod wpływem wydarzeń "krwawej niedzieli", która miała miejsce w Petersburgu wśród społeczeństwa narastały nastroje rewolucyjne. Także w armii dochodziło do buntów. Pod dużym naciskiem ze strony obywateli rosyjskich car zmuszony był ustąpić. Zapowiedział, więc powołanie Dumy, która miała zostać wybrana w powszechnych wyborach. Następnym ustępstwem był wydany 17.X.1905 r. manifest obiecujący większą swobodę wypowiedzi, wolność zgromadzeń i rozszerzone prawo wyboru do Dumy. Duma posiadać miała ustawodawcze uprawnienia. Klasy posiadające uznały te ustępstwa za osiągnięcie zamierzonego celu. Socjalistyczne partie, które dążyły do przejęcia władzy w państwie nie były zadowolone z tych ustępstw. Nie pozwalały im one bowiem na dojście do władzy. Wybuchło, więc kolejne powstanie, które po kilku dniach zostało stłumione. W ciągu następnych lat car dwa razy rozwiązywał demokratycznie wybraną Dumę. Rewolucję zakończył premier Stołypin. Wprowadził on wiele reform dążących do upowszechnienia własności i zlikwidował wspólnoty wiejskie. Rozprawił się również bardzo surowo z ruchem rewolucyjnym.

Za sprawą rewolucji wprowadzone zostały prawa pracy i mogły istnieć związki zawodowe. W czasie wydarzeń rewolucyjnych ukształtowały się partie polityczne o zróżnicowanych poglądach. Skrajną prawicę stanowiły ugrupowania o charakterze monarchistyczno - racjonalistycznym. Patia Konstytucyjno - Demokratyczna skupiała liberalną burżuazję i liberalne ziemiaństwo. Interesy drobnomieszczaństwa i bogatych chłopów reprezentowało ugrupowanie eserowców. Lewicę stanowiła Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji. Należeli do niej mienszewicy, mający duże wpływy wśród robotników, a także bolszewicy na czele, których stał Włodzimierz Lenin.

Społeczeństwo żyjące w zaborze rosyjskim było już ukształtowane. Nie było poddaństwa, istniały warstwy społeczne takie jak inteligencja, klasa posiadająca (mieszczaństwo, drobnomieszczaństwo, fabrykanci, finansjera, burżuazja), klasa pracująca, klasa chłopska. W polskim społeczeństwie istniały problemy, które wykorzystywane były przez partie polityczne. Problemy te stanowiły sprawy socjalne i narodowe.

Najaktywniejszą partią była Polska Partia Socjalistyczna, której celem było wywalczenie niepodległości dla Polski i wprowadzenie w niej socjalizmu. Drugą siłą polityczną siłą Królestwa Polskiego była Narodowa Demokracja.

Wojna pomiędzy Rosją i Japonią zróżnicowała poglądy polskich elit politycznych. Józef Piłsudski chciał uzyskać poparcie rządu dla walki z państwem rosyjskim. W tym celu wybrał się do Tokio, gdzie obiecał prowadzenie akcji sabotażowo - dywersyjnych w Królestwie Polskim. Do Japonii w tym czasie przybył również Roman Dmowski, będący przywódcą endecji. Miał on jednak zupełnie inne zamiary. Jesienią 1904 r. rozpoczęły się pierwsze strajki i demonstracje. PPS, która chciała sprowokować zbrojne starcia z rosyjską żandarmerią i policją zorganizowała manifestacją na placu Grzybowskim. Wieść o "krwawej niedzieli" w Petersburgu doprowadziła do powszechnego strajku. Równocześnie polska inteligencja poprzez strajki w szkołach wysunęła postulaty w sprawach społecznych i narodowych. Chodziło m.in. o zakończenie rusyfikacji i przywrócenie do szkół języka polskiego. Również wieś głośno domagała się powrotu ojczystego języka do szkół, instytucji i państwowych urzędów. 1 maja 1905 r. w Warszawie organizowana została wielka demonstracja, która stłumiona została przez oddziały wojskowe. W następstwie tych wydarzeń doszło do strajku powszechnego. Ważnym moment rewolucji stanowiło powstanie robotników, do którego doszło w czerwcu 1905 r. w Łodzi. Polskie ugrupowania polityczne zajmowały różne stanowiska w stosunku do tych wydarzeń. W szeregach PPS nastąpił rozłam. Partia podzieliła się na "starych", których celem było połączenie rewolucji socjalnej z walką o niepodległość (na ich czele stanął Józef Piłsudski, dowodzący wówczas Organizacją Bojową) oraz "młodych" chcących by partia porzuciła program narodowy i dołączyła do rewolucyjnego ruchu w Rosji. W taki sposób doszło do utworzenia się PPS - Frakcji Rewolucyjnej i PPS - Lewicy. Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy była całkowicie zintegrowana z rewolucją rosyjską. Przeciwko działaczom rewolucyjnym wystąpiła czynnie Narodowa Demokracja. Doprowadziło to do bratobójczych walk. Endecja postulowała autonomię dla Królestwa Polskiego, uczestniczyła także w wyborach do Dumy.

Rewolucja przyniosła Polakom korzyści w postaci możliwości zakładania zawiązków zawodowych. Przyczyniła się także do powstania wielu partii politycznych o zróżnicowanych poglądach. Wytworzyła się możliwość rozwoju szkolnictwa polskiego i funkcjonowania stowarzyszeń kulturalnych, oświatowych oraz naukowych.